10 Μαρτίου 2018

Κατηγορία

Κάτω άκρα

# Topics

μυοσκελετικός πόνος, αποκατάσταση μυοσκελετικών παθήσεων, μυοσκελετικές παθήσεις, πόνος στην άνω επιφάνεια του μηρού

Social sharing

ΠΟΝΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΩ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΤΟΥ ΜΗΡΟΥ

Ο πόνος στην άνω επιφάνεια του μηρού κρύβει δυσκολίες ως προς την ακριβή διάγνωση του, καθώς μπορεί να κρύβει απλά έναν ασήμαντο μυϊκό τραυματισμό, που θα υποχωρήσει από μόνος του, έως κάποιο σοβαρό πρόβλημα.

Στις πιθανές αιτίες πόνου στην άνω επιφάνεια του μηρού περιλαμβάνονται:

1) ΜΥΪΚΟΙ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΙ

Εξαιτίας της πληθώρας των μύων στην περιοχή, συχνά η αιτία του πόνου σε αυτή τη περιοχή συνδέεται με αυτούς. Συνηθισμένες αιτίες είναι:

Θλάση - Διάστρεμμα: Αφορά κάθε μυ, τένοντα ή σύνδεσμο της περιοχής. Το δίαστρεμμα είναι το αποτέλεσμα διάστασης ή ρήξης ενός σύνδεσμου. Οι σύνδεσμοι συγκρατούν και συνδέουν τα οστά μεταξύ τους. Η θλάση είναι μερική ή ολική ρήξη μυϊκών ινών ή τενόντων. Οι τένοντες συνδέουν τους μύες με τα οστά. Τα κύρια συμπτώματα είναι: Αιφνίδιος πόνος μετά από πτώση, από έντονη δραστηριότητα ή από υπέρδιάταση μιας άρθρωσης, πόνος που ακτινοβολεί προς τα επάνω ή κάτω, δυσκολία στην διάταση ή στη κίνηση του μηρού, οίδημα γύρω από την επώδυνη περιοχή
Τραυματισμός από υπέρχρηση: Προκαλείται όταν μυς ή μύες γύρω από τον μηρό εργάζονται πολύ έντονα για μεγάλο χρονικό διάστημα ή όταν αμελείται η επαρκής προετοιμασία των μυών πριν την έντονη δραστηριότητα. Χαρακτηριστικό σε αυτή τη περίπτωση είναι ο πόνος ακολουθεί την άσκηση ή την έντονη δραστηριότητα. Ο πόνος τείνει να επιδεινώνεται με τον χρόνο, ακόμη και κατά την ανάπαυση. Συνήθως αφορά και τους δυο μηρούς.
Καθιστική ζωή: Έλλειψη άσκησης ή η καθιστική ζωή μπορεί να επιβαρύνει τους μύες και να οδηγήσει σε χρόνιο πόνο. Το κάθισμα για μεγάλο χρονικό διάστημα προσθέτει πίεση στις αρθρώσεις και τους μύες, κυρίως στα ισχία και τα πόδια. Η απουσία άσκησης οδηγεί σε μυϊκή αδυναμία, πυροδοτώντας διάσπαρτο μυϊκό πόνο. Οι ασθενείς με πόνο στην άνω επιφάνεια του μηρού εξαιτίας του καθιστικού τρόπου ζωής ή εργασίας, συνήθως εμφανίζουν διάσπαρτο πόνο. Ο πόνος μπορεί να μεταφέρεται ή να αλλάζει ένταση συνεχώς, και τελικά να οδηγήσει σε χρόνιο πόνο.
Προβαλλόμενος πόνος: Τραυματισμός σε δομές στις γειτονικές περιοχές του ισχίου, μπορεί να προκαλέσει προβαλλόμενο πόνο στην περιοχή του μηρού, για παράδειγμα το Μυοπεριτονιακό Σημείο Πυροδότησης Πόνου (trigger point) του Λαγονοψοϊτη μυ, προκαλεί προβαλλόμενο πόνο στην άνω επιφάνεια του μηρού.
Προσαρμογή: Επίσης δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας πως οποιοσδήποτε τραυματισμός στα κάτω άκρα προκαλεί την υποσυνείδητη προσαρμογή του σώματος για να ελαχιστοποιήσει τις επιπτώσεις του στη περιοχή, με άμεσο αποτέλεσμα την διαφοροποίηση του τρόπου βάδιση και στήριξης. Μετά την αποκατάσταση του τραυματισμού αν δεν επανεκπαιδευτεί η βάδιση και η στήριξη, ώστε να επανέλθει στα προ του τραυματισμού δεδομένα, τότε παραμένει η διαφοροποιημένη κατάσταση επιβαρύνοντας τα μαλακά μόρια και τις αρθρώσεις της περιοχής. Αυτό με τη σειρά του θα οδηγήσει σε μυϊκό σπασμό και πόνο.

2) ΝΕΥΡΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ

Ο πόνος στην άνω επιφάνεια του μηρού μπορεί να προκληθεί από τα νεύρα της περιοχής. Συνηθισμένες αιτίες νευρικής προέλευσης είναι:

ΙΣΧΙΑΛΓΙΑ - ΔΙΣΚΟΠΑΘΕΙΑ: Οσφυϊκός ριζιτικός πόνος ή ισχιαλγία, είναι ο πόνος που προκαλείται από ενδονευρικό οίδημα ή τραυματισμό κάποιου σπονδυλικού νωτιαίου νεύρου στην οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης (ΟΜΣΣ). Ο πόνος εντοπίζεται στο κάτω άκρο σύστοιχα με τη βλάβη, εξαρτώμενος από το νευρολογικό επίπεδο της βλάβης και είναι οξύς, διαξιφιστικός, σαν ηλεκτρική εκκένωση.
ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΗ ΝΕΥΡΟΠΑΘΕΙΑ: Η περιφερική νευροπάθεια δεν είναι νόσημα, αλλά ένα σύμπτωμα από κάποια άλλη νόσο, όπως για παράδειγμα ο διαβήτης. Εκδηλώνεται με αισθητική διαταραχή της λειτουργίας του νεύρου, δηλαδή επηρεάζει αισθήσεις όπως η αφή, προκαλεί πόνο, αίσθηση καψίματος και μπορεί να συνοδεύεται από δυσαισθησία (επώδυνο αίσθημα βελονών) και μούδιασμα.
ΠΑΡΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΜΗΡΑΛΓΙΑ (Meralgia Paresthetica / Bernhardt-Roth syndrome): Η Παραισθητική Μηραλγία είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από μυρμήγκιασμα, μούδιασμα και πόνο στην εξωτερική επιφάνεια του μηρού. Η αιτία είναι η συμπίεση του Πλευρικού Δερματικού νεύρου του μηρού, που παρέχει αίσθηση στην επιφάνεια του δέρματος του μηρού. Τα σφιχτά ρούχα, η παχυσαρκία ή η αύξηση βάρους και η εγκυμοσύνη είναι συνηθισμένες αιτίες πρόκλησης της παραισθητικής μηραλγίας. Ωστόσο μπορεί να οφείλεται σε τοπικό τραύμα ή σε ασθένεια όπως ο διαβήτης.

3) ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Αρκετές χρόνιες καταστάσεις μπορούν να προκαλέσουν πόνο στην άνω επιφάνεια του μηρού, για παράδειγμα αναφέρονται η ινομυαλγία, η οστεοαρθρίτιδα στην άρθρωση του ισχίου, ρευματοειδής αρθρίτιδα, γενικευμένη αρθρίτιδα κ.α.

Επιβαρυντικοί παράγοντες

Καθώς οι αιτίες του πόνου διαφέρουν, υπάρχει και ποικιλία επιβαρυντικών παραγόντων, κάποιοι από αυτούς είναι:

Χρονιές παθολογικές καταστάσεις, όπως ο διαβήτης και η ρευματοειδής αρθρίτιδα.
Αθλητικές δραστηριότητες.
Καθιστική ζωή.
Κακό κυκλοφορικό σύστημα.
Ιστορικό τραυματισμών στα πόδια ή τα ισχία.

