24 Δεκεμβρίου 2019

Κατηγορία

Πληροφορίες για τον Εγκέφαλο

# Tags

Αποκατάσταση, κρανιοϊερή θεραπεία, νευρικό σύστημα, εγκέφαλος, cranio fp, νευροπλαστικότητα

Social sharing

ΝΕΥΡΟΠΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ

Νευροπλαστικότητα ή πλαστικότητα του εγκεφάλου ορίζεται η ικανότητα του νευρικού συστήματος να αλλάζει τις δραστηριότητες του ως απάντηση σε ενδογενή ή εξωγενή ερεθίσματα, αναδιοργανώνοντας τη δομή, τις λειτουργίες ή τις συνδέσεις του.

Παλαιότερα πίστευαν ότι ο εγκέφαλος σταματούσε να αναπτύσσεται μετά τα πρώτα χρόνια της ζωής τού ανθρώπου. Θεωρούσαν ότι μόνο κατά την πρώιμη «κρίσιμη περίοδο» της ζωής ενός μικρού παιδιού σχηματίζονται οι συνδέσεις μεταξύ των νευρικών κυττάρων του εγκεφάλου και στη συνέχεια παραμένουν σταθερές για την υπόλοιπη ζωή του. Δηλαδή, θεωρούσαν ότι μόνο οι νέοι εγκέφαλοι είναι «πλαστικοί» και ως εκ τούτου μπορούν να σχηματίσουν νέες συνδέσεις. Εξαιτίας αυτής της πεποίθησης, οι επιστήμονες πίστευαν ότι εάν μια συγκεκριμένη περιοχή τού ενήλικου εγκεφάλου υποστεί βλάβη, τα νευρικά κύτταρα δεν μπορούν να δημιουργήσουν νέες συνδέσεις ή να αναγεννηθούν, οπότε οι λειτουργίες που ελέγχονταν από αυτή την περιοχή τού εγκεφάλου χάνονται μόνιμα. Σήμερα γνωρίζουμε πως μία θεμελιώδης ιδιότητα των νευρώνων είναι η ικανότητά τους να τροποποιούν την ισχύ και την αποτελεσματικότητα της συναπτικής μετάδοσης μέσω ποικίλου αριθμού μηχανισμών που εξαρτώνται από τις δραστηριότητες του ατόμου, και περιγράφεται συνήθως ως συναπτική πλαστικότητα.

Στο βιβλίο «Principle of Psychology», που γράφτηκε πριν από περίπου 100 χρόνια, ο William James παρουσίασε την πρώτη θεωρία τής νευροπλαστικότητας, υπαινισσόμενος ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ικανός να αναδιοργανωθεί. Δεν ήταν παρά το 1948 όταν ο όρος νευροπλαστικότητα χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Πολωνό Νευροεπιστήμονα Jerzy Konorski, ο οποίος υποστήριξε πως οι νευρώνες οι οποίοι έχουν «τυχαία ενεργοποίηση εξαιτίας της γειτνίασής τους με άλλον πυροδοτούμενο νευρώνα, με τον καιρό δημιουργούν πλαστικές αλλαγές στον εγκέφαλο». Ωστόσο στο δεύτερο μισό τού 20ου αιώνα, και μετά από την πραγματοποίηση ενός ευρέος φάσματος ερευνών κατά τις οποίες φάνηκε ότι πολλές πτυχές τού εγκεφάλου παραμένουν μεταβλητές ακόμη και σε ενήλικες, ο όρος Νευροπλαστικότητα πήρε εξέχουσα θέση. Νευροπλαστικότητα είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει αλλαγές στον εγκέφαλο που συμβαίνουν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής ως απάντηση σε νέες εμπειρίες.

Πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι η ανάπτυξη και η συμπεριφορά τού εγκεφάλου καθοδηγείται αφενός από ένα βασικό γενετικό λεπτομερές προσχέδιο, και αφετέρου από μια σειρά εμπειριών που διαμορφώνουν τον αναδυόμενο εγκέφαλο. Ακόμη και προγεννητικά γεγονότα μπορούν να είναι παράγοντες τροποποίησης των νευρωνικών συνδέσεων. Υπάρχει ένα ευρύ φάσμα ερμηνειών σχετικά με τον προσδιορισμό τού όρου νευροπλαστικότητα. Μερικοί τον εξετάζουν σε σχέση με την ανάπτυξη του νευρικού συστήματος, ενώ άλλοι τον συσχετίζουν με βλάβη στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα. Πιο αναλυτικά νευροπλαστικότητα είναι:

«Η ικανότητα του εγκεφάλου να αλλάζει σε δομή ή λειτουργία ανάλογα με την εμπειρία»
«Η ικανότητα του νευρικού συστήματος για προσαρμογή ή αναγέννηση μετά από τραύμα»
Η ικανότητα του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος να υποβληθεί σε διαρθρωτικές και λειτουργικές αλλαγές ανταποκρινόμενο σε νέες εμπειρίες»

Νευρωνική Σύναψη

Οι πληροφορίες στον εγκέφαλο μεταδίδονται από τον ένα νευρώνα στον άλλο μέσω εξειδικευμένων συνδέσεων που ονομάζονται συνάψεις. Μια σύναψη μεταξύ δυο νευρώνων αποτελείται από προσυναπτικά και μετασυναπτικά τερματικά, τα οποία χωρίζονται από μια συναπτική σχισμή. Το προσυναπτικό τερματικό είναι γεμάτο με μικρά κυστίδια που περιέχουν χημικούς νευροδιαβιβαστές και το μετασυναπτικό τερματικό αποτελείται από υποδοχείς ειδικά για αυτούς τούς νευροδιαβιβαστές. Οι νευρώνες μεταφέρουν πληροφορίες με τη μορφή μιας ηλεκτρικής ώθησης που ονομάζεται δυναμικό δράσης (action potential), ξεκινά στο κυτταρικό σώμα και ταξιδεύει κάτω στον άξονα. Στη σύναψη το δυναμικό δράσης προκαλεί την απελευθέρωση νευροδιαβιβαστών, μετατρέποντας έτσι το ηλεκτρικό ερέθισμα σε χημικό σήμα. Οι νευροδιαβιβαστές διαχέονται διαμέσου τής συναπτικής σχισμής -όπου δεσμεύονται στους υποδοχείς- στο μετασυναπτικό τερματικό, και παράγουν ένα ηλεκτρικό σήμα στον μετασυναπτικό νευρώνα. Στη συνέχεια το μετασυναπτικό κύτταρο πυροδοτεί ένα δυναμικό δράσης, με την προϋπόθεση ότι το άθροισμα όλων των συνάψεων θα φθάσει στην απαραίτητη ουδό για την πυροδότηση. Δεδομένου ότι ένας νευρώνας μπορεί να προσλαμβάνει συνάψεις από πολλά και διαφορετικά προσυναπτικά τερματικά, είναι ικανός να ενσωματώσει πληροφορίες από ποικίλες πηγές πριν τις μεταφέρει με τη μορφή ηλεκτρικού σήματος. Η ικανότητα των νευρώνων να τροποποιούν την ισχύ των υφιστάμενων συνάψεων, αλλά και να σχηματίζουν νέες συναπτικές συνδέσεις, ονομάζεται νευροπλαστικότητα.

