Τα συναισθήματα, ιδιαίτερα ο φόβος και το άγχος, έχουν τη δύναμη να ενισχύσουν την αίσθηση του πόνου, μετατρέποντάς τον σε μια μακροχρόνια και δυσάρεστη εμπειρία.

Χάρη στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις, όπως η λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI), έχουμε αποκτήσει πολύτιμες γνώσεις σχετικά με τον τρόπο που ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται και ρυθμίζει τον πόνο. Έρευνες δείχνουν ότι η ψυχολογική κατάσταση ενός ατόμου επηρεάζει την ένταση του πόνου που βιώνει. Σε μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Arthritis Care & Research (American College of Rheumatology) το 2010, εξετάστηκε η επίδραση των αρνητικών συναισθημάτων στον πόνο. Συμμετείχαν 121 γυναίκες, εκ των οποίων οι 62 είχαν διαγνωστεί με ινομυαλγία, ενώ οι 59 δεν είχαν κάποια σχετική πάθηση. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι όσες είχαν αρνητικά συναισθήματα ανέφεραν υψηλότερα επίπεδα πόνου (Zautra et al., 2010). Σε μια άλλη μελέτη, περισσότεροι από 150 ασθενείς συμμετείχαν σε θεραπεία γνωστικής συμπεριφοράς, η οποία τους επέτρεψε να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Οι ασθενείς που ακολούθησαν τη θεραπεία ανέφεραν μείωση του πόνου, της κόπωσης και της λειτουργικής αναπηρίας (Williams et al., 2012).

Η Σχέση Συναισθημάτων και Πόνου/ Νευροπλαστικότητα 

Η ικανότητα του εγκεφάλου να μεταβάλλεται μέσω εμπειριών, γνωστή ως νευροπλαστικότητα, παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του πόνου. Οι νευρώνες δημιουργούν νέες συνδέσεις και τροποποιούν τη λειτουργία τους βάσει ερεθισμάτων, επηρεάζοντας έτσι τη διάρκεια και την ένταση του πόνου. Έχει διαπιστωθεί ότι μετά από έναν τραυματισμό, η συναισθηματική κατάσταση του ατόμου επηρεάζει άμεσα τη διάρκεια του πόνου. Έρευνες έχουν δείξει ότι άτομα που βιώνουν υψηλά επίπεδα άγχους ή κατάθλιψης εμφανίζουν αυξημένη δραστηριότητα σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τον πόνο, όπως ο προμετωπιαίος φλοιός και η αμυγδαλή. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ενίσχυση των νευρωνικών κυκλωμάτων που σχετίζονται με τον χρόνιο πόνο, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο που παρατείνει τα συμπτώματα και μειώνει την ικανότητα του ατόμου να τα διαχειριστεί (Apkarian et al., 2009). Παράλληλα, θετικές εμπειρίες και παρεμβάσεις όπως η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία και οι τεχνικές χαλάρωσης μπορούν να συμβάλουν στη μείωση της νευρωνικής ευαισθητοποίησης, ενισχύοντας τη φυσική ικανότητα του εγκεφάλου να προσαρμόζεται και να μειώνει την ένταση του πόνου.

Πότε ο Πόνος Μετατρέπεται σε Ασθένεια / Ψυχοσωματική Διάσταση του Πόνου

Ο πόνος διακρίνεται σε δύο βασικές κατηγορίες:

1. Οξύς πόνος, που αποτελεί φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού σε τραυματισμούς ή ασθένειες.
2. Χρόνιος πόνος, ο οποίος μπορεί να διαρκέσει μήνες ή χρόνια, ακόμα και όταν η αρχική αιτία του πόνου δεν υφίσταται πλέον (Mackey & Maeda, 2004).

