Οι νέες τεχνολογίες μπορούν να είναι σύμμαχοι των ασθενών στην αντιμετώπιση των χρόνιων νοσημάτων.

Η αντιμετώπιση των χρόνιων προβλημάτων αποτελεί μεγάλη πρόκληση για την Ιατρική τού μέλλοντος. Τα χρόνια νοσήματα όπως ο διαβήτης, ο καρκίνος, οι καρδιακές παθήσεις, η ημικρανία, ο χρόνιος πόνος, οι νευρολογικές διαταραχές κ.ά. είναι, παγκοσμίως, η κύρια αιτία έλλειψης ποιότητας ζωής για τους ασθενείς. Για τη διαχείριση και τη θεραπεία τους απαιτούνται προηγμένες λύσεις. Μια από τις βασικές προκλήσεις είναι η ανάπτυξη προσαρμοστικών και εξατομικευμένων θεραπευτικών προσεγγίσεων. Η γονιδιακή έρευνα και η ανάλυση δεδομένων υψηλής χωρητικότητας (high-capacity data analysis) -που επιτρέπει την εξαγωγή πληροφοριών, μοτίβων και τάσεων τα οποία ήταν δύσκολο να ανακαλυφθούν με παραδοσιακές μεθόδους ανάλυσης δεδομένων- προσφέρουν την δυνατότητα κατανόησης των ατομικών χαρακτηριστικών τού ασθενούς, επιτρέποντας την προσαρμογή των θεραπειών σύμφωνα με τις γενετικές τους προδιαγραφές. Επιπλέον, η τεχνολογία Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) και η τεχνολογία Internet of Things (ΙοΤ) παίζουν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση των χρόνιων προβλημάτων. Η ανάλυση μεγάλου συνόλου δεδομένων μπορεί να παρέχει προβλέψεις σχετικά με τις τάσεις τής υγείας και να βοηθήσει στην πρόληψη των ασθενειών πριν αυτές εξελιχθούν σε χρόνια προβλήματα. Πιο αναλυτικά:

• Η τεχνολογία Internet of Things (IoT) αναφέρεται σε δίκτυο συνδεδεμένων συσκευών, αντικειμένων, ή συστημάτων που επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω του διαδικτύου. Η ιδέα είναι να επιτρέπεται η αμφίδρομη επικοινωνία ανάμεσα σε αυτά τα αντικείμενα, προσφέροντας έτσι νέες δυνατότητες και εφαρμογές. Συγκεκριμένα, με την τεχνολογία IoT, συσκευές και αισθητήρες είναι συνδεδεμένα στο διαδίκτυο, επιτρέποντας τη συλλογή και ανταλλαγή δεδομένων. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω ασύρματων τεχνολογιών, όπως το WiFi, ή το Bluetooth. Οι συσκευές αυτές μπορεί να είναι ηλεκτρικές συσκευές, αυτοκίνητα, αισθητήρες υγείας, κτίρια, ή οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο που μπορεί να ενσωματώνει τεχνολογία επικοινωνίας. Η συνεχής υποστήριξη της τεχνολογίας IoT έχει επιφέρει επαναστατικές αλλαγές σε πολλούς τομείς, όπως η τεχνολογία έξυπνη πόλη (smart city), η υγεία των ασθενών, η έξυπνη οικιακή τεχνολογία αυτοματισμών (smart home), η βιομηχανία, η  γεωργία και άλλοι τομείς, προσφέροντας προηγμένες δυνατότητες παρακολούθησης, ελέγχου και ανταλλαγής δεδομένων μεταξύ συσκευών.
• Η Τεχνητή Νοημοσύνη (AI) αναφέρεται στη δημιουργία και ανάπτυξη υπολογιστικών συστημάτων που έχουν την ικανότητα να εκτελούν εργασίες που απαιτούν ανθρώπινη νοημοσύνη. Με άλλα λόγια, η Τεχνητή Νοημοσύνη ασχολείται με τη δημιουργία υπολογιστικών συστημάτων που μπορούν να "σκεφτούν" και να λύνουν προβλήματα, καθώς και να εκτελούν εργασίες που συνήθως απαιτούν ανθρώπινη νοημοσύνη. Η Τεχνητή Νοημοσύνη επικεντρώνεται στην ανάπτυξη αλγορίθμων και μοντέλων που επιτρέπουν στις μηχανές να εκτελούν καθήκοντα όπως η αναγνώριση φωνής, η αναγνώριση εικόνων, η αυτόματη μάθηση, και η λήψη αποφάσεων. Αυτή η τεχνολογία εφαρμόζεται σε πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένων της ρομποτικής, της υγείας, των αυτοκινήτων, της ψηφιακής επεξεργασίας φυσικής γλώσσας, και πολλών άλλων. Οι τεχνολογίες Τεχνητής Νοημοσύνης συχνά περιλαμβάνουν μηχανική μάθηση, βαθιά μάθηση (deep learning), νευρωνικά δίκτυα, και άλλες προηγμένες μεθόδους υπολογιστικής νοημοσύνης. Η Τεχνητή Νοημοσύνη επιδιώκει να αντικαταστήσει και να αυτοματοποιήσει καθήκοντα που απαιτούν ανθρώπινη σκέψη και λήψη αποφάσεων, προσφέροντας, ταυτόχρονα, νέες δυνατότητες και επιδόσεις.