Προσδιοριζόμενη με αυτόν τον τρόπο η νευροπλαστικότητα περιλαμβάνει αλλαγές στην ισχύ των ώριμων συναπτικών συνδέσεων, καθώς και τον σχηματισμό νέων, ή ακόμη και εξάλειψη συνάψεων σε ενήλικες και αναπτυσσόμενους εγκεφάλους. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό αυτό περικλείει ένα τεράστιο πεδίο έρευνας, ενώ παρόμοιες διεργασίες μπορούν να εμφανιστούν στις περιφερικές συνάψεις, στις οποίες έγιναν οι περισσότερες από τις πρωτοποριακές μελέτες για την συναπτική μετάδοση. Επιπλέον, η νευροπλαστικότητα περικλείει την αναβλάστηση νέων συναπτικών συνδέσεων μετά από τραυματισμό τού Κεντρικού Νευρικού Συστήματος.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος θεωρείται πλέον ένα εξαιρετικά δυναμικό και συνεχώς αναδιοργανώμενο σύστημα, ικανό να διαμορφωθεί και νααναμορφωθεί καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής. Πιστεύεται ότι κάθε εμπειρία μεταβάλλει την οργάνωση του εγκεφάλου σε κάποιο επίπεδο. Η νευροπλαστικότητα αναφέρεται στη δια βίου ικανότητα του εγκεφάλου να αλλάζει και να επανασυνδέεται ως απάντηση στα ερεθίσματα της μάθησης και της εμπειρίας. Νευρογένεση είναι η ικανότητα δημιουργίας νέων νευρώνων και συνάψεων μεταξύ των νευρώνων κατά τη διάρκεια της ζωής. Καθώς μεγαλώνουμε, ο ρυθμός αλλαγής στον εγκέφαλο ή η νευροπλαστικότητα μειώνεται, αλλά δεν σταματάει. Επιπλέον, τώρα γνωρίζουμε ότι νέοι νευρώνες μπορούν να εμφανιστούν σε ορισμένα τμήματα του εγκεφάλου μέχρι την ημέρα τού θανάτου μας. Η εξάσκηση και η επανάληψη δημιουργεί νέες νευρικές συνδέσεις (νέα μονοπάτια) στον εγκέφαλο, που με τον καιρό γίνονται διαρκώς ισχυρότερες.

Εμπειρία και πλαστικότητα του εγκεφάλου

Μεταβολές στον εγκέφαλο μπορεί να συμβούν εξαιτίας ποικίλων ερεθισμάτων. Ο Kolb και οι συνεργάτες του αναφέρουν ότι υπάρχουν τρεις κύριοι τύποι πλαστικότητας που διαμορφώνουν τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο:

Πλαστικότητα ανεξάρτητη από την εμπειρία, η οποία αναφέρεται σχεδόν σε όλα όσα συμβαίνουν στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια της προγεννητικής αναπτυξιακής φάσης. Οι νευρωνικές συνδέσεις και ο σχηματισμός τού εγκεφάλου είναι διαδικασίες που καθοδηγούνται από πολύπλοκες γενετικές οδηγίες. Υπάρχουν τόσα που γίνονται στο στάδιο ανάπτυξης του εγκεφάλου: οι νευρώνες που διεγείρονται μαζί κάνουν κάποιες δομές ισχυρότερες και κάποια τμήματα του εγκεφάλου πιο εξέχοντα από άλλα, αντίθετα εκείνα που δεν συγχρονίζονται καλά εκφυλίζονται. Επειδή, όμως, αυτές οι νευρωνικές απώλειες θα μπορούσαν να βλάψουν τον εγκέφαλο, η φύση προέβλεψε την λύση με την υπερπαραγωγή των νευρώνων. Γι' αυτό κατά την πορεία τής ζωής μας έχουμε τους περισσότερους από τους νευρώνες μας όταν είμαστε νέοι, ενώ σταδιακά μειώνονται.
Αναμενόμενη πλαστικότητα από την εμπειρία που είναι ανεξάρτητη από εξωτερικούς παράγοντες, η οποία βοηθάει τους νευρώνες να συνδέονται μεταξύ τους ανεξάρτητα από άλλους μηχανισμούς. Ένα παράδειγμα είναι ο σχηματισμός τού γαγγλίου τού αμφιβληστροειδή. Άξονες που προέρχονται από τον αμφιβληστροειδή, αρχικά στέλνουν διακλαδώσεις αξόνων και για τα δυο μάτια, αλλά εν ευθέτω χρόνω κάθε κλάδος σε κάθε μάτι αποκτά τους δικούς του νευρώνες. Οι άξονες κάθε κλάδου σε κάθε μάτι διεγείρονται μαζί και δημιουργούν ένα νευρωνικό δίκτυο ανεξάρτητο από εκείνους στο άλλο μάτι.
Πλαστικότητα εξαρτώμενη από την εμπειρία, η οποία μπορεί να παρατηρηθεί καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής. Ο εγκέφαλος μεταβάλλεται ανάλογα με τις καταστάσεις που προκύπτουν, όπως για παράδειγμα είναι η μετακίνηση σε νέα περιοχή, ή όταν προσαρμόζεται σε προβλήματα, ή υποφέρει από τραυματισμό κ.ά. Πρόκειται για καθημερινές προκλήσεις προς όλα τα ζωντανά πλάσματα που θα μπορούσαν είτε να αυξήσουν, είτε να μειώσουν τις συνάψεις και να κάνουν κάποιες περιοχές τού εγκεφάλου κυρίαρχες σε σχέση με άλλες (ανθρωπάριο).