Διάγνωση

Εξαιτίας της πληθώρας των αιτιών πρόκλησης του πόνου απαιτείται λεπτομερής έλεγχος από τον θεράποντα ιατρό. Αυτός μπορεί να περιλαμβάνει:
Λεπτομερές ιστορικό του ασθενή.
Διαγνωστικές εξετάσεις όπως: μαγνητική τομογραφία, ακτινογραφία, διαγνωστικό υπέρηχο, ΗΜΓ, κ.ά.
Νευρολογικό έλεγχο.
Οτιδήποτε άλλο θεωρήσει ο εξεταστής ότι χρειάζεται.

Θεραπεία

Η επιλογή της κατάλληλης θεραπευτικής προσέγγισης εξαρτάται από την αιτία πρόκλησης του πόνου.

Πρόληψη

Μην αμελείτε να ασκείστε τακτικά (βάδιση, κολύμπι κ.ά.).
Αν κάνετε καθιστική ζωή σε τακτά χρονικά διαστήματα να σηκώνεστε να περπατάτε και να κάνετε διατάσεις.
Να προετοιμάζεται το σώμα πριν από έντονες δραστηριότητες.
Αν πάσχετε από χρόνιες παθολογικές καταστάσεις να φροντίζεται να ακολουθείται την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή.

Συμπέρασμα

Οι περισσότερες περιπτώσεις πόνου στην άνω επιφάνεια του μηρού αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά. Η πρόκληση σε αυτές τις περιπτώσεις είναι να αντιληφθούμε την ακριβή αιτία πρόκλησης, ώστε να ακολουθηθεί η κατάλληλη θεραπεία.

Πηγές

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΤΙΓΓΙΝΑΓΚΑΣ, MSc, Υπ. Διδάκτορας

Φυσικοθεραπευτής

Στην ίδια κατηγορία

Τελευταία άρθρα

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΠΑΘΟΥΣ ΛΕΜΦΟΙΔΗΜΑΤΟΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ

04 Οκτωβρίου 2025 | Αθηνάς Κατσιμήτρου - Τιγγινάγκα, Mld/Cdt | Καρκίνος του Μαστού

Το δευτεροπαθές λεμφοίδημα του άνω άκρου αποτελεί μία από τις σημαντικότερες επιπλοκές της θεραπείας του καρκίνου του μαστού, επηρεάζοντας σημαντικά την ποιότητα ζωής των γυναικών.

ΑΥΧΕΝΙΚΟΣ ΠΟΝΟΣ

04 Οκτωβρίου 2025 | Χαράλαμπος Τιγγινάγκας MSc, Υπ. Διδάκτορας | Αυχενικό Σύνδρομο

Ο αυχενικός πόνος και το αίσθημα δυσκαμψίας, ή "πιασίματος" στον αυχένα είναι από τις συχνότερες αιτίες αναζήτησης ιατρικής βοήθειας στον σύγχρονο κόσμο.

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΘΩΡΑΚΙΚΗΣ ΕΞΟΔΟΥ: ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

03 Οκτωβρίου 2025 | Χαράλαμπος Τιγγινάγκας MSc, Υπ. Διδάκτορας | Σύνδρομο Θωρακικής εξόδου

Το Σύνδρομο Θωρακικής Εξόδου συνιστά μια ετερογενή και αμφιλεγόμενη νοσολογική οντότητα με σημαντικές επιπτώσεις στην καθημερινή λειτουργία και δραστηριότητα του ατόμου.

ΠΟΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΕΙΝΑΙ ΕΥΑΛΩΤΕΣ ΣΤΟ STRESS ΚΑΙ ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΟΥΝ

03 Οκτωβρίου 2025 | Χαράλαμπος Τιγγινάγκας MSc, Υπ. Διδάκτορας | Άγχος - stress

Το stress – ή αλλιώς άγχος – είναι η φυσική αντίδραση του σώματος όταν νιώθει πίεση, ή απειλή. Ωστόσο, δεν το βιώνουμε όλοι με τον ίδιο τρόπο∙ για κάποιους γίνεται απλή πρόκληση, ενώ για άλλους βαριά καθημερινή δοκιμασία.

