Η ΑΘΕΑΤΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΣΠΛΑΧΝΩΝ

Όταν μιλάμε για κίνηση στη φυσικοθεραπεία, συνήθως σκεφτόμαστε αρθρώσεις, μύες και στάση σώματος. Κι όμως, τα εσωτερικά μας όργανα κινούνται διαρκώς: με την αναπνοή, την πέψη, ακόμη και με κάθε αλλαγή στη στάση του σώματος.

Αυτή η φυσιολογική κινητικότητα των σπλάχνων είναι απαραίτητη για την υγεία, και όταν περιορίζεται, μπορεί να οδηγήσει σε χρόνιο πόνο, δυσλειτουργία και απροσδόκητα συμπτώματα. Η σύγχρονη φυσικοθεραπεία εξετάζει όχι μόνο τους μύες και τις αρθρώσεις, αλλά και τη δυναμική αλληλεπίδραση των εσωτερικών οργάνων με το μυοσκελετικό σύστημα. Η κινητικότητα των σπλάχνων, ένα πεδίο που μέχρι πρόσφατα παρέμενε αόρατο στην κλινική πράξη, αναδεικνύεται ως κρίσιμος παράγοντας για την υγεία και τη λειτουργικότητα του σώματος. Η κινητικότητα των σπλάχνων (visceral mobility) αναφέρεται στις ελεύθερες, φυσιολογικές κινήσεις των εσωτερικών οργάνων εντός της θωρακικής και κοιλιακής κοιλότητας. Αυτές οι κινήσεις είναι απαραίτητες για τη λειτουργία των οργάνων, την κυκλοφορία των υγρών, τη νευρική ρύθμιση και την αλληλεπίδραση με το μυοσκελετικό σύστημα (Barral & Mercier, 2005).

Ο ρόλος των μεσεντερίων

Κοιλιακά όργανα όπως το έντερο και το συκώτι συνδέονται με το οπίσθιο κοιλιακό τοίχωμα (κυρίως στην οσφυϊκή περιοχή) μέσω των μεσεντερίων και άλλων περιτονιακών δομών. Τα μεσεντέρια αποτελούνται από πτυχώσεις του περιτοναίου που εμπεριέχουν αιμοφόρα και λεμφικά αγγεία καθώς και νεύρα του αυτόνομου νευρικού συστήματος προς και από τα σπλάχνα. Το σύνολο αυτών των πτυχώσεων σχηματίζει ένα συνεχές περίπλοκο δίκτυο περιτονιών στο σώμα, παρέχοντας διαρκή υποστήριξη των σπλάχνων στο εσωτερικό της κοιλιάς. Σύγχρονη βιβλιογραφία αναγνωρίζει το μεσεντέριο ως «οργανικό» τμήμα αυτού του δικτύου: λειτουργεί ως συνεχές συγκρατητικό σύστημα που ενώνει το έντερο με το υπόλοιπο σώμα. Ταυτόχρονα, η δομή του επιτρέπει στο έντερο να έχει ελεύθερη κινητικότητα (να κινείται και να αλλάζει σχήμα) ενώ διατηρεί τις αναγκαίες συνδέσεις για παροχή αίματος, νευρικών ινών και λεμφικών μονοπατιών. Με άλλα λόγια, το μεσεντέριο συνδυάζει εσωτερική σταθερότητα και μεγάλη κινητικότητα των σπλάχνων, αναρτώντας το έντερο έτσι ώστε να κινείται ελεύθερα αλλά χωρίς να χάνει τις συγγενείς συνδέσεις του με τον σκελετό. Επιπλέον, η νεύρωση των σπλάχνων «συγκλίνει» συχνά με αυτή των σωματικών δομών στο ίδιο επίπεδο της σπονδυλικής στήλης. Αυτό σημαίνει ότι ερεθίσματα από ένα εσωτερικό όργανο μπορούν να εκπέμψουν εντολές στο κεντρικό νευρικό σύστημα και να προκαλέσουν αντανακλαστικές αντιδράσεις στους αντίστοιχους μύες ή συνδέσμους της σπονδυλικής στήλης ή των άκρων. Συνεπώς, μια δυσλειτουργία ή συμφύση στο πεπτικό σύστημα –π.χ. μετεγχειρητική συμφύση– μπορεί να εκδηλωθεί ως πόνος ή μυϊκή ένταση σε απομακρυσμένα τμήματα του σώματος. Μελέτες αναφέρουν ότι τέτοιες σπλαχνικές περιοριστικές αλλαγές μπορούν να περιορίσουν την κινητικότητα της σπλαχνικής περιτονίας και, μέσω νευρομυοσκελετικής συνδεσιμότητας, να επηρεάσουν τη σταθερότητα και κινητικότητα της οσφυϊκής ή θωρακικής μοίρας. Αυτό το φαινόμενο των «σπλαγχνικών αντανακλαστικών» εξηγεί γιατί η υγεία ενός σπλάχνου επηρεάζει το γενικό μυοσκελετικό ισοζύγιο.

Πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση τυχαιοποιημένων μελετών έδειξε ότι οι τεχνικές σπλαχνικής κινητοποίησης, σε συνδυασμό με συμβατική φυσικοθεραπεία, μπορούν να μειώσουν σημαντικά τον χρόνιο πόνο στη μέση. Για παράδειγμα, η ενσωμάτωση σπλαχνικών χειρισμών σε πρόγραμμα θεραπείας οδήγησε σε καλύτερα αποτελέσματα στην ανακούφιση πόνου απ’ ό,τι η φυσικοθεραπεία μόνη της. Ωστόσο, οι ίδιοι ερευνητές επισημαίνουν ότι οι περισσότερες μελέτες παρουσιάζουν μεθοδολογικούς περιορισμούς και μικρό αριθμό συμμετεχόντων. Συνολικά, η τρέχουσα βιβλιογραφία υπογραμμίζει την ενδιαφέρουσα υπόσχεση της σπλαχνικής κινητοποίησης για τη βελτίωση σπλαχνικής κινητικότητας και συνακόλουθης μυοσκελετικής σταθερότητας, αλλά τονίζει ταυτόχρονα την ανάγκη για επιπλέον υψηλής ποιότητας έρευνα ώστε να τεκμηριωθούν πλήρως οι κλινικές της εφαρμογές.

Φυσιολογία της Σπλαχνικής Κινητικότητας

Είδη Κινήσεων

Ενδογενείς κινήσεις: Προκύπτουν από την ίδια τη λειτουργία του οργάνου (π.χ. περισταλτισμός, γαστρική πέψη) (Schleip et al., 2012).
Αναπνευστικές κινήσεις: Το διάφραγμα προκαλεί κάθετες μετατοπίσεις στα σπλάχνα κατά την αναπνοή, με το ήπαρ να μετακινείται έως 3 cm (Tozzi, 2015).
Κινητικότητα λόγω μυοσκελετικών επιδράσεων: Οι αλλαγές θέσης του κορμού επηρεάζουν μηχανικά τη θέση και τάση των σπλάχνων μέσω της περιτονίας και των συνδετικών ιστών (Schleip et al., 2012).

Μηχανισμοί Σταθερότητας και Κίνησης

Περιτονίες (fasciae): Επιτρέπουν την ολίσθηση και ανεξαρτησία των οργάνων.
Μεσεντέρια και σύνδεσμοι: Σταθεροποιούν τα όργανα ενώ επιτρέπουν ελεγχόμενη κινητικότητα.
Νευρικές συνδέσεις: Το αυτόνομο νευρικό σύστημα και τα σπλαχνικο-σωματικά αντανακλαστικά συμμετέχουν στη ρύθμιση του μυοπεριτονιακού τόνου (Schleip et al., 2012).

Κλινική Σημασία της Σπλαχνικής Κινητικότητας

Η περιορισμένη κινητικότητα των σπλάχνων έχει συνδεθεί με ποικίλες παθολογικές καταστάσεις:

Χρόνιος Μυοσκελετικός Πόνος: Η περιορισμένη κινητικότητα εντέρου ή ήπατος μπορεί να προκαλέσει αντανακλαστική υπερτονία των παρασπονδυλικών μυών και πόνο στη μέση ή αυχένα (Panagopoulos et al., 2015). Μελέτες δείχνουν ότι η σπλαχνική κινητοποίηση βελτιώνει σημαντικά τη λειτουργικότητα και μειώνει τον πόνο (King et al., 2003).
Γαστρεντερικές Διαταραχές: Διαταραχές όπως η χρόνια δυσκοιλιότητα και το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου σχετίζονται με μειωμένη κινητικότητα των μεσεντερίων. Η κινητοποίηση των σπλάχνων έχει δείξει θετικά αποτελέσματα στη ρύθμιση του εντερικού άξονα (Ghanbari et al., 2023).
Δυσλειτουργία Διαφράγματος: Η περιορισμένη κινητικότητα του ήπατος και του στομάχου επηρεάζει την κινητικότητα του διαφράγματος, προκαλώντας δύσπνοια και μειωμένη σωματική αντοχή (Tozzi, 2015).
Νευροαυτόνομες Διαταραχές: Η σπλαχνική δυσλειτουργία ενδέχεται να επηρεάσει τη ρύθμιση του αυτόνομου νευρικού συστήματος, με συνέπεια αϋπνία, αυξημένο στρες και δυσλειτουργία της καρδιοαναπνευστικής ομοιόστασης (Schleip et al., 2012).
Γυναικολογικές Παθήσεις: Η περιορισμένη κινητικότητα της μήτρας λόγω ουλών ή ενδομητρίωσης επηρεάζει αρνητικά την ευθυγράμμιση της πυέλου και προκαλεί χρόνιο πόνο (Yosri et al., 2022).