Η πλαστικότητα του εγκεφάλου και η πολυπλοκότητα της μπορεί να συνοψιστεί σε μια φράση: «Neurons that fire together, wire together – οι νευρώνες που πυροδοτούν μαζί, μεταφέρουν μαζί ηλεκτρικά σήματα».

Φυσικοθεραπεία – Κλινικές επιπτώσεις

Η νευροπλαστικότητα είναι ένα φαινόμενο που βοηθά στην αποκατάσταση του εγκεφάλου μετά από βλάβη που προκλήθηκε από αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, ή τραυματισμό (κρανιοεγκεφαλική κάκωση). Η δυνατότητα χειρισμού συγκεκριμένων νευρωνικών οδών και συνάψεων έχει σημαντική επίπτωση στη φυσικοθεραπευτική κλινική παρέμβαση, προς όφελος των ασθενών. Υποσχόμενες θεραπείες είναι η εξειδικευμένη άσκηση, η νοητική εκπαίδευση και η νευροφαρμακολογία που βασίζονται στην τρέχουσα κατανόηση της πλαστικότητα του εγκεφάλου. Η καλύτερη κατανόηση των μηχανισμών που διέπουν την νευροπλαστικότητα μετά από εγκεφαλική βλάβη ή βλάβη των νεύρων θα συμβάλλει σημαντικά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής τού ασθενή. Η εξειδικευμένη φυσικοθεραπεία μπορεί να ενισχύσει την εγκεφαλική λειτουργικότητα και την νευρομυϊκή προσαρμογή. Η φυσικοθεραπεία για νευρολογικούς ασθενείς είναι μια ολοκληρωμένη διαδικασία που στοχεύει να διδάξει, να καθοδηγήσει και να προάγει την πλαστικότητα του εγκεφάλου, μειώνοντας έτσι τις απειλές για λειτουργικές και γνωστικές αποκλίσεις.
Μελέτη τού 2019 σχετικά με τον ρόλο τής νευροπλαστικότητας στην αποκατάσταση της εγκεφαλικής λειτουργίας και της νευρομϋικής προσαρμογής επισήμανε ότι: «η αποκατάσταση της νευρομϋικής προσαρμογής διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην εναρμόνιση της πλαστικότητας και στην ανάκτηση του κινητικού ελέγχου σε ασθενείς μετά από αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, μέσω τεχνικών νευροδιέγερσης». Επίσης, η νευρομϋική προσαρμογή βελτιώνει την κινητικότητα μέσω αναμόρφωσης του εγκεφαλικού φλοιού. Οι γνωστικές λειτουργίες βελτιώθηκαν με την προσθήκη αεροβικής άσκησης και βιντεοπαιχνιδιών. Η εξέλιξη των τεχνικών αποκατάστασης έχει οδηγήσει στη βελτίωση της λειτουργικής ικανότητας σε νευρολογικές παθήσεις που σχετίζονται με την ηλικία. Με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής, οι άνθρωποι συχνά αντιμετωπίζουν νευρολογικές διαταραχές που σχετίζονται με την ηλικία και τη μείωση της λειτουργικής ικανότητάς τους και οι οποίες μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο ζωής και την ευημερία τους. Η νευροπλαστικότητα μπορεί να επηρεαστεί τόσο στον υγιή, όσο και στον πάσχοντα εγκέφαλο. Αξιοποιώντας την ικανότητα του εγκεφάλου να δημιουργεί νέες οδούς, ο φυσικοθεραπευτής μπορεί να έχει κυρίαρχο ρόλο στην αποκατάσταση και τη βελτίωση της ζωής του ασθενή.