Σύμφωνα με τον Sean Mackey, MD, Ph.D., στο Κέντρο Πόνου του Πανεπιστημίου Stanford, «όταν ο πόνος γίνεται επίμονος, μπορεί από μόνος του να γίνει ασθένεια». Αυτή η προσέγγιση υποστηρίζει ότι ο χρόνιος πόνος απαιτεί ανεξάρτητη θεραπεία, πέρα από την αντιμετώπιση των αρχικών αιτίων του. Η Dr. Candace Pert, πρωτοπόρος στη νευροεπιστήμη, εισήγαγε την έννοια του Mind-Body Medicine. Στο βιβλίο της Molecules of Emotion (1997), εξηγεί ότι τα συναισθήματα επηρεάζουν άμεσα τη φυσιολογία του σώματος. Υποστηρίζει ότι η καταπίεση συναισθημάτων μπορεί να οδηγήσει σε σωματικά συμπτώματα και χρόνιες παθήσεις (Pert, 1997). Ο Dr. John Sarno ανέπτυξε τη θεωρία του Tension Myositis Syndrome (TMS), σύμφωνα με την οποία ο χρόνιος πόνος μπορεί να προκληθεί από την καταπίεση συναισθημάτων, όπως ο θυμός και το άγχος. Αυτή η διαδικασία ενεργοποιεί το αυτόνομο νευρικό σύστημα, προκαλώντας συμπτώματα όπως μυϊκό πόνο και αισθητικές διαταραχές (Sarno, 1998).

Ο Αρχέγονος Εγκέφαλος

Ο αρχέγονος εγκέφαλος, γνωστός και ως ερπετοειδής εγκέφαλος, αποτελεί την πιο πρωτόγονη και εξελικτικά αρχαία περιοχή του εγκεφάλου, υπεύθυνη για βασικές λειτουργίες επιβίωσης όπως ο φόβος, η επιθετικότητα και οι αυτόματες αντιδράσεις στο στρες (MacLean, 1990). Περιλαμβάνει τον υποθάλαμο, την αμυγδαλή και το εγκεφαλικό στέλεχος, τα οποία ρυθμίζουν ενστικτωδώς την απόκριση σε εξωτερικά ερεθίσματα. Μελέτες δείχνουν ότι ο αρχέγονος εγκέφαλος παίζει καθοριστικό ρόλο στην επεξεργασία του πόνου, καθώς είναι υπεύθυνος για την ταχεία αναγνώριση απειλών. Όταν κάποιος αγγίξει μια καυτή επιφάνεια, για παράδειγμα, η αντίδραση του πόνου ενεργοποιείται αυτόματα, πριν ακόμα υπάρξει συνειδητή επεξεργασία (LeDoux, 2000). Επιπλέον, η τάση του αρχέγονου εγκεφάλου να αποθηκεύει αρνητικές εμπειρίες μπορεί να επηρεάσει την αντίληψη του χρόνιου πόνου. Για παράδειγμα, ένα άτομο που έχει βιώσει ένα ατύχημα μπορεί να συνεχίσει να αισθάνεται φόβο και σωματικό πόνο, ακόμα και όταν δεν υπάρχει πια πραγματική απειλή. Αυτό συμβαίνει επειδή ο εγκέφαλος καταγράφει το τραύμα και δημιουργεί έναν μηχανισμό προστασίας, ο οποίος μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική ανταπόκριση στον πόνο (Hanson, 2013). Όταν η σκέψη είναι θετική, το σώμα βρίσκεται σε κατάσταση χαλάρωσης, μειώνοντας τα επίπεδα της κορτιζόλης, της κύριας ορμόνης του στρες. Αυτό διευκολύνει τη διαδικασία της ομοιόστασης, συμβάλλοντας στην ανακούφιση του πόνου. Θεραπευτικές προσεγγίσεις όπως η Κρανιοϊερή Θεραπεία του Dr. John Upledger και η Ψυχοσωματική Απελευθέρωση έχουν δείξει ότι μπορούν να βοηθήσουν στη ρύθμιση του αρχέγονου εγκεφάλου, προωθώντας μια πιο ισορροπημένη νευρολογική κατάσταση (Upledger, 2001).