stressed woman siting at desk in office surrounded Σε μικρές δόσεις το stress μπορεί να λειτουργήσει ως κινητήρια δύναμη, όμως όταν γίνεται χρόνιο ή υπερβολικό διαβρώνει την ψυχική και σωματική υγεία. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO, 2020), το stress θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους παράγοντες κινδύνου για την υγεία στον 21ο αιώνα, επηρεάζοντας τόσο την ποιότητα ζωής, όσο και την εμφάνιση χρόνιων νοσημάτων. Υπάρχουν κατηγορίες τού πληθυσμού που αποδεικνύονται πιο ευάλωτες είτε λόγω βιολογικών παραγόντων, είτε λόγω κοινωνικών και επαγγελματικών συνθηκών, είτε λόγω ιδιαίτερων απαιτήσεων στη ζωή τους. Η κατανόηση αυτών των ομάδων είναι κρίσιμη, καθώς βοηθά στην ανάπτυξη πιο στοχευμένων στρατηγικών πρόληψης και παρέμβασης.

Ευάλωτες κατηγορίες ανθρώπων στο stress

Παιδιά και έφηβοι: Τα παιδιά και οι έφηβοι βιώνουν stress που προκαλείται από ποικίλες πηγές: τις σχολικές απαιτήσεις, τις εξετάσεις, τον κοινωνικό ανταγωνισμό, ακόμη και από την πίεση που ασκούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το παιδικό και εφηβικό νευρικό σύστημα βρίσκεται σε φάση ανάπτυξης, γεγονός που καθιστά αυτήν την ομάδα περισσότερο εκτεθειμένη στις αρνητικές συνέπειες του άγχους. Έρευνες δείχνουν ότι η παιδική έκθεση σε χρόνιο stress συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αγχωδών διαταραχών, κατάθλιψης, αλλά και σωματικών παθήσεων στην ενήλικη ζωή (Shonkoff et al., 2012).
Νεαροί ενήλικες και φοιτητές: Οι φοιτητές και οι νεαροί ενήλικες καλούνται να διαχειριστούν την μετάβαση από την εφηβεία στην ενηλικίωση, γεγονός που συνοδεύεται από ακαδημαϊκές, κοινωνικές και οικονομικές προκλήσεις. Η αβεβαιότητα για το μέλλον, η πίεση για επαγγελματική αποκατάσταση και οι οικονομικές δυσκολίες καθιστούν αυτήν την ομάδα ιδιαίτερα ευάλωτη στο άγχος (Beiter et al., 2015).
Εργαζόμενοι σε απαιτητικά επαγγέλματα: Το εργασιακό stress αποτελεί μία από τις πιο συχνές μορφές άγχους στη σύγχρονη κοινωνία. Ιδιαίτερα εκτεθειμένοι είναι οι επαγγελματίες υγείας, οι εκπαιδευτικοί, οι εργαζόμενοι σε θέσεις ευθύνης, αλλά και όσοι απασχολούνται σε ασταθή, ή χαμηλά αμειβόμενα επαγγέλματα. Το φαινόμενο της «επαγγελματικής εξουθένωσης» (burnout) έχει λάβει διαστάσεις παγκόσμιας επιδημίας (Maslach & Leiter, 2016).
Γυναίκες: Οι γυναίκες αναφέρονται συχνά στη βιβλιογραφία ως πιο ευάλωτες στο stress, όχι μόνο λόγω βιολογικών παραγόντων (ορμονικές διακυμάνσεις, εγκυμοσύνη, εμμηνόπαυση), αλλά και λόγω του κοινωνικού ρόλου που καλούνται να διαδραματίσουν. Ο συνδυασμός επαγγελματικών, οικογενειακών και κοινωνικών απαιτήσεων μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα άγχους (APA, 2019).
Φροντιστές ασθενών και γονείς παιδιών με ειδικές ανάγκες: Οι άνθρωποι που φροντίζουν άτομα με χρόνιες ασθένειες ή αναπηρίες συχνά βιώνουν έντονο και παρατεταμένο stress, γνωστό και ως «stress φροντιστή». Πρόκειται για μια κατηγορία που παρουσιάζει αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης, σωματικής κόπωσης και κοινωνικής απομόνωσης (Schulz & Sherwood, 2008).
Άτομα με χρόνια νοσήματα: Ο χρόνιος πόνος, οι σωματικοί περιορισμοί και η συνεχής αβεβαιότητα για την πορεία τής υγείας συνδέονται με υψηλά επίπεδα stress. Ασθενείς με καρδιαγγειακά νοσήματα, σακχαρώδη διαβήτη, ή καρκίνο αναφέρουν συχνά έντονο άγχος, το οποίο με τη σειρά του επιδεινώνει την πορεία τής ασθένειας (Cohen et al., 2007).
Ηλικιωμένοι: Η τρίτη ηλικία χαρακτηρίζεται από σημαντικές αλλαγές: απώλεια αγαπημένων προσώπων, συνταξιοδότηση, μείωση φυσικών ικανοτήτων. Αυτοί οι παράγοντες μπορούν να αυξήσουν την ψυχική πίεση και το αίσθημα μοναξιάς, καθιστώντας τούς ηλικιωμένους ευάλωτους σε αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές (Gum et al., 2009).