Πηγές

Mateos-Aparicio P, Rodríguez-Moreno A. The impact of the study of brain plasticity. Frontiers in Cellular Neuroscience. 2019;13:66. Available from: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fncel.2019.00066/full (last accessed 24.11.2019)
Senatis. Neuroplasticity. Available from: https://www.youtube.com/watch?v=ELpfYCZa87g [last accessed 01/03/16]
What is Neuroplasticity Cutting Edge Research Comprehensive Answers. History of Neuroplasticity. http://www.whatisneuroplasticity.com/history.php (accessed 1 March 2016).
Kolb, B., et al. (2013). "Brain plasticity in the developing brain." Prog Brain Res 207: 35-64.
The American Heritage Medical Dictionary. (2007). Retrieved March 10 2016 from http://medical-dictionary.thefreedictionary.com/neuroplasticity
Mosby's Medical Dictionary, 8th edition. (2009). Retrieved March 10 2016 from http://medical-dictionary.thefreedictionary.com/neuroplasticity
Klein JA, Jones TA. Principles of experience-dependent neural plasticity: Implications for rehabilitation after brain damage. J Speech Lang Hear Res. 2008;51:S225-239.
Khan Academy. Neuroplasticity. Available from: https://www.youtube.com/watch?v=ELpfYCZa87g [last accessed 01/03/16]
Connect Neuro Physiotherapy Principles of neuroplastisity Available from: https://www.youtube.com/watch?v=2seHROrb2PA (last accessed 24.11.2019)
Keci A, Tani K, Xhema J. Role of Rehabilitation in Neural Plasticity. Open Access Macedonian Journal of Medical Sciences. 2019 May 15;7(9):1540. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6542405/ (last accessed 24.11.2019)
Wairagkar M, McCrindle R, Robson H, Meteyard L, Sperrin M, Smith A, Pugh M. MaLT–Combined Motor and Language Therapy Tool for Brain Injury Patients Using Kinect. Methods of information in medicine. 2017;56(02):127-37. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28220928 (last accessed 24.11.2019)
Voss P, Thomas ME, Cisneros-Franco JM, de Villers-Sidani É. Dynamic brains and the changing rules of neuroplasticity: implications for learning and recovery. Frontiers in psychology. 2017 Oct 4;8:1657. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5649212/ (last accessed 24.11.2019)

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΤΙΓΓΙΝΑΓΚΑΣ, MSc, Υπ. Διδάκτορας

Φυσικοθεραπευτής

Ενότητες

Τελευταία άρθρα

ΑΚΡΑΤΕΙΑ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΤΟΚΕΤΟ

29 Οκτωβρίου 2025 | Αλέξανδρος Πλακίδης Φυσικοθεραπευτής | Εγκυμοσύνη

Η ακράτεια μετά τον τοκετό επηρεάζει έως και μία στις τρεις γυναίκες, και συχνά παραμένει αδιάγνωστη λόγω ντροπής ή ελλιπούς ενημέρωσης.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΠΑΘΟΥΣ ΛΕΜΦΟΙΔΗΜΑΤΟΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ

04 Οκτωβρίου 2025 | Αθηνάς Κατσιμήτρου - Τιγγινάγκα, Mld/Cdt | Καρκίνος του Μαστού

Το δευτεροπαθές λεμφοίδημα του άνω άκρου αποτελεί μία από τις σημαντικότερες επιπλοκές της θεραπείας του καρκίνου του μαστού, επηρεάζοντας σημαντικά την ποιότητα ζωής των γυναικών.

ΑΥΧΕΝΙΚΟΣ ΠΟΝΟΣ

04 Οκτωβρίου 2025 | Χαράλαμπος Τιγγινάγκας MSc, Υπ. Διδάκτορας | Αυχενικό Σύνδρομο

Ο αυχενικός πόνος και το αίσθημα δυσκαμψίας, ή "πιασίματος" στον αυχένα είναι από τις συχνότερες αιτίες αναζήτησης ιατρικής βοήθειας στον σύγχρονο κόσμο.

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΘΩΡΑΚΙΚΗΣ ΕΞΟΔΟΥ: ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

03 Οκτωβρίου 2025 | Χαράλαμπος Τιγγινάγκας MSc, Υπ. Διδάκτορας | Σύνδρομο Θωρακικής εξόδου

Το Σύνδρομο Θωρακικής Εξόδου συνιστά μια ετερογενή και αμφιλεγόμενη νοσολογική οντότητα με σημαντικές επιπτώσεις στην καθημερινή λειτουργία και δραστηριότητα του ατόμου.

ΠΟΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΕΙΝΑΙ ΕΥΑΛΩΤΕΣ ΣΤΟ STRESS ΚΑΙ ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΟΥΝ

03 Οκτωβρίου 2025 | Χαράλαμπος Τιγγινάγκας MSc, Υπ. Διδάκτορας | Άγχος - stress

Το stress – ή αλλιώς άγχος – είναι η φυσική αντίδραση του σώματος όταν νιώθει πίεση, ή απειλή. Ωστόσο, δεν το βιώνουμε όλοι με τον ίδιο τρόπο∙ για κάποιους γίνεται απλή πρόκληση, ενώ για άλλους βαριά καθημερινή δοκιμασία.

stressed woman siting at desk in office surrounded Σε μικρές δόσεις το stress μπορεί να λειτουργήσει ως κινητήρια δύναμη, όμως όταν γίνεται χρόνιο ή υπερβολικό διαβρώνει την ψυχική και σωματική υγεία. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO, 2020), το stress θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους παράγοντες κινδύνου για την υγεία στον 21ο αιώνα, επηρεάζοντας τόσο την ποιότητα ζωής, όσο και την εμφάνιση χρόνιων νοσημάτων. Υπάρχουν κατηγορίες τού πληθυσμού που αποδεικνύονται πιο ευάλωτες είτε λόγω βιολογικών παραγόντων, είτε λόγω κοινωνικών και επαγγελματικών συνθηκών, είτε λόγω ιδιαίτερων απαιτήσεων στη ζωή τους. Η κατανόηση αυτών των ομάδων είναι κρίσιμη, καθώς βοηθά στην ανάπτυξη πιο στοχευμένων στρατηγικών πρόληψης και παρέμβασης.

Ευάλωτες κατηγορίες ανθρώπων στο stress

Παιδιά και έφηβοι: Τα παιδιά και οι έφηβοι βιώνουν stress που προκαλείται από ποικίλες πηγές: τις σχολικές απαιτήσεις, τις εξετάσεις, τον κοινωνικό ανταγωνισμό, ακόμη και από την πίεση που ασκούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το παιδικό και εφηβικό νευρικό σύστημα βρίσκεται σε φάση ανάπτυξης, γεγονός που καθιστά αυτήν την ομάδα περισσότερο εκτεθειμένη στις αρνητικές συνέπειες του άγχους. Έρευνες δείχνουν ότι η παιδική έκθεση σε χρόνιο stress συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αγχωδών διαταραχών, κατάθλιψης, αλλά και σωματικών παθήσεων στην ενήλικη ζωή (Shonkoff et al., 2012).
Νεαροί ενήλικες και φοιτητές: Οι φοιτητές και οι νεαροί ενήλικες καλούνται να διαχειριστούν την μετάβαση από την εφηβεία στην ενηλικίωση, γεγονός που συνοδεύεται από ακαδημαϊκές, κοινωνικές και οικονομικές προκλήσεις. Η αβεβαιότητα για το μέλλον, η πίεση για επαγγελματική αποκατάσταση και οι οικονομικές δυσκολίες καθιστούν αυτήν την ομάδα ιδιαίτερα ευάλωτη στο άγχος (Beiter et al., 2015).
Εργαζόμενοι σε απαιτητικά επαγγέλματα: Το εργασιακό stress αποτελεί μία από τις πιο συχνές μορφές άγχους στη σύγχρονη κοινωνία. Ιδιαίτερα εκτεθειμένοι είναι οι επαγγελματίες υγείας, οι εκπαιδευτικοί, οι εργαζόμενοι σε θέσεις ευθύνης, αλλά και όσοι απασχολούνται σε ασταθή, ή χαμηλά αμειβόμενα επαγγέλματα. Το φαινόμενο της «επαγγελματικής εξουθένωσης» (burnout) έχει λάβει διαστάσεις παγκόσμιας επιδημίας (Maslach & Leiter, 2016).
Γυναίκες: Οι γυναίκες αναφέρονται συχνά στη βιβλιογραφία ως πιο ευάλωτες στο stress, όχι μόνο λόγω βιολογικών παραγόντων (ορμονικές διακυμάνσεις, εγκυμοσύνη, εμμηνόπαυση), αλλά και λόγω του κοινωνικού ρόλου που καλούνται να διαδραματίσουν. Ο συνδυασμός επαγγελματικών, οικογενειακών και κοινωνικών απαιτήσεων μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα άγχους (APA, 2019).
Φροντιστές ασθενών και γονείς παιδιών με ειδικές ανάγκες: Οι άνθρωποι που φροντίζουν άτομα με χρόνιες ασθένειες ή αναπηρίες συχνά βιώνουν έντονο και παρατεταμένο stress, γνωστό και ως «stress φροντιστή». Πρόκειται για μια κατηγορία που παρουσιάζει αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης, σωματικής κόπωσης και κοινωνικής απομόνωσης (Schulz & Sherwood, 2008).
Άτομα με χρόνια νοσήματα: Ο χρόνιος πόνος, οι σωματικοί περιορισμοί και η συνεχής αβεβαιότητα για την πορεία τής υγείας συνδέονται με υψηλά επίπεδα stress. Ασθενείς με καρδιαγγειακά νοσήματα, σακχαρώδη διαβήτη, ή καρκίνο αναφέρουν συχνά έντονο άγχος, το οποίο με τη σειρά του επιδεινώνει την πορεία τής ασθένειας (Cohen et al., 2007).
Ηλικιωμένοι: Η τρίτη ηλικία χαρακτηρίζεται από σημαντικές αλλαγές: απώλεια αγαπημένων προσώπων, συνταξιοδότηση, μείωση φυσικών ικανοτήτων. Αυτοί οι παράγοντες μπορούν να αυξήσουν την ψυχική πίεση και το αίσθημα μοναξιάς, καθιστώντας τούς ηλικιωμένους ευάλωτους σε αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές (Gum et al., 2009).

