Ο ΠΟΝΟΣ ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΜΑΣ, ΑΛΛΑ ΟΧΙ ΟΠΩΣ ΝΟΜΙΖΕΤΕ!

Όλοι οι άνθρωποι κάποια στιγμή στη ζωή τους θα νιώσουν πόνο και κάποιοι θα γνωρίσουν και τον επίμονο πόνο. Αρκετοί από τους τελευταίους αποκτούν οικονομικό, κοινωνικό και σωματικό μειονέκτημα.

Ο επίμονος πόνος είναι εξαιρετικά σημαντικό πρόβλημα για τους ανθρώπους που το αντιμετωπίζουν. Αν και δεν γνωρίζουμε γιατί κάποιοι δεν αναρρώνουν από ένα οξύ επεισόδιο πόνου, ξέρουμε ότι αυτό δεν οφείλεται στο μέγεθος του αρχικού τραυματισμού τους. Επίσης, γνωρίζουμε ότι δεν οφείλεται σε προβλήματα προσωπικότητας. Και τελικά αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι γενικά οι τεχνικές θεραπείας τού χρόνιου πόνου δεν είναι και πολύ αποτελεσματικές. Έτσι η πραγματικότητα μας φέρει αντιμέτωπους με συγκεκριμένους προβληματισμούς.

α. Τι είναι πόνος;

Ο πόνος είναι μόνο ένα σύμπτωμα βλάβης ιστού, ή είναι κάτι πιο πολύπλοκο; Ένας τρόπος για να απαντήσουμε στο ερώτημα είναι να μπορέσουμε να διαπιστώσουμε εάν το ένα μπορεί συμβαίνει με την απουσία του άλλου, δηλαδή τραυματισμός ιστού χωρίς πόνο, ή πόνος χωρίς τραυματισμό του ιστού. Μπορεί κάποιος να δώσει την απάντηση στον εαυτό του όταν, για παράδειγμα, διαπιστώσει ότι έχει μια μελανιά που, όμως, δεν κατάλαβε το χτύπημα από το οποίο προήρθε. Τότε υπάρχει τραυματισμός ιστού χωρίς να έχεις αισθανθεί πόνο. Άλλο παράδειγμα είναι όταν κάποιος κάνει ένα ζεστό ντους μετά από μια μέρα στον ήλιο. Τότε διαπιστώνει ότι η συνήθως ευχάριστη αίσθηση του ζεστού χαλαρωτικού νερού τώρα να είναι οδυνηρή. Αυτό δεν σημαίνει ότι το ζεστό νερό προκαλεί τραυματισμό, αλλά ότι η αίσθηση προέρχεται από την ενεργοποίηση υποδοχέων που βρίσκονται στο δέρμα. Τέτοιες ερωτήσεις και απαντήσεις είναι ενδιαφέρουσες για τους ερευνητές τού πόνου γιατί δείχνουν ότι ο πόνος δεν είναι δείκτης τραυματισμού των ιστών.

Το International Association for the Study of Pain χαρακτηρίζει τον πόνο ως μια εμπειρία. Ο πόνος συνήθως είναι η απάντηση στα ερεθίσματα που προέρχονται από τους ιστούς τού σώματος όταν βρίσκονται σε κατάσταση εν δυνάμει κινδύνου. Οι νευρώνες που μεταφέρουν αυτή την πληροφορία τού πόνου ονομάζονται “αλγοϋποδοχείς” (nociceptors) και το σύστημα που ανιχνεύει και μεταδίδει τα επιβλαβή σήματα “αλγαισθησία – nociception”. Ειδικότερα, η αλγαισθησία δεν είναι ούτε αρκετή, ούτε απαραίτητη για την εκδήλωση του πόνου, αλλά τις περισσότερες φορές έχει αποδειχθεί ότι συνδέεται με τον πόνο. Το μέγεθος του πόνου εξαρτάται από διάφορες αιτίες. Ένας τρόπος να το καταλάβουμε είναι όταν ένα μήνυμα κινδύνου φτάσει στον εγκέφαλο και αυτός θα πρέπει να απαντήσει στο ερώτημα: “πόσο επικίνδυνο είναι αυτό στην πραγματικότητα”. Για να μπορέσει ο εγκέφαλος να απαντήσει, θα λάβει υπόψη του οποιαδήποτε αξιόπιστη πληροφορία έχει για τον συγκεκριμένο κίνδυνο, όπως: προηγούμενη έκθεση στον ίδιο κίνδυνο, πολιτισμικές διαφορές, πληροφορίες για τον κίνδυνο, άλλα αισθητικά στοιχεία κ.ά.. Η λίστα είναι ατελείωτη.

