Η "Θεραπεία Θέσης Απελευθέρωσης" (Positional Release Therapy), είναι μια θαυμάσια θεραπεία για τον χειροθεραπευτή (Manual Therapy), είτε ως επικουρική άλλων τεχνικών, είτε ως αυτόνομη. Οι ασθενείς συνήθως αναφέρουν ελάττωση του πόνου, αύξηση της θερμοκρασίας, χαλάρωση στους ιστούς, καθώς και μια αίσθηση συνολικής χαλάρωσης κατά τη διάρκεια ή μετά την εφαρμογή της τεχνικής.

Ως επικουρική του επιτρέπει σε πρώτη φάση να προετοιμάζει (ξετυλίξει - ξεδιπλώσει - να απλώσει - unwind) τους ιστούς πριν την κινητοποίηση, έτσι καθιστά τους χειρισμούς ανώδυνους, περισσότερο αποτελεσματικούς και το θεραπευτικό αποτέλεσμα μακροχρόνιο. Σε άλλες επώδυνες περιπτώσεις μπορεί να είναι αποτελεσματική από μόνη της. Αντί για ισχυρούς επώδυνους χειρισμούς συμπίεσης (ισχαιμική πίεση) ή διάτασης στους σχηματισμένους κόμπους ή στους ευρισκόμενους σε τάση ιστούς, που προσφέρουν βραχυπρόθεσμη ενδογενή ανακούφιση από τον πόνο, οι ιστοί "απελευθερώνονται" και στη συνέχεια επανευθυγραμμίζονται με ήπιους χειρισμούς, διευκολύνοντας περαιτέρω τη λειτουργικότητα των ιστών και την δομική ευθυγράμμιση. Δηλαδή σαν να διορθώνουμε σχηματισμένο κόμπο σε έναν εύκαμπτο σωλήνα κήπου.

Η τεχνική της "Θεραπείας Θέσης Απελευθέρωσης", εφαρμόζεται πριν από τους χειρισμούς κινητοποίησης σε μια ευαισθητοποιημένη περιοχή ή πριν την απελευθέρωση των Μυοπεριτονιακών Σημείων Πυροδότησης Πόνου (trigger points). Οι ασθενείς συνήθως αναφέρουν ελάττωση του πόνου, αύξηση της θερμοκρασίας, χαλάρωση στους ιστούς, καθώς και μια αίσθηση συνολικής χαλάρωσης κατά τη διάρκεια ή μετά την εφαρμογή της τεχνικής.

Η εξέλιξη της Θεραπείας Θέσης Απελευθέρωσης

Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, ο Lawrence Jones, D.O., διαπίστωσε εργαζόμενος σε ασθενείς με πόνο, πως τοποθετώντας την επώδυνη περιοχή σε θέση ανακούφισης, για μια χρονική περίοδο περίπου 90 δευτερολέπτων, ο πόνος τους υποχωρούσε αυτόματα ή εμφάνιζε σημαντική ελάττωση, ενώ με τις συνεχόμενες θεραπείες εξαλειφόταν μόνιμα.

Αρχικά ονόμασε αυτή τη τεχνική "Θέση Απελευθέρωσης", αργότερα την ονόμασε "τάση - αντίσταση (strain - counterstrain)", μια ονομασία που βασίστηκε στη θεωρία του για την εμφάνιση του πόνου και στον τρόπο λειτουργία της τεχνικής για την αντιμετώπιση του.

Ο Jones ισχυρίστηκε ότι όταν ένα άτομο βιώσει μια ξαφνική και απροσδόκητη καταπόνηση - διάταση, ο ανταγωνιστής του εμπλεκόμενου καταπονημένου ιστού αντιστέκεται ή αντισταθμίζεται ενάντια στη δύναμη επιβάρυνσης για να σταθεροποιήσει την εμπλεκόμενη άρθρωση του σώματος, παράγοντας διακριτές περιοχές ευαισθησίας στους ιστούς.