Ωστόσο, η συγκέντρωση τεράστιων ποσοτήτων δεδομένων εγείρει ζητήματα αναφορικά με την ιδιωτικότητα και την ασφάλεια. Είναι ζωτικής σημασίας να αναπτυχθούν και να εφαρμοστούν κατάλληλες πολιτικές για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, παράλληλα με τη διασφάλιση της αποτελεσματικής χρήσης αυτών για την πρόληψη και θεραπεία των χρόνιων νοσημάτων. Επιπλέον, η εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας είναι άκρως σημαντική. Η ταχεία εξέλιξη της Ιατρικής απαιτεί συνεχή εκπαίδευση για την εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες και θεραπευτικές μεθόδους. Με αυτό τον τρόπο, η Ιατρική μπορεί να ανταποκριθεί στη σημαντική πρόκληση της διαχείρισης των χρόνιων νοσημάτων και να προσφέρει προηγμένη, προληπτική, και εξατομικευμένη υγειονομική περίθαλψη.

Διαχείριση από την πλευρά των ασθενών

Για έναν σημαντικό αριθμό ασθενών η αντιμετώπιση των χρόνιων προβλημάτων υγείας έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι τής ζωής τους. Ωστόσο, τα συστήματα υγείας έχουν σχεδιαστεί ώστε να επικεντρώνονται στην αντιμετώπιση επειγόντων παθολογικών καταστάσεων, ή τραυματισμών. Οι περισσότεροι ασθενείς με χρόνια νοσήματα έχουν να αντιμετωπίσουν σημαντικές προκλήσεις στην καθημερινότητα τους. Έχουν να αντιμετωπίσουν συμπτώματα που τους βασανίζουν για καιρό και συχνά και την σωματική δυσλειτουργία που αυτά προκαλούν. Επίσης, αρκετοί ασθενείς συμμετέχουν σε κάποια ενδεχόμενη περίπλοκη ιατρική διαδικασία, διδάσκονται τεχνικές αυτοελέγχου και υποχρεώνονται να λαμβάνουν τις αναγκαίες αποφάσεις διαχείρισης. Οι χρόνιες παθήσεις απαιτούν σημαντικές αλλαγές στον τρόπο ζωής παράλληλα με την αντιμετώπιση των συναισθηματικών μεταπτώσεων. Επιπλέον, οι ασθενείς και το περιβάλλον τους πρέπει να μάθουν να συνεργάζονται αποτελεσματικά με το προσωπικό των επαγγελμάτων υγείας. Όμως, το  προσωπικό αυτό δεν έχει ούτε τον χρόνο, και συχνά, ούτε την εμπειρία να διδάξει στους ασθενείς τρόπους αυτοελέγχου. Εντούτοις, σύμφωνα με το Chronic Care Model, το προσωπικό αυτό έχει την ευθύνη να ενισχύσει τον σημαντικό ρόλο τού ασθενή και του περιβάλλοντος του στην αντιμετώπιση της κατάστασης, να βοηθήσει τον ασθενή να θέσει ρεαλιστικούς στόχους, να οριοθετήσει αυτούς τους στόχους, και να σχεδιάσει ένα πλάνο για το πώς αυτοί οι στόχοι θα επιτευχθούν. Φυσικά αυτά παραμένουν μεγάλα λόγια.