β. Πώς οι παράμετροι που αναφέραμε ρυθμίζουν τον πόνο;

Η επικρατούσα θεωρία μεταξύ των επιστημόνων βασίζεται στην πολυπλοκότητα του ανθρώπινου μυαλού. Μπορούμε να σκεφτούμε τον πόνο ως μια συνειδητή εμπειρία η οποία αναδεικνύεται από την απόκριση ενός συγκεκριμένου δικτύου εγκεφαλικών κυττάρων που είναι διασκορπισμένο σε όλο τον εγκέφαλο. Ονομάζουμε αυτό το δίκτυο "Νευρωνικής Ταυτοποίησης - neurotag” και τα κύτταρα του εγκεφάλου από το απαρτίζουν “εγκεφαλικά κύτταρα μέλη - member brain cells”. Κάθε “εγκεφαλικό κύτταρο μέλος", σε κάθε δίκτυο νευρωνικής ταυτοποίησης μπορεί να είναι μέλος και άλλων δικτύων. Αν έχουμε στο μυαλό μας τη φράση “κήλη μεσοσπονδυλίου δίσκου (ΚΜΔ)”, για παράδειγμα, το αντίστοιχο δίκτυο του εγκεφάλου που θα αντιλαμβάνεται αυτή τη φράση είναι το «κήλη μεσοσπονδυλίου δίσκου» δίκτυο. Και είναι πολύ πιθανόν κάποια εγκεφαλικά κύτταρα μέλη να είναι κοινά για το "ΚΜΔ neurotag" και του «πόνου της μέσης» neurotag. Αυτό σημαίνει ότι αν ενεργοποιήσουμε το πρώτο δίκτυο νευρωνικής ταυτοποίησης, υπάρχει περίπτωση να ενεργοποιηθεί και το δεύτερο. Χρησιμοποιώντας αυτό το μοντέλο, σκεπτόμενοι ότι έχουμε ΚΜΔ, υπάρχει η πιθανότητα να εμφανίσουμε πόνο στη μέση.

γ. Τι θα γινόταν αν αυτή η σκέψη μας ήταν ανακριβής;

Ένας μεσοσπονδύλιος δίσκος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τους σπονδύλους και δεν μπορεί να ποτέ να ολισθήσει. Εν αντιθέσει με αυτό, έχουμε την ορολογία και την εικόνα που «ισχυρίζονται» με θέρμη ότι μπορεί. Όταν ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί ανακριβείς πληροφορίες για να αξιολογήσει σε πόσο κίνδυνο βρίσκεται η μέση, ακόμα και αν υποθέσουμε ότι όλοι οι παράγοντες είναι ίδιοι, τότε μπορούμε με βεβαιότητα να προβλέψουμε ότι: και μόνο σκεπτόμενοι ένα περιστατικό κήλης μεσοσπονδυλίου δίσκου (ΚΜΔ), και τις φρικτές εικόνες που αντικρίζουμε σε κλινικά μοντέλα τα οποία εμφανίζουν προβολή τού μεσοσπονδύλιου δίσκου, είναι γεγονός ικανό να «μας αυξήσει» τον πόνο στη μέση.