Διαπίστωσε επίσης ότι τα σημεία ευαισθησίας (tender points) των ιστών συχνά δεν γίνονται αντιληπτά από τον ασθενή, εκτός αν ψηλαφιστούν. Αυτό συμβαίνει γιατί συχνά βρίσκονται μακριά από την επώδυνη περιοχή. Η θεραπευτική προσέγγιση απαιτείται να εφαρμοστεί στα κατάλληλα επιλεγμένα σημεία ευαισθησίας, ώστε να απελευθερωθεί η περιοχή των βασικών συμπτωμάτων και να ανακουφιστεί ο ασθενής.

Αξιοσημείωτο είναι πως τα σημεία ευαισθησίας συχνά δεν βρίσκονται στους καταπονημένους ιστούς, αλλά στους αντισταθμιστικούς ιστούς, δηλαδή στους ανταγωνιστές.

Απλά αναδιπλώνοντας τους αντισταθμιστικούς ιστούς πάνω από τον εαυτό τους, επιτυγχάνουμε την απελευθέρωση των σημείων ευαισθησίας και αναλγησία.

Ο Jones πέρασε πάνω από μια δεκαετία χαρτογραφώντας τις πιο συνηθισμένες θέσεις των σημείων ευαισθησίας, που παρατηρούσε στους ασθενείς του, και ανέπτυξε συγκεκριμένες θέσεις θεραπείας, τις οποίες συνέδεσε με τα σπονδυλικά τμήματα και τις νευρικές ρίζες που εκφύονται από αυτά.

Το 1997, στο κείμενό τους, "Positional Release Therapy: Assessment and Treatment of Musculoskeletal Dysfunction" οι Kerry D'Ambrogio, P.T., and George Roth, D.C., N.D., υποστήριξαν ότι η "Θεραπεία Θέσης Απελευθέρωσης" μπορεί να χρησιμοποιείται ως μια ολοκληρωμένη, αυτοδύναμη θεραπεία για την αντιμετώπιση της σωματικής δυσλειτουργίας, καθώς και για άλλες επώδυνες παθήσεις.

Οι θέσεις θεραπείας και οι προσεγγίσεις τους ήταν παρόμοιες με εκείνες του Jones, κατέγραψαν και καταχώρησα επιπλέον τοποθεσίες σημείων ευαισθησίας και πρότειναν ότι η θέση ανακούφισης μπορεί να χρειαστεί να κρατηθεί περισσότερο από τα 90 δευτερόλεπτα που είχε υποστηριχθεί προηγούμενα.

Ο Leon Chaitow, N.D., D.O., έχει συμβάλλει καθοριστικά με τη συγγραφική του δουλειά για την καθιέρωση της τεχνικής strain-counterstrain, ως αυτόνομης θεραπείας. Ο Chaitow έχει παράσχει πρόσθετη καθοδήγηση στην εφαρμογή της τεχνικής και έδωσε έμφαση στον ρόλο της επαφής του θεραπευτή με την πάσχουσα περιοχή κατά την εφαρμογή της θεραπείας, θέτοντας την αφή να είναι εξίσου σημαντική με την τοποθέτηση του σώματος του ασθενή.

Το 2006 οι Timothy E. Speicher μαζί με τον David Draper, Ed.D., A.T.C., αμφισβήτησαν την διατήρηση της θέσης ανακούφισης για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και υποστήριξαν στα άρθρα τους:"Top 10 Positional Release Therapy Techniques to Break the Chain of Pain, Part 1 and 2," που δημοσιεύτηκαν στο "Athletic Therapy Today", τη χρησιμοποίηση της τοπικής απόκρισης ακούσιας μυϊκής σύσπασης (fasciculatory response), ή συστροφής (twitch) του ευαίσθητου σημείου. Επίσης αμφισβητούν τους σχηματικούς χάρτες που παρουσίασαν οι Jones, D' Ambrogio και Roth. Αντίθετα, υποστηρίζουν ότι τα ευαίσθητα σημεία μπορούν να εμφανιστούν οπουδήποτε στο σώμα, απαιτώντας μια διεξοδική εξέταση ψηλάφησης.