Chronic Care Model - Μοντέλο Χρόνιας Φροντίδας

Το "Chronic Care Model" (Μοντέλο Χρόνιας Φροντίδας) είναι ένα θεωρητικό πλαίσιο που αναπτύχθηκε για να βελτιώσει την παροχή φροντίδας σε ασθενείς με χρόνιες παθήσεις. Δημιουργήθηκε από τον Edward H. Wagner, M.D., M.P.H., και καλύπτει ένα ευρύ φάσμα πτυχών που αφορούν τη διαχείριση των χρόνιων καταστάσεων υγείας. Ο Wagner είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον στο Seattle και διευθυντής τού MacColl Center for Health Care Innovation στο Group Health Research Institute. Οι εργασίες του έχουν επικεντρωθεί στη βελτίωση της φροντίδας των ασθενών με χρόνιες παθήσεις και στην ανάπτυξη προηγμένων μοντέλων φροντίδας.

Τα κύρια στοιχεία τού Chronic Care Model περιλαμβάνουν:

1. Οργάνωση του Συστήματος Υγείας: Το μοντέλο επισημαίνει τη σημασία τής οργάνωσης του συστήματος υγείας ώστε να υποστηρίζει αποτελεσματικά τη διαχείριση των χρόνιων παθήσεων.
2. Πληροφοριακά Συστήματα: Χρήση τεχνολογιών, πληροφοριών, και επικοινωνιών για τη στήριξη της παροχής φροντίδας, καθώς και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των διαφόρων επαγγελματικών ομάδων υγείας.
3. Υποστήριξη Ατόμων με Χρόνιες Παθήσεις: Το μοντέλο ενισχύει τη σημασία τής συνεργασίας ανάμεσα στους επαγγελματίες υγείας και στους ασθενείς, προκειμένου να ενθαρρύνεται η συμμετοχή των ατόμων στη διαχείριση της υγείας τους.
4. Σχεδιασμός της Φροντίδας: Επικεντρώνεται στον σχεδιασμό μιας φροντίδας που είναι προσαρμοσμένη στις ατομικές ανάγκες και προτεραιότητες του κάθε ασθενούς.
5. Υγεία Κοινότητας: Το μοντέλο προωθεί τη συνεργασία και τη σύνδεση μεταξύ των επαγγελματικών ομάδων υγείας, των ασθενών και των κοινοτήτων.

Ο ρόλος του διαδικτύου

Σκοπός τού Chronic Care Model είναι να δημιουργήσει ένα περιβάλλον που υποστηρίζει τη διαχείριση των χρόνιων παθήσεων με πιο αποτελεσματικό και οργανωμένο τρόπο. Για να μπορέσουν οι ασθενείς να υλοποιήσουν αυτούς τους στόχους πρέπει να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση και ικανότητες, μέσα από μια χρονοβόρα διαδικασία. Σύμμαχο σε αυτή την προσπάθεια έχουν προγράμματα αυτοελέγχου, που έχουν σχεδιαστεί και είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο. Ενδεικτικά: Περίπου το 12,6% των Αμερικανών υποφέρει από ημικρανίες, το 53% αναφέρει πολύ σοβαρή ενόχληση. Κατ’ εκτίμηση το 25% των πασχόντων επισκέπτεται τα επείγοντα εξωτερικά ιατρεία κάποιου νοσοκομείου μια φορά τον χρόνο για παροχή πρώτων βοηθειών. Επίσης, το 4,1% των Αμερικανών υποφέρει από χρόνιο καθημερινό πονοκέφαλο. Σε μελέτες διαπιστώθηκε ότι η Γνωστική - Συμπεριφορική Θεραπεία (Cognitive-Behavioral Therapy - CBT) και η Αυτογενής Εκπαίδευση (Autogenic Training) -διαθέσιμες στο διαδίκτυο- ήταν αποτελεσματικές στην διαχείριση αυτών των καταστάσεων. Σε μελέτη, με τυχαίο δείγμα, διαπιστώθηκε ότι, σε διάστημα 4 εβδομάδων, ασθενείς οι οποίοι ακολούθησαν πρόγραμμα μέσω διαδικτύου, που περιλάμβανε αυτές τις τεχνικές, παρουσίασαν στατιστικά σημαντική βελτίωση των συμπτωμάτων σε σχέση με το δείγμα ελέγχου. Επιπλέον, περίπου 16 εκατομμύρια ενήλικες Αμερικάνοι εμφανίζουν επίμονο πόνο στη μέση, ενώ για το πρόβλημα αυτό γίνονται περίπου 32 εκατομμύρια ιατρικές επισκέψεις ετησίως. ‘Όπως και σε περιπτώσεις ημικρανίας, έτσι και σε άλλες περιπτώσεις χρόνιου πόνου  -π.χ. ο πόνος στη μέση- τεχνικές χαλάρωσης και ελέγχου συμπεριφοράς (CBT), διαθέσιμες στο διαδίκτυο, φαίνεται να είναι αποτελεσματικές στον έλεγχο του προβλήματος. Μια τυχαία μελέτη 6 εβδομάδων έδειξε ότι ασθενείς με χρόνιο πόνο στη μέση βρήκαν σημαντική βελτίωση, σε σχέση με το δείγμα ελέγχου.