Επιπτώσεις του stress στην υγεία

african american businesswoman trying to concentra Το χρόνιο stress δεν είναι απλώς ένα ψυχολογικό βάρος· επηρεάζει ολόκληρο τον οργανισμό. Μεταξύ άλλων:

Ενισχύει τη λειτουργία τού συμπαθητικού νευρικού συστήματος και αυξάνει τα επίπεδα κορτιζόλης.
Συνδέεται με υπέρταση, καρδιαγγειακά νοσήματα και μεταβολικές διαταραχές.
Αποδυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Επιβαρύνει την ψυχική υγεία, οδηγώντας σε κατάθλιψη, αϋπνία κ.ά.
Μειώνει την ποιότητα ζωής και την ανθεκτικότητα σε νέες προκλήσεις.

Στρατηγικές αντιμετώπισης του stress

Η διαχείριση του stress απαιτεί πολυδιάστατη προσέγγιση. Οι στρατηγικές περιλαμβάνουν αλλαγές στον τρόπο ζωής, ψυχολογική υποστήριξη, αλλά και σωματοθεραπευτικές μεθόδους.

1. Τρόπος ζωής

Σωματική άσκηση: Η τακτική άσκηση μειώνει τα επίπεδα κορτιζόλης και αυξάνει τις ενδορφίνες.
Διατροφή: Ισορροπημένη διατροφή με επαρκή θρεπτικά συστατικά στηρίζει την ψυχική και σωματική ανθεκτικότητα.
Ύπνος: Ο ποιοτικός ύπνος αποτελεί θεμέλιο για την αποκατάσταση του νευρικού συστήματος.
Κοινωνική υποστήριξη: Οι διαπροσωπικές σχέσεις μειώνουν το αίσθημα απομόνωσης.

2. Ψυχολογικές παρεμβάσεις

Γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT): Αποτελεσματική στη διαχείριση δυσλειτουργικών σκέψεων.
Mindfulness και διαλογισμός: Ενισχύουν την επίγνωση και μειώνουν τη ροπή προς το άγχος.
Ομαδική θεραπεία, ή ομάδες υποστήριξης: Δημιουργούν αίσθημα κοινότητας.

3. Σωματοθεραπευτικές προσεγγίσεις και η Κρανιοϊερή Θεραπεία Upledger

osteopathy patient getting treatment massage1 Η κρανιοϊερή θεραπεία (CranioSacral Therapy – CST) που αναπτύχθηκε από τον Dr. John Upledger αποτελεί μια ήπια, μη επεμβατική μέθοδο χειροθεραπείας που εστιάζει στη ρύθμιση του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος μέσω της βελτίωσης της λειτουργικότητας του κρανιοϊερού συστήματος –δηλαδή του συστήματος των μεμβρανών και του εγκεφαλονωτιαίου υγρού που περιβάλλει τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό. Με απαλές πιέσεις, ο θεραπευτής διευκολύνει την απελευθέρωση περιορισμών στους ιστούς, ενισχύοντας την αυτορρύθμιση του οργανισμού. Έρευνες υποδεικνύουν ότι η CST μπορεί να μειώσει τα επίπεδα άγχους, να βελτιώσει τον ύπνο και να ενισχύσει την αίσθηση χαλάρωσης (Matarán-Peñarrocha et al., 2011). Ιδιαίτερα για άτομα με χρόνιο stress, η κρανιοϊερή θεραπεία μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά σε άλλες παρεμβάσεις, επιτρέποντας στο σώμα να ανακτήσει ισορροπία.