Ισχυρίζονται ότι τα συγκεκριμένα χρονικά πλαίσια θεραπείας δεν είναι επαρκή για την πλήρη απελευθέρωση των ιστών, και η απόκριση της ακούσιας μυϊκής σύσπασης (local twitch response) όχι μόνο βοηθά στην καθοδήγηση του θεραπευτή για τον χρόνο διατήρησης της θέσης ανακούφισης, αλλά φανερώνει σε αυτόν την πιο κατάλληλη θέση ανακούφισης. Τη θεραπευτική αυτή προσέγγιση την ονόμασαν "μέθοδο της ακούσιας μυϊκής απόκρισης σύσπασης - fasciculatory response method", (δίπλωμα ευρεσιτεχνίας σε εκκρεμότητα).

Έρευνα

Πληθώρα ερευνητικών μελετών έχουν διερευνήσει τις τεχνικές της "Positional Release Therapy - Θεραπείας Θέσης Απελευθέρωσης" και "Strain - Counterstrain /Τάσης - Αντίστασης", από την πρώτη δημοσίευση του Jones το 1964, "Spontaneous Release by Positioning", που δημοσιεύτηκε στο "The DO".

Δυο άλλες μελέτες είναι: "Comparing the Effectiveness of Positional Release Therapy Technique & Passive Stretching on Hamstring Muscle Through Sit to Reach Test in Normal Female Subjects," που δημοσιεύτηκε το 2011 στο Indian Journal of Physiotherapy & Occupational Therapy; και "Effect of Counterstrain on Stretch Reflexes, Hoffmann Reflexes, and Clinical Outcomes in Subjects with Plantar Fasciitis," που δημοσιεύτηκε το 2006 στο Journal of the American Osteopathic Association.

Ενώ πολλές από τις πρώτες εισηγήσεις του Jones δεν έχουν ακόμη εξεταστεί πλήρως, υπάρχει τώρα μια μεγαλύτερη κατανόηση του πώς μια τόσο απλή τεχνική, προάγει μια τόσο αποτελεσματική ανακούφιση του πόνου.

Μηχανισμός δράσης

Ο πρωταρχικός μηχανισμός για τον τρόπο με τον οποίο η "Θεραπεία Θέσης Απελευθέρωσης" λειτουργεί για την ανακούφιση της σωματικής δυσλειτουργίας και του σχετικού πόνου είναι μέσω χειρισμού της μυϊκής ατράκτου.

Η μυϊκή άτρακτος είναι υπεύθυνη για την διαβίβαση πληροφοριών σχετικά με το μέγεθος της αλλαγής στο μήκος των μυών, τη ταχύτητα και την αίσθηση της θέσης. Λειτουργεί ως ιδιοϋποδοχέας, ο όποιος ανιχνεύει το ποσό και τον βαθμό της αλλαγής του μήκους σε έναν μυ.

Κάθε μυϊκή άτρακτος αποτελείται από μια ομάδα λεπτών μυϊκών ινών (ενδοκαψικές ίνες), οι οποίες περιέχονται σε κάψα με υγρό. Οι ενδοκαψικές ίνες διατρέχουν τον μυ από τον τένοντα της έκφυσης έως τον τένοντα της κατάφυσης, παράλληλα με τις σκελετικές μυϊκές ίνες. Έτσι το προσαγωγό σύστημα της ατράκτου αισθάνεται κάθε διάταση των σκελετικών μυών, ενώ το απαγωγό σύστημα επαναρυθμίζει τη μυϊκή άτρακτο μετά από κάθε μεταβολή.