Γνωστική-Συμπεριφορική Θεραπεία

Η Γνωστική - Συμπεριφορική Θεραπεία (Cognitive-Behavioral Therapy - CBT) είναι μια δομημένη μορφή ψυχοθεραπείας που επικεντρώνεται στη σχέση μεταξύ σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφοράς. Δημιουργήθηκε από τους Aaron T. Beck και Albert Ellis  και έχει εξελιχθεί σε μια από τις πιο αποτελεσματικές μορφές ψυχοθεραπείας. Οι βασικές αρχές της CBT περιλαμβάνουν τα εξής:

1. Γνωστική Θεραπεία (Cognitive Therapy): Αναφέρεται στην αναγνώριση και την αλλαγή αρνητικών σκέψεων ή πεποιθήσεων που επηρεάζουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά. Οι ασθενείς μαθαίνουν να αναγνωρίζουν αρνητικά πρότυπα σκέψης και να τα αντικαθιστούν με πιο ρεαλιστικές και θετικές σκέψεις.
2. Συμπεριφορική Θεραπεία (Behavioral Therapy): Επικεντρώνεται στην αλλαγή ανεπιθύμητων συμπεριφορών και στην ενίσχυση θετικών συμπεριφορών. Οι ασθενείς μαθαίνουν να αναγνωρίζουν παράγοντες που ενισχύουν ανεπιθύμητες συμπεριφορές και να αντικαθιστούν αυτές τις συμπεριφορές με θετικές.
3. Συνδυασμός Θεραπειών: Η CBT συνήθως συνδυάζει τις γνωστικές και συμπεριφορικές προσεγγίσεις για να παρέχει ολοκληρωμένη βοήθεια.

Η CBT χρησιμοποιείται ευρέως για τη θεραπεία ποικίλων συνθηκών, όπως η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, οι φοβίες, οι διαταραχές τροφής και άλλες ψυχολογικές προκλήσεις. Έχει, επίσης, αποδειχθεί ως αποτελεσματική στη διαχείριση του στρες και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό τής CBT είναι η στρατηγική επίλυσης προβλημάτων, η ενθάρρυνση της αυτογνωσίας και η εστίαση στην αλλαγή τής συμπεριφοράς για την επίτευξη θετικών αλλαγών στη ζωή τού ατόμου.

Αυτογενής Εκπαίδευση

Η Αυτογενής Εκπαίδευση (Autogenic Training) είναι μια τεχνική χαλάρωσης και αυτο-εκπαίδευσης που αναπτύχθηκε από τον γερμανό ψυχίατρο Johannes Heinrich Schultz στα τέλη τής δεκαετίας τού 1920. Η ιδέα πίσω από την Αυτογενή Εκπαίδευση είναι η χρήση αυτο-υποκειμενικών δηλώσεων και εικόνων για την προαγωγή τής χαλάρωσης και της αυτοσυνειδητοποίησης.

