Η σύγχρονη αντίληψη στην αποκατάσταση μας συνιστά, οι θεραπευτικές μας επιλογές να λαμβάνουν υπόψη το κεντρικό νευρικό σύστημα του ασθενή, διαφορετικά η προσέγγιση είναι επιφανειακή με βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα.  

Οι περισσότεροι από τους ασθενείς αναζητούν βοήθεια για να ανακουφιστούν από τον πόνο, για να βελτιώσουν την λειτουργικότητα τους, για την αποκατάσταση τραυματισμών, τον έλεγχο του στρες κ.ά. Μεγάλος προβληματισμός επικρατεί μεταξύ των θεραπευτών όσο αφορά την ποιότητα των χειρισμών που εφαρμόζουν, δηλαδή πόσο ήπιοι ή δυνατοί πρέπει να είναι για να αποδειχθούν αποτελεσματικοί. Το βασικό ερώτημα όμως είναι τι κάνουμε στη πραγματικότητα για να «απελευθερώσουμε» την περιτονία και με ποιο κόστος! Υπάρχει μια πιο αποτελεσματική και λιγότερο τραυματική μέθοδος που θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε; Υπάρχουν εκείνοι που είναι υπέρμαχοι αυτής της αντίληψης! Υποστηρίζουν πως επιβάλλεται να απομακρυνθούμε από μονόφθαλμη αντίληψη του μηχανικού χειρισμού στον ιστό. Ας εξετάσουμε με μια ευρύτερη, απροκατάληπτη νευρολογική αντίληψη τις επιπτώσεις της χειροθεραπείας στο σώμα, και ας αναλογιστούμε αν η λιγότερη δυνατή παρέμβαση, μπορεί να αποδειχθεί τελικά περισσότερο αποτελεσματική. Αυτή η αντίληψη περνά τις θεραπευτικές μας επιλογές μέσα από τον φακό του κεντρικού νευρικού συστήματος."Η επιθετική και έντονη χειροθεραπεία χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το κεντρικό νευρικό σύστημα του πελάτη/ασθενή είναι προβληματική - Aggressive and intense manual therapy with no regard for the client's central nervous system is problematic" NOI Group (Lorimer Moseley and David Butler)

Μηχανοϋποδοχείς

Οι ενδο-περιτονιακοί μηχανικοί υποδοχείς (Golgi, Ruffini, Pacinian και Interstitial) μέσα στους ιστούς, είναι οι γραμμές επικοινωνίας με το κεντρικό νευρικό συστήματα, οι οποίες ανταποκρίνονται σε διαφορετικού τύπου εξωτερικά ερεθίσματα. Η ιδιοδεκτικότητα, η ευαισθησία στα ερεθίσματα που προέρχονται έξω από το σώμα και η ευαισθησία στα ερεθίσματα που προέρχονται μέσα από το σώμα, τροφοδοτούν τον εγκέφαλο με πληροφορίες που υπαγορεύουν πως αντιλαμβανόμαστε και αντιδρούμε στο περιβάλλον. Οι αισθήσεις της θερμότητας, του κρύου, της πίεσης, της υφής, του πόνου, της ευχαρίστησης, όλες αυτές οι ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά γνωστοποιούνται στον εγκέφαλο μέσω αυτών των υποδοχέων του δέρματος. Ως χειροθεραπευτές, ακόμη και με την ηπιότερη χειρισμό, διοχετεύουμε άμεσα πληροφορίες στο νευρικό σύστημα του ασθενή, το οποίο ανταποκρίνεται με φυσιολογικές αντιδράσεις των εμπλεκομένων ιστών και των γειτονικών περιοχών.

Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι είτε αντίδραση χαλάρωσης, είτε αντίδραση προστασίας, εξαρτώμενη από την αντίληψη του νευρικού συστήματος ως προς τις θεραπευτικές μας παρεμβάσεις, δηλαδή αν εφαρμόζουμε, ελαφριά πίεση, βαθιά πίεση, στρέβλωση, γρήγορη ή αργή κίνηση, θερμοθεραπεία, κρυοθεραπεία κ.α. Εάν κάνουμε μια ανασκόπηση στον νόμο του Hilton, γνωρίζουμε ότι ο ίδιος κορμός νεύρων που οι κλάδοι του τροφοδοτούν μια ομάδα μυών σε μία άρθρωση, επίσης παρέχουν κλάδους στο δέρμα πάνω από την περιοχή δράσης αυτών των μυών. Για παράδειγμα η άρθρωση του γόνατος, νευρώνεται από κλάδους του μηριαίου νεύρου, του ισχιακού και του θυροειδούς νεύρου, τα οποία μεταξύ άλλων νευρώνουν διάφορους μύες που κινούν την άρθρωση. Κάποια από αυτά τα νεύρα τροφοδοτούν τον θύλακα της άρθρωσης και τους συνδέσμους και φτάνουν στην αρθρική μεμβράνη. Κάποια από αυτά τα νεύρα είναι αισθητικά, άλλα έχουν αισθητικές και κινητικές ίνες νευρώνοντας και τα αγγεία της περιοχής. Για να το κατανοήσουμε πλήρως, αυτό σημαίνει πως εμείς ως θεραπευτές, γνωρίζουμε πολύ καλά πως αντί για μια μονοδιάστατη επιφανειακή επίδραση του ιστού πάνω στον οποίο εργαζόμαστε, οι χειρισμοί μας προκαλούν μια αντίδραση του νευρικού συστήματος σε ιστούς ευρισκόμενους βαθιά στο σώμα και στις εσωτερικές δομές των αρθρώσεων, που τελικά υπαγορεύουν την φυσιολογική αντίδραση και τον τόνο. Με άλλα λόγια, το άγγιγμα μας και ο τρόπος εφαρμογής του είτε παρακινούν το νευρικό σύστημα να μειώσει τον τόνο, είτε να τον αυξήσει.

Η ευρέως υιοθετημένη αντίληψη ότι η περιτονία μπορεί να «απελευθερωθεί» μέσω της χειροθεραπείας, απομυθοποιήθηκε από τον ευρέως γνωστό ερευνητή της περιτονίας Dr Robert Schliep, στο δημοσιευμένο άρθρο του "Fascial Plasticity – A New Neurological Explanation".

Ο Schliep απορρίπτει τις παραδοσιακές εξηγήσεις, που αφορούν τα θιξοτροπικά υλικά (παρουσιάζουν σταθερή μορφή σε κατάσταση ηρεμίας αλλά γίνονται ρευστά όταν αναταράσσονται), και την προσαρμογή του πιεζοηλεκτρικού φαινομένου (πιεζοηλεκτρισμός είναι η ιδιότητα κάποιων υλικών - κυρίως κρυσταλλικών υλικών αλλά και μερικών κεραμικών υλικών- να παράγουν ηλεκτρική τάση όταν δέχονται κάποια μηχανική τάση/πίεση ή ταλάντωση. Το φαινόμενο μπορεί να εξηγηθεί ποιοτικά με τη μεταφορά ελεύθερων φορτίων στα άκρα του κρυσταλλικού πλέγματος. Επίσης, ο όρος περιλαμβάνει και το αντίστροφο φαινόμενο, κατά το οποίο το υλικό παραμορφώνεται, όταν βρεθεί κάτω από ηλεκτρική τάση). 

Επισημαίνει ότι η πραγματική αντοχή της περιτονίας θα απαιτούσε, πριν να συμβεί στον ιστό οποιαδήποτε μετρήσιμη δομική αλλαγή, διατμητικές δυνάμεις πολύ μεγαλύτερες από αυτές που θα μπορούσε ένας ζωντανός οργανισμός να διαχειριστεί. Πόση είναι αυτή η πίεση που απαιτείται; Περίπου 2000 λίβρες ανά τετραγωνική ίντσα. Ακόμη και εάν είμαστε σε θέση να ασκήσουμε τέτοιες δυνάμεις, είναι απόλυτα βέβαιο πως οι ασθενείς δεν θα μπορούσαν να τις ανεχθούν! Ο Schliep αναφέρει: «τα φύλλα της περιτονίας είναι απίστευτα σκληρά και δεν μπορούμε να αλλάξουμε την πυκνότητα και την διευθέτηση τους 'γρήγορα ή εύκολα'. Η θιξοτροπία απλά δεν είναι αρκετά γρήγορη για να εξηγήσει τις σχετικά γρήγορες, δραματικές επιδράσεις στους ιστούς που οι θεραπευτές ισχυρίζονται ότι επιτυγχάνουν». Έτσι, αν στην πραγματικότητα δεν «απελευθερώνουμε» την περιτονία, τότε τι κάνουμε; 