Το προσαγωγό σύστημα της μυϊκής ατράκτου συνίσταται σε δυο τύπους εξειδικευμένων αισθητικών απολήξεων: το πρωτογενές, το οποίο είναι και το μεγαλύτερο, σπειροειδούς σχήματος περιβάλλει το κεντρικό τμήμα όλων των ενδοκαψικών ινών και ονομάζεται Ια, το δευτερογενές, το οποίο βρίσκεται γύρω από τους πόλους της ατράκτου και ονομάζεται ΙΙ. Σε σχετικά αργή, σταθερής ταχύτητας διάταση του μυός, το πρωτογενές προσαγωγό σύστημα δίνει οξεία και σημαντική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της δυναμικής φάσης και στη συνέχεια μειώνεται η δραστηριότητα του όταν επιτευχθεί σταθερό μήκος. Η δραστηριότητα του δευτερογενούς συστήματος είναι βραδύτερη και μικρότερου μεγέθους. Αυτό υποδεικνύει πως το πρωτογενές σύστημα είναι ευαίσθητο σε μεταβολές της ταχύτητας, ενώ το δευτερογενές σε μεταβολές του μήκους.

Όλες οι μυϊκές άτρακτοι έχουν κινητική νεύρωση από μικρής διαμέτρου, χαμηλής ταχύτητας εμμύελες ίνες, οι οποίες εξέρχονται από το πρόσθιο κέρας του νωτιαίου μυελού (ίνες γ). Μετά τη συστολή ενός σκελετικοί μυός (μεταβολή του μήκους του), οι ίνες γ ενεργούν ταυτόχρονα με τις ίνες α (που προκαλούν τη μυϊκή συστολή), προσαρμόζοντας τις μυϊκές ατράκτους στις νέες συνθήκες, ώστε να είναι κάθε φορά ευαίσθητες στις μεταβολές. Έτσι η μυϊκή άτρακτος δίνει πληροφορίες για το τρέχον μήκος του μυός.

Όταν ο μυς βρίσκεται σε μήκος ηρεμίας, η μυϊκή άτρακτος είναι ελαφρά τεντωμένη και ο συνδεδεμένος αισθητικός νευρώνας παρουσιάζει τονική δραστηριότητα. Αποτέλεσμα της αντανακλαστικής τοπικής δραστηριότητας είναι ο συνδεδεμένος μυς να διατηρεί ένα συγκεκριμένο επίπεδο τάσης ή τόνου, ακόμη και σε ηρεμία. Στη περίπτωση που ο μυς τεντώνεται, οι μυϊκές άτρακτοι του είναι επίσης τεντωμένες.

Η μυϊκή άτρακτος είναι υποδοχέας τάσης, που διεγείρεται με την επιμήκυνση του μυός και παύει να διεγείρεται όταν ο μυς συστέλλεται. Οι νευρικές ώσεις δεν μεταβιβάζονται μόνο στην παρεγκεφαλίδα με τα νωτιοπαρεγκεφαλιδικά δεμάτια, αλλά και απ' ευθείας στα μεγάλα κύτταρα των προσθίων κεράτων το νωτιαίου μυελού με παράπλευρα αντανακλαστικά. Έτσι όταν ο μυς υφίσταται απότομη διάταση, η διέγερση των ατράκτων προκαλεί άμεση συστολή του μυός (αντανακλαστικό τάσης).

Το όργανο του Golgi στους τένοντες βρίσκεται στο όριο μεταξύ μυός και τένοντα. Αποτελείται από κολλαγόνες ίνες, περιβαλλόμενες από κάψα συνδετικού ιστού και νευρώνεται από μία εμμύελη νευρική ίνα. Οι νευρικές ώσεις που παράγονται μεταφέρονται με τις νευρικές ίνες διαμέσου των οπισθίων ριζών στο νωτιαίο μυελό και έχουν ανασταλτική δράση στους κινητικούς νευρώνες. Έτσι αποφεύγεται το υπερβολικό τέντωμα ή σύσπαση του μυός.