Οι βασικές αρχές της  περιλαμβάνουν τα εξής:

1. Συγκέντρωση: Οι ασκούμενοι επικεντρώνονται στην αναγνώριση των φυσικών αισθήσεων του σώματός τους, όπως η ζεστασιά και η βαρύτητα.
2. Αυτό-υποκειμενικές Δηλώσεις: Οι ασκούμενοι επαναλαμβάνουν εναλλακτικές δηλώσεις που ενισχύουν τη χαλάρωση, όπως "Το αριστερό μου χέρι είναι ζεστό και βαρύ."
3. Εικόνες Ειρήνης και Χαλάρωσης: Οι ασκούμενοι εισάγουν εικόνες που προάγουν την ευεξία και τη χαλάρωση, όπως τοπία ή εικόνες τής φύσης.

Ο Schultz ανέπτυξε περαιτέρω την Αυτογενή Εκπαίδευση σε έξι βασικές  ασκήσεις, καλύπτοντας θέματα όπως η χαλάρωση των μυών, η αύξηση της ζεστασιάς και άλλα. Η μέθοδος χρησιμοποιείται ευρέως για τη μείωση του στρες, τη βελτίωση του ύπνου, και την αντιμετώπιση της έντασης.

Συμπεράσματα

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ασθενείς που υποφέρουν από χρόνια νοσήματα πρέπει να μάθουν να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τα προβλήματά τους. Από τους 270 ασθενείς που συμμετείχαν σε μελέτη για την αυτοδιαχείριση χρόνιων ασθενειών, το 87,8% έδειξε ενδιαφέρον. Παρόλα αυτά, αντιμετώπιζαν συχνά εμπόδια, συμπεριλαμβανομένων των χρονικών περιορισμών (71,1%), της απουσίας συσκευών παρακολούθησης της υγείας (44,1%) και των ελλιπών γνώσεων για την υγεία (43,0%). Περισσότεροι από τους μισούς ασθενείς υποστήριξαν ότι η καλύτερη γνώση της νόσου και της θεραπείας της (64,1%), η υποστηρικτική καθοδήγηση από τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης (59,6%) και η ύπαρξη συσκευών παρακολούθησης (58,1%) ήταν οι τρεις κορυφαίοι παράγοντες που θα τους διευκόλυναν στην αυτοδιαχείριση. Οι ασθενείς προτίμησαν προγράμματα αυτοδιαχείρισης χρόνιων ασθενειών που: α) συζητούν το θέμα τής παρακίνησης, β) είναι διαθέσιμα τόσο ως εφαρμογές για κινητά όσο και ως πρακτική εξάσκηση, γ) περιλαμβάνουν ατομικές συνεδρίες, δ) κυμαίνονται μεταξύ 1 έως 5 συνεδριών με διάρκεια 1 έως 2 ώρες ανά συνεδρία, ε) πραγματοποιούνται σε μηνιαία βάση, στ) διεξάγονται από γιατρό ή επαγγελματία υγείας και ζ) χρηματοδοτούνται πλήρως από το κράτος ή με προσιτή αμοιβή.

Τα συστήματα υγείας πρέπει να εστιάσουν την προσοχή τους σε μεθόδους που θα μπορούσαν να τους βοηθήσουν με τον πιο οικονομικό και ταυτόχρονα αποτελεσματικό τρόπο προκειμένου να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους. Η εκμετάλλευση των δυνατοτήτων τού διαδικτύου είναι μια ρεαλιστική πρόταση. Είναι οικονομική και αυξάνεται συνεχώς ο πληθυσμός που έχει πρόσβαση σε αυτό. Προγράμματα αυτοελέγχου χρόνιων παθήσεων άμεσα συνδεδεμένα στο διαδίκτυο μπορεί να είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος εκπαίδευσης των ασθενών και βελτίωσης της αυτοπεποίθησής τους, ώστε να πάρουν στα χέρια τους τον έλεγχο της κατάστασής τους.

Πηγές

• Medscape Public Health & Prevention 
• Perspectives in Prevention From the American College of Preventive Medicine 
• Patients Learn Chronic Disease Self-Management Online CME/CE, Posted 06/25/2007
• Patients' perception towards chronic disease self-management and its program: A cross-sectional survey, Nur Atiyah Abdul Halim, Nur Hikmah Ahmad Sopri, Yuet Yen Wong , Qarem Mohamed Mustafa, Qi Ying Lean
• Patient self-management of chronic disease in primary care, T. Bodenheimer, K. Lorig, K. Grumbach, Published in Journal of the American…20 November 2002, Medicine, Education, JAMA
• http://www.medscape.com/viewarticle/558483
• http://www.nacbt.org/whatiscbt.htm