Θεραπευτικές Παρεμβάσεις

Σπλαχνική κινητοποίηση στη φυσικοθεραπεία | Visceral Manipulation (VM)

Αποτελεί μια τεχνική χειροθεραπείας που στοχεύει στην αποκατάσταση της φυσιολογικής κινητικότητας των σπλάχνων. Χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις χρόνιας δυσλειτουργίας, μυοσκελετικών πόνων, γαστρεντερικών προβλημάτων και νευροαυτόνομων διαταραχών (Barral & Mercier, 2005). Η σπλαχνική κινητοποίηση (visceral manipulation) είναι ήπια χειριστική τεχνική που στοχεύει στην αποκατάσταση της κινητικότητας και της φυσιολογικής λειτουργίας των εσωτερικών οργάνων. Μέσω εξειδικευμένων χειρισμών στις συνδέσεις των σπλάχνων απελευθερώνονται περιορισμοί της περιτονίας, με αποτέλεσμα τη βελτίωση της αιμάτωσης, της λεμφικής παροχέτευσης και της ευκινησίας των οργάνων. Σύμφωνα με αναφορές, η εφαρμογή της τεχνικής επαναφέρει την κανονική σπλαχνική κινητικότητα και ελαττώνει τις συμφύσεις, περιορίζοντας τη μεταφορά επώδυνων ερεθισμάτων στην σπονδυλική στήλη. Σε πειραματικό επίπεδο έχει παρατηρηθεί ότι οι χειρισμοί αυτοί μπορούν να απελευθερώνουν μετα-χειρουργικές συμφύσεις στην κοιλιά, γεγονός που θεωρητικά προάγει την εύρυθμη λειτουργία των σπλάχνων. Κλινικά, η σπλαχνική κινητοποίηση εφαρμόζεται συμπληρωματικά σε παθήσεις όπως η χρόνια οσφυαλγία με γαστρεντερικές διαταραχές. Π.χ. μελέτες δείχνουν ότι σε ασθενείς με χρόνια οσφυαλγία, η προσθήκη σπλαχνικών χειρισμών σε πρόγραμμα φυσικοθεραπείας συνδέεται με μεγαλύτερη μείωση πόνου και βελτίωση της κινητικότητας σε σχέση με την κλασική θεραπεία, που περιλαμβάνει μόνo ασκήσεις και χειροθεραπεία.

Παραδείγματα κλινικής βελτίωσης αναφέρονται σε γυναίκες με μετεγχειρητική διάσταση ορθών κοιλιακών μετά τον τοκετό: σε τρεις περιπτώσεις, τέσσερις συνεδρίες σπλαχνικής κινητοποίησης μείωσαν σημαντικά το πλάτος του διαχωρισμού. Οι συμμετέχουσες ανέφεραν επίσης λιγότερο πόνο και καλύτερη επανόρθωση των κοιλιακών μυών. Παρομοίως, σε ασθενείς επιζώντες από εγκεφαλικό επεισόδιο που παρουσίαζαν χρόνια δυσκοιλιότητα, η προσθήκη σπλαχνικών τεχνικών στη θεραπεία αύξησε τη συχνότητα κενώσεων και βελτίωσε στατιστικά σημαντικά τη σταθερότητα του βηματισμού. Αυτά τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι η κινητοποίηση των σπλάχνων μπορεί να επιδράσει θετικά τόσο στην πεπτική λειτουργία όσο και στην ισορροπία, επιβεβαιώνοντας τη νευρομυοσκελετική τους διασύνδεση.

Ολιστική Προσέγγιση

Ο συνδυασμός της σπλαχνικής κινητοποίησης με αναπνευστική εκπαίδευση, χειροθεραπεία (manual therapy) και τεχνικές απελευθέρωσης της περιτονίας (μυοπεριτονιακή απελευθέρωση) ενισχύει την αποκατάσταση του λειτουργικού συντονισμού σώματος–σπλάχνων.

Συμπεράσματα

Η κινητικότητα των σπλάχνων αποτελεί θεμελιώδη πτυχή της συνολικής υγείας. Οι περιορισμοί της συνδέονται με πολύπλευρα προβλήματα, από χρόνιο πόνο έως αναπνευστική και νευρική δυσλειτουργία. Η κατανόηση αυτών των μηχανισμών και η ενσωμάτωσή τους στις φυσικοθεραπευτικές πρακτικές μπορεί να προσφέρει κλινικά οφέλη και ουσιαστική βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών.

Πηγές

Barral, J.-P., & Mercier, P. (2005). Visceral Manipulation. Eastland Press.
Schleip, R., Findley, T. W., Chaitow, L., & Huijing, P. A. (2012). Fascia: The Tensional Network of the Human Body. Churchill Livingstone.
King, H. H., Giles, P. D., & Pozek, K. (2003). Osteopathic Manipulative Treatment in Patients With Chronic Low Back Pain and Visceral Dysfunction. Journal of the American Osteopathic Association, 103(7), 307–311.
Ghanbari, A., et al. (2023). Effect of visceral mobilization on diaphragm excursion and spinal mobility in patients with chronic gastritis. Complementary Therapies in Medicine, 73.
Tozzi, P. (2015). Fascial palpation: What do we actually feel? Journal of Bodywork & Movement Therapies, 19(3), 447–452.
Panagopoulos, J., et al. (2015). Visceral techniques for low back pain. European Journal of Pain, 19(8), 1125–1133.
Yosri, M. M., et al. (2022). Visceral mobilization and dysmenorrhea in PCOS. Journal of Osteopathic Medicine.