Το αντανακλαστικό τάσης (μυοτατικό ανακλαστικό), είναι ένας μηχανισμός που προστατεύει τους μύες από τραυματισμούς. Όταν οι μυϊκές ίνες διατείνονται πολύ, είτε ως αποτέλεσμα έντονης υπερδιάτασης, είτε από απότομη κίνηση ο μυς συστέλλεται. Χαρακτηριστικό είναι ότι το αντανακλαστικό αυτό ενεργοποιείται μόνο όταν για κάποιο λόγο απειλούνται οι μύες.

Στο αντανακλαστικό αποφυγής, διεγείρονται υποδοχείς του δέρματος (άλγος) και με συντονισμένη δράση από ορισμένες (για κάθε περίπτωση) ομάδες μυών αποσύρεται από το βλαπτικό ερέθισμα το μέρος του σώματος που πονάει. Εδώ συμμετέχουν διάφορα επίπεδα του νωτιαίου μυελού και πολλοί διάμεσοι νευρώνες.

Η διαταραχή της μηχανικής μιας άρθρωσης σε συνδυασμό με μυϊκή ανισορροπία θα προκαλέσει την προσαρμοστική ικανότητα του σώματος με αντισταθμιστικές θέσεις και κινήσεις. Αυτή η διαδικασία μπορεί να επηρεάσει τις εσωατρακτιαίες ίνες και να παρακωλύσει την ομαλή λειτουργία της μυϊκής ατράκτου, αφού ρυθμίζει την ευαισθησία σε ένα υψηλότερο επίπεδο. Αυτό μπορεί να εξηγεί την αίσθηση της αυξημένης έντασης του μυ. Δηλαδή έχει διαταραχθεί η ικανότητα της μυϊκής ατράκτου να καταγράψει σωστά την αλλαγή της ταχύτητας και το μήκος ανάπαυσης, οδηγώντας σε ανώμαλη νευρική λειτουργία και σπασμό. Η θεραπεία "τάση - αντίσταση (strain - counterstrain)" ή η "Θεραπεία Θέσης Απελευθέρωσης (Positional Release Therapy)", είναι σε θέση να ρυθμίσουν εκ νέου τον μηχανισμό της μυϊκής ατράκτου, είτε μόνες τους, είτε σε συνδυασμό με άλλες τεχνικές χειροθεραπείας (Manual Therapy).

Η πιο ολοκληρωμένη θεωρία μέχρι σήμερα για την ανάπτυξη και την επιμονή του μυοπεριτονιακού σημείου πυροδότησης πόνου (trigger point) έχει προσφερθεί από τους: Robert Gerwin, M.D.; Jan Dommerholt, P.T., M.P.S.; and Jay Shah, M.D., με τίτλο: "An Expansion of Simons' Integrated Hypothesis of Trigger Point Formation," που δημοσιεύτηκε στο Current Pain and Headache Reports in 2004, μια επέκταση της από τους David Simons, M.D.'s and Janet Travell, M.D.'s (1999) ολοκληρωμένης υπόθεσης για τον σχηματισμό των trigger points, που περιγράφεται στο κείμενο τους Travell & Simons' Myofascial Pain and Dysfunction: The Trigger Point Manual, Volume 1: Upper Half of Body.

Η εμπειρική θεώρηση του Gerwin και των συναδέλφων δείχνει ένα πλήθος παραγόντων να παίζουν ρόλο στην εμφάνιση των tender και trigger points, όπως η ασυνήθιστη μυϊκή σύσπαση, η οξύτητα των ιστών, η αυξημένη απελευθέρωση καλσιτονίνης (πεπτίδιο), η κεντρική ευαισθητοποίηση, η υποδιήθηση, και όχι μόνη η μυϊκή άτρακτος ως ένοχος.