Η Αρνητική Μεροληψία του Εγκεφάλου

Σύμφωνα με τον Rick Hanson, συγγραφέα του Hardwiring Happiness (2013), ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει εξελιχθεί έτσι ώστε να δίνει μεγαλύτερη έμφαση στα αρνητικά ερεθίσματα, καθώς αυτό του επέτρεπε να αναγνωρίζει απειλές και να αυξάνει τις πιθανότητες επιβίωσης. Αυτός ο μηχανισμός, ωστόσο, μπορεί να έχει ανεπιθύμητες συνέπειες, καθώς κάνει τον εγκέφαλο πιο επιρρεπή στο να ενισχύει τον φόβο και τον πόνο, ακόμη και σε περιπτώσεις όπου η απειλή δεν είναι πλέον παρούσα. Για παράδειγμα, ένα άτομο που έχει βιώσει ένα τροχαίο ατύχημα μπορεί να συνεχίσει να αισθάνεται ένταση και φόβο κάθε φορά που βρίσκεται σε αυτοκίνητο, ακόμα και αν δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος. Με άλλα λόγια, οι εμπειρίες του παρελθόντος μπορούν να αφήσουν ένα ισχυρό αποτύπωμα, επηρεάζοντας την αντίληψη του πόνου ακόμα και όταν ο αρχικός παράγοντας που τον προκάλεσε έχει εξαλειφθεί (Hanson, 2013).

Νέες Θεραπευτικές Προσεγγίσεις

Δεδομένης της σύνδεσης μεταξύ συναισθημάτων και πόνου, οι νέες θεραπευτικές μέθοδοι εστιάζουν στην ολιστική αντιμετώπιση, ενσωματώνοντας τόσο σωματικές όσο και ψυχολογικές προσεγγίσεις. Τεχνικές όπως η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT), η οποία βοηθά τους ασθενείς να αναγνωρίσουν και να αλλάξουν δυσλειτουργικά μοτίβα σκέψης που σχετίζονται με τον πόνο, η Κρανιοϊερή Θεραπεία του Dr. John Upledger, που εστιάζει στη βελτίωση της λειτουργικότητας του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, μέσω ήπιων χειρισμών, και η Ψυχοσωματική Απελευθέρωση (Somatoemotional Release), που στοχεύει στην απελευθέρωση βαθιά καταπιεσμένων συναισθημάτων, έχουν δείξει ότι μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στη διαχείριση του χρόνιου πόνου, βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής των ασθενών (Upledger, 2001).

Συμπέρασμα

Η σύγχρονη επιστημονική έρευνα αναδεικνύει τη στενή σχέση μεταξύ συναισθημάτων και πόνου. Η κατανόηση αυτής της αλληλεπίδρασης μπορεί να οδηγήσει σε πιο αποτελεσματικές προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου, εστιάζοντας όχι μόνο στη σωματική αλλά και στην ψυχολογική ευημερία των ασθενών.

Πηγές

• Apkarian, A. V., Hashmi, J. A., & Baliki, M. N. (2009). Pain and the brain: Specificity and plasticity of the brain in chronic pain. Pain, 144(1-2), 1-6.
• Hanson, R. (2013). Hardwiring Happiness: The New Brain Science of Contentment, Calm, and Confidence. Harmony.
• Mackey, S., & Maeda, F. (2004). Functional imaging of chronic pain: A review. Journal of Pain, 5(3), 197-207.
• Pert, C. (1997). Molecules of Emotion: The Science Behind Mind-Body Medicine. Scribner.
• Sarno, J. E. (1998). The Mindbody Prescription: Healing the Body, Healing the Pain. Warner Books.
• Upledger, J. E. (2001). Craniosacral Therapy. Eastland Press.
• Williams, A. C. d. C., Eccleston, C., & Morley, S. (2012). Psychological therapies for the management of chronic pain (excluding headache) in adults. The Cochrane Database of Systematic Reviews, 11, CD007407.
• Zautra, A. J., Fasman, R., Davis, M. C., & Craig, K. D. (2010). The effects of slow breathing on pain perception in fibromyalgia. Arthritis Care & Research, 62(7), 1021-1028.