Ανακύκλωση του πόνου

Στη υπόθεση που περιγράψαμε προηγούμενα, η αντίληψη του πόνου μετατρέπεται σε φαύλο κύκλο. Είναι γνωστό ότι όταν ένας πόνος έχει μεγάλη διάρκεια, τότε το σύστημα αντίληψης πόνου (nociception) γίνεται πιο ευαίσθητο. Αυτό σημαίνει ότι ο νωτιαίος μυελός στέλνει σήματα κινδύνου στον εγκέφαλο σε μια συχνότητα που υπερεκτιμά το πραγματικό επίπεδο του κινδύνου. Αυτή είναι μια φυσιολογική προσαρμογή στον συνεχή βομβαρδισμό με ερεθίσματα. Επειδή ο πόνος (λαθεμένα) ερμηνεύεται ως μέτρο τής βλάβης τού ιστού, ο εγκέφαλος δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να υποθέσει ότι οι ιστοί έχουν υποστεί μεγαλύτερο τραυματισμό. Οπότε, όταν ο πόνος επιμένει, αυτόματα υποθέτουμε την ύπαρξη μεγαλύτερης βλάβης ιστών. Βασιζόμενοι σε αυτά που ξέρουμε σήμερα για το συνεχώς μεταβαλλόμενο νευρικό σύστημα, τις περισσότερες φορές οδηγούμαστε σε λάθος συμπεράσματα. Η αλληλουχία της σκέψης: "πιο πολύς πόνος= πιο πολύ ζημιά= πιο πολύς κίνδυνος = επίμονος πόνος" είναι η ίδια που ανατροφοδοτεί το αντίστοιχο neurotag και δημιουργεί αυτόν τον φαύλο κύκλο. Η ιδέα τής ανακριβούς αντίληψης του χρόνιου πόνου, εγείρει το ερώτημα αν αυτό είναι ένας από τους λόγους πρόκλησης του. Τι θα γινόταν αν ξέραμε από πού προέρχεται;

Αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής προσέγγισης

Εδώ και μια δεκαετία γίνονται έρευνες για την αποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου. Κάποια από τα ευρήματά τους είναι:

Μείωση του πόνου και της ανικανότητας επιτυγχάνεται, όχι όμως γρήγορα και σε μεγάλο βαθμό.
Οι θεραπείες που βασίζονται σε άσκηση έχουν καλύτερα αποτελέσματα.
Οξείες υποτροπές μειώνονται σε συχνότητα και μέγεθος.
Μεγάλης διάρκειας θεραπείες που βασίζονται σε άσκηση δείχνουν εκπληκτικά αποτελέσματα.
Αδιάσειστα στοιχεία δείχνουν ότι επαναπροσδιορισμός τού πόνου, σύμφωνα με την υποκείμενη βιολογία του, είναι κάτι θετικό, αλλά δεν είναι εύκολο. Βρίσκονται σε εξέλιξη έρευνες για τον αποτελεσματικότερο τρόπο επίτευξης αυτού τού στόχου.

Οι επαγγελματίες υγείας χρειάζεται να αναθεωρήσουν επίσης…

Όσα γνωρίζουμε για την εμφάνιση του πόνου δεν σχετίζονται μόνο με τον τρόπο που θα χειριστούμε τους ασθενείς μας, αλλά επιβάλλεται να στηρίξουμε τις κλινικές μας επιλογές πάνω σε αυτό. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να απομακρυνθούμε από το διάσημο μοντέλο τού Ρενέ Ντεσκάρτ του 1654. Οι πίνακές του απεικονίζουν έναν άντρα με το πόδι του πολύ κοντά στη φωτιά και έναν “υποδοχέα πόνου” να ενεργοποιεί ένα υδραυλικό σύστημα που κτυπάει ένα καμπανάκι στον εγκέφαλό του. Φυσικά, κανένας δεν μπορεί να πιστέψει ότι αυτό γίνεται μέσω ενός υδραυλικού συστήματος, αλλά η ιδέα ενός ηλεκτρικού κυκλώματος που ενεργοποιεί τα κέντρα πόνου τού εγκεφάλου βρίσκεται στο επίκεντρο πολλών κλινικών εφαρμογών ανά τον κόσμο. Η σύλληψη του μοντέλου τού Ντεσκάρτ οδήγησε σε σημαντική προώθηση της κλινικής ιατρικής. Αλλά η γνώση έχει προχωρήσει αρκετά από εκείνη την εποχή, σε σημείο που αυτό το μοντέλο δεν έχει καμία εφαρμογή σήμερα. Όπως οι άνθρωποι εμμένουν σε παλιές αντιλήψεις, έτσι υπάρχουν και πολλοί θεραπευτές που πιστεύουν ακόμα ότι ο πόνος είναι ανάλογος της καταστροφής τού ιστού που προκαλείται. Προφανώς, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν έχουν εμπειρία από πολύπλοκα, ή χρόνια περιστατικά πόνου. Επιπλέον, όταν έρχονται αντιμέτωποι με τέτοια περιστατικά, βγάζουν το συμπέρασμα ότι οι ασθενείς έχουν κάποιο ελάττωμα, ή είναι ψυχολογικά ευαίσθητοι, ή, ακόμα χειρότερα, ότι λένε ψέματα.