Οι Δημήτρης Κωστόπουλος και Κωνσταντίνος Ριζόπουλος στο βιβλίο τους "Σημεία Πυροδότησης Πόνου: Θεραπευτική Αποκατάσταση", σχηματικά περιγράφουν τον μηχανισμό πρόκλησης των trigger points:

Ανεξαρτήτως του τρόπου ή του λόγου για τον οποίο αναπτύσσονται τα σημεία ευαισθησίας (tender points) ή τα μυοπεριτονιακά σημεία πυροδότησης πόνου (trigger points), είναι πρόβλημα για τον θεραπευτή, επειδή προκαλούν κεντρική ευαισθητοποίηση, διαταράσσουν την ομοιόσταση του φυσιολογικού ιστού, προκαλούν μείωση της αντοχής και της ευελιξίας, ενώ μπορούν ακόμη να προκαλέσουν ή να συμβάλουν σε χρόνιες ασθένειες και αναπηρίες επηρεάζοντας το ανοσοποιητικό σύστημα.

Μορφές της μεθόδου

Υπάρχουν τέσσερις βασικές μορφές της μεθόδου:

1- Strain - Counterstrain (Τάση - Αντίσταση): Οι ιστοί κατευθύνονται σε θέση ευκολίας, με βάση την απόκριση του ασθενή σε αλλαγές ευαισθησίας στην εφαρμοζόμενη πίεση. Η θέση ευκολίας διατηρείται για 90 δευτερόλεπτα ή και περισσότερο, ώστε να επιτρέπει η αλλαγή.
2- Functional Technique (Λειτουργική τεχνική): Οι ιστοί πηγαίνουν στις προτιμώμενες διευθύνσεις κίνησης (ευκολίας), όπως καθορίζεται από την αίσθηση ανταπόκρισης του ιστού στον χειρισμό του θεραπευτή και διατηρούνται για 90 δευτερόλεπτα ή περισσότερο, ώστε να επιτραπεί η αλλαγή.
3- Facilitated PRT (Διευκολυνθείσα PRT): Όπου φορτίο (π.χ. συμπίεση, απόσπαση, στρέβλωση), προστίθεται στη Functional Technique ή στη θέση ευκολίας SCS, μειώνοντας τον χρόνο διατήρησης σε 20 δευτερόλεπτα ή λιγότερο.
4- Άλλες μορφές PRT περιλαμβάνουν εφαρμογή ταινίας "αποφόρτισης", την Κρανιοϊερή θεραπεία, τεχνική ortho-bionomy και ασκήσεις της μεθόδου McKenzie.

Strain - Counterstrain vs PRT

Ο όρος Strain-Counterstrain (τάση-αντίσταση), είναι αυτός που έδωσε ο Dr Jones στην τεχνική απελευθέρωσης, βασιζόμενος στη θεωρία πως ο ιστός που υπόκειται σε απότομη τάση θα προκαλέσει την αντίσταση του ανταγωνιστή του. Αρχικά χρησιμοποίησε τον όρο Positional Release Technique, αλλά αργότερα υιοθέτησε τον όρο Strain-Counterstrain βασιζόμενος στη λειτουργία της θεωρία του ή γιατί οι ασθενείς εμφάνιζαν πολλαπλά σημεία ευαισθησίας (tender points) λόγω τραυματισμού.

Σήμερα ο όρος PRT δεν χρησιμοποιείται όπως δόθηκε στην αρχική του μορφή από τον Dr Jones, αλλά υποδεικνύει μια περισσότερο ολιστική θεραπευτική προσέγγιση, περιλαμβάνοντας συνδυαστικά και άλλες παρόμοιας φιλοσοφίας θεραπευτικές τεχνικές, όπως είναι η ήπιοι χειρισμοί κινητοποίησης, μάλαξη, μυοπεριτονιακή απελευθέρωση, muscle energy, Κρανιοϊερή θεραπεία, κ.α.