4. Ενσωμάτωση στην καθημερινότητα

executives doing yoga Η αντιμετώπιση του stress δεν μπορεί να βασιστεί σε μεμονωμένες παρεμβάσεις. Χρειάζεται καθημερινή φροντίδα:

Σταθερό πρόγραμμα ύπνου και ξεκούρασης.
Συνειδητή ενασχόληση με δραστηριότητες που προσφέρουν χαρά.
Προγραμματισμένη συμμετοχή σε πρακτικές χαλάρωσης (αναπνοές, γιόγκα, CST).
Αναγνώριση των προσωπικών ορίων και διεκδίκηση ισορροπίας σε επαγγελματική και προσωπική ζωή.

Συμπεράσματα

Το stress είναι πια κομμάτι τής καθημερινότητας, αλλά δεν βαραίνει όλους με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχουν ομάδες που το νιώθουν πιο έντονα –από τα παιδιά και τους φοιτητές, μέχρι τους εργαζόμενους, τις γυναίκες, τους φροντιστές, τα άτομα με χρόνια προβλήματα υγείας και τους ηλικιωμένους. Η διαχείριση του stress απαιτεί ολιστική προσέγγιση που να περιλαμβάνει υγιεινό τρόπο ζωής, ψυχολογική υποστήριξη και σωματοθεραπευτικές παρεμβάσεις. Στο πλαίσιο αυτό, η κρανιοϊερή θεραπεία Upledger μπορεί να προσφέρει ένα σημαντικό εργαλείο για την ενίσχυση της αυτορρύθμισης του οργανισμού και την καλλιέργεια βαθιάς χαλάρωσης. Η πρόληψη και η διαχείριση του stress δεν είναι πολυτέλεια· είναι απαραίτητη επένδυση για την υγεία, την ποιότητα ζωής και την κοινωνική ευημερία.

Πηγές

American Psychological Association (APA). (2019). Stress in America: Stress and current events.
Beiter, R., Nash, R., McCrady, M., Rhoades, D., Linscomb, M., Clarahan, M., & Sammut, S. (2015). The prevalence and correlates of depression, anxiety, and stress in a sample of college students. Journal of Affective Disorders, 173, 90-96.
Cohen, S., Janicki-Deverts, D., & Miller, G. E. (2007). Psychological stress and disease. JAMA, 298(14), 1685–1687.
Gum, A. M., King-Kallimanis, B., & Kohn, R. (2009). Prevalence of mood, anxiety, and substance-abuse disorders for older Americans in the National Comorbidity Survey–Replication. American Journal of Geriatric Psychiatry, 17(9), 769-781.
Maslach, C., & Leiter, M. P. (2016). Understanding the burnout experience: recent research and its implications for psychiatry. World Psychiatry, 15(2), 103–111.
Matarán-Peñarrocha, G. A., Castro-Sánchez, A. M., García, G. C., Moreno-Lorenzo, C., Carretero, T. L., & Zafra, M. Á. (2011). Influence of craniosacral therapy on anxiety, depression and quality of life in patients with fibromyalgia. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 2011, 178769.
Schulz, R., & Sherwood, P. R. (2008). Physical and mental health effects of family caregiving. American Journal of Nursing, 108(9 Suppl), 23–27.
Shonkoff, J. P., Boyce, W. T., & McEwen, B. S. (2012). Neuroscience, molecular biology, and the childhood roots of health disparities: Building a new framework for health promotion and disease prevention. JAMA, 301(21), 2252–2259.
World Health Organization (WHO). (2020). Stress at the workplace.