Χαρτογράφηση του Σώματος - Body Mapping

Ας προσεγγίσουμε τα πράγματα με ένα διαφορετικό τρόπο, με την αντίληψη της χαρτογράφησης του σώματος (body mapping), όπως παρουσιάστηκε από τον David Nesmith (Alexander Technique). Η χαρτογράφηση σώματος είναι η συνειδητή διόρθωση και βελτίωση του χάρτη του σώματος για την επίτευξη αποτελεσματικής, αρμονικής και συντονισμένης κίνησης. Ο χάρτης σώματος είναι η αυτοαναπαράσταση του ατόμου στον εγκέφαλό του, οι παραδοχές ή η αντίληψη του ατόμου για το πώς είναι το σώμα του, εν όλω ή εν μέρει. Εάν η αναπαράστασή μας είναι ακριβής, η κίνηση είναι καλή. Αν η αναπαράστασή μας είναι προβληματική, η κίνηση υστερεί. Οι χάρτες του σώματός μας είναι σαν οδηγίες για να φτάσουμε σε μια τοποθεσία. Αν οι οδηγίες είναι καλές, θα φτάσουμε εύκολα και έγκαιρα. Αν όμως οι οδηγίες είναι ελλιπείς ή λανθασμένες, μπορεί να αργήσουμε ή να μην φτάσουμε καθόλου!

Οι χάρτες του σώματος δεν χρειάζεται να είναι συνειδητοί. Η αποτύπωση των κινήσεων στον εγκέφαλο συνδέεται με την ενεργοποίηση συγκεκριμένων περιοχών και νευρωνικών διαδρομών που σχετίζονται με τη κίνηση. Οι περιοχές του εγκεφάλου που συμμετέχουν στην αποτύπωση των κινήσεων είναι ο πρωτεύων κινητικός φλοιός (primary motor cortex), είναι υπεύθυνος για την εκτέλεση των κινήσεων, η συμπληρωματική κινητική περιοχή (supplementary motor area), σχετίζεται με τον συντονισμό κινήσεων που απαιτούν σύνθεση και συντονισμό πολλών μυών, ο προκινητικός φλοιός (premotor cortex), συμβάλλει στον προγραμματισμό των κινήσεων και ο βρεγματικός φλοιός (parietal cortex), αναλαμβάνει τον έλεγχο των αισθητηριακών πληροφοριών κατά την εκτέλεση των κινήσεων. Όλες αυτές οι περιοχές συνεργάζονται για να επιτρέψουν την αποτύπωση, τον συντονισμό και τον έλεγχο των κινήσεων στον εγκέφαλο. Με την επανεκπαίδευση οι κινήσεις γίνονται αυτόματα.  Όταν η απεικόνισή μας διορθώνεται, η πρόοδος μπορεί να είναι πολύ γρήγορη και η κίνηση βελτιώνεται.