Συμπεράσματα

Κάθε χειροθεραπευτής διαθέτει γνώση και τεχνικές ώστε να χειριστεί τις μυϊκές ατράκτους και να χαλαρώσει τους ιστούς.

Ενώ ορισμένες εφαρμογές χαλαρώνουν τους ιστούς, πολλές μπορεί να είναι επώδυνες για τον ασθενή. Ο πόνος μπορεί να προκαλέσει το αντανακλαστικό τάσης και να αυξήσει την ευαισθησία της μυϊκής ατράκτου.

Ο στόχος της "Θεραπείας Θέσης Απελευθέρωσης" είναι να μην προκαλεί απολύτως κανένα πόνο όταν χειρίζεται τον ιστό και την μυϊκή άτρακτο. Δεν εφαρμόζεται έντονη μάλαξη, ισχαιμικές πιέσεις, δυνατοί απευθείας χειρισμοί ή πρόκληση πόνου για να αντιμετωπιστεί ο πόνος και η δυσλειτουργία του ιστού.

Μέσω της "Θεραπείας Θέσης Απελευθέρωσης", το σώμα και οι ιστοί του μετακινούνται απλά σε θέση ανακούφισης, δηλαδή δημιουργούμε ένα περιβάλλον ασφάλειας για τους ιστούς ώστε να ξεδιπλωθούν και να χαλαρώσουν, καθιστώντας την μια εξαιρετική θεραπεία για τους ασθενείς που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να βιώσουν πόνο, ή όπου άμεσος, δυναμικός χειρισμός στους ιστούς θα ήταν προβληματικός, όπως σε ασθενείς με οστεοπόρωση.

Η "Θεραπεία Θέσης Απελευθέρωσης" είναι μια έμμεση θεραπευτική προσέγγιση, εύκολη στη εφαρμογή, εξασφαλίζοντας την ασφάλεια του ασθενή, γιατί ακόμη μια λανθασμένη εφαρμογή δεν μπορεί να τον βλάψει, απλά αποδεικνύεται αναποτελεσματική. Προσφέρει στον ασθενή μειωμένη αντίληψη του πόνου, μείωση της φλεγμονής, αύξηση της μυϊκής δύναμης, μείωση της δυσκαμψίας, μείωση της χρήσης φαρμάκων για τον πόνο, μείωση του χρόνου αποθεραπείας, καθώς και ενισχυμένη περιφερική κυκλοφορία. Ο μηχανισμός μέσω του οποίου αυτές οι αλλαγές προκύπτουν φαίνεται να είναι ένας συνδυασμός νευρολογικών και κυκλοφοριακών αλλαγών, που λαμβάνουν χώρα όταν μια καταπονημένη περιοχή τοποθετείται σε θέση ανακούφισης, δηλαδή σε θέση ευκολίας, με τον ελάχιστο δυνατό πόνο.

Βιβλιογραφικές αναφορές

• Εγχειρίδιο ανατομικής του ανθρώπου με έγχρωμο άτλαντα, τόμος 3, νευρικό σύστημα και αισθητήριο όργανα, Werner Kahle
• Σημεία Πυροδότησης Πόνου, Θεραπευτική Αποκατάσταση, Δημήτρης Κωστόπουλος και Κωνσταντίνος Ριζόπουλος
• Positional Release Therapy helps release pain, Timothy E. Speicher, MASSAGE Magazine, July 11, 2017
• Νωταίοι Μηχανισμοί Ελέγχου Κίνησης, Α. Γ. Μπαϊκούσης
• Positional Release Technique: What are the Mechanisms? Leon Chaitow, ND, DO, Massage Today, January, 2016, Vol. 16, Issue 01
• Clinical guide to Positional Release Therapy, Timothy E. Speicher, PhD, ATC, LAT, CSCS, Positional Release Institute
• Positional Release Techniques, Leon Chaitow, NO, DO, fourth edition