Ένα από τα πρώτα πράγματα που πρέπει να διερευνήσουμε για τον χάρτη του σώματός μας είναι αν περιλαμβάνει την κατανόηση ότι έχουμε έξι αισθήσεις και όχι πέντε. Η αίσθηση που συνήθως δυστυχώς παραλείπεται είναι η κιναισθησία. Αυτή η αίσθηση μας λέει για την κίνησή μας και την ποιότητά της. Προκειμένου να βελτιώσουμε την κίνησή μας και να παρακολουθούμε την ελευθερία ή την ένταση της, πρέπει να γνωρίζουμε και να καλλιεργούμε την κιναισθησία μας. Για παράδειγμα, πολλοί μουσικοί (πιανίστες, φλαουτίστες και παίκτες εγχόρδων ειδικότερα) πάσχουν από σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα και τενοντίτιδα. Αυτές οι παθήσεις μπορούν να ανακουφιστούν αν αποκτήσουν οι μουσικοί μια σαφή κατανόηση του πως είναι στην πραγματικότητα η δομή του βραχίονα και πως πρέπει να κινείται. Αν ο χάρτης του σώματος τους περιλαμβάνει αντί για τέσσερεις αρθρώσεις ξεκινώντας από την άρθρωση της κλείδας με το στέρνο, τρείς, τότε καταπονούνται άσκοπα οι άλλες τρεις αρθρώσεις, αναγκάζοντας τες να κάνουν περισσότερη κίνηση από όση μπορούν να αντέξουν. Με τη πάροδο του χρόνου αυτό θα οδηγήσει σε πόνο. Οι αρθρώσεις του βραχίονα είναι: 1) η κλείδα με το στέρνο, 2) ο άνω βραχίονας με την ωμοπλάτη, 3) ο αγκώνας και 4) ο καρπός. Η χρήση της πρώτης άρθρωσης του βραχίονα θα επιτρέψει μια ομοιόμορφη κατανομή της κίνησης, διευκολύνοντας όλες τις αρθρώσεις.

Η βασική διαδικασία χαρτογράφησης του σώματος είναι: απλά ρωτήστε τον εαυτό σας πώς νομίζετε ότι είναι η δομή των χεριών σας (ή της σπονδυλικής στήλης, του σαγονιού, των πνευμόνων, του διαφράγματος κ.λπ.). (Ζωγραφίστε την!) Στη συνέχεια, συγκρίνετε αυτή την εσωτερική αναπαράσταση με φωτογραφίες ανατομίας ή ακριβή μοντέλα της δομής, της λειτουργίας και του μεγέθους.

Το κλειδί για την ενσωμάτωση αυτών των νέων πληροφοριών έγκειται στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείτε την επίγνωσή σας. Ενώ εξερευνάτε την δομή του σώματος, με τη διεύρυνση της επίγνωσης αποδίδεται με μεγαλύτερη ευκολία μέσα στο σώμα. Μην επικεντρώνεστε σε κάποιο μέρος του σώματος, αλλά αντίθετα προσκαλέστε την επίγνωσή σας να διευρυνθεί και να συμπεριλάβει όλο σας το σώμα, καθώς και το περιβάλλον. Αυτό επιτρέπει στον εγκέφαλο να ενσωματώσει τις νέες πληροφορίες πιο γρήγορα και χωρίς προσπάθεια.

Η διόρθωση και η ενίσχυση του χάρτη του σώματός σας θα βελτιώσει αυτόματα την κίνηση σας. Καθώς η κίνησή σας γίνεται πιο ελεύθερη, θα αποκτήσετε μεγαλύτερο έλεγχο της τεχνικής και του αποτελέσματος - και θα γίνετε λιγότερο επιρρεπείς σε πόνους ή τραυματισμούς.

Οι Lorimer Moseley και David Butler από το ΝΟΙ Group αναφέρουν:

"Modern rehabilitation will be via normalization of sensation, motor control and the congruence of these factors." «Η σύγχρονη αποκατάσταση θα είναι μέσω της εξομάλυνσης των αισθήσεων, του κινητικού ελέγχου και της αντιστοιχίας αυτών των παραγόντων»

Πηγές

• Schleip R. "Fascial Plasticity – A New Neurobiological Explanation." Journal of Bodywork and Movement Therapies, Jan 2003; 7 , Apr 2003; 7
• Chaudhry H, Schleip R, et al. "Three-dimensional mathematical model for deformation of human fasciae in manual therapy." J Am Osteopath Assoc, Aug 2008; 108(8):379-90. 3. Nesmith D. "Body Mapping."
• https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1360859202000670
• Neural Basis of Movement Representations, J. Requin