Επιπτώσεις του stress στην υγεία

african american businesswoman trying to concentra Το χρόνιο stress δεν είναι απλώς ένα ψυχολογικό βάρος· επηρεάζει ολόκληρο τον οργανισμό. Μεταξύ άλλων:

Ενισχύει τη λειτουργία τού συμπαθητικού νευρικού συστήματος και αυξάνει τα επίπεδα κορτιζόλης.
Συνδέεται με υπέρταση, καρδιαγγειακά νοσήματα και μεταβολικές διαταραχές.
Αποδυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Επιβαρύνει την ψυχική υγεία, οδηγώντας σε κατάθλιψη, αϋπνία κ.ά.
Μειώνει την ποιότητα ζωής και την ανθεκτικότητα σε νέες προκλήσεις.

Στρατηγικές αντιμετώπισης του stress

Η διαχείριση του stress απαιτεί πολυδιάστατη προσέγγιση. Οι στρατηγικές περιλαμβάνουν αλλαγές στον τρόπο ζωής, ψυχολογική υποστήριξη, αλλά και σωματοθεραπευτικές μεθόδους.

1. Τρόπος ζωής

Σωματική άσκηση: Η τακτική άσκηση μειώνει τα επίπεδα κορτιζόλης και αυξάνει τις ενδορφίνες.
Διατροφή: Ισορροπημένη διατροφή με επαρκή θρεπτικά συστατικά στηρίζει την ψυχική και σωματική ανθεκτικότητα.
Ύπνος: Ο ποιοτικός ύπνος αποτελεί θεμέλιο για την αποκατάσταση του νευρικού συστήματος.
Κοινωνική υποστήριξη: Οι διαπροσωπικές σχέσεις μειώνουν το αίσθημα απομόνωσης.

2. Ψυχολογικές παρεμβάσεις

Γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT): Αποτελεσματική στη διαχείριση δυσλειτουργικών σκέψεων.
Mindfulness και διαλογισμός: Ενισχύουν την επίγνωση και μειώνουν τη ροπή προς το άγχος.
Ομαδική θεραπεία, ή ομάδες υποστήριξης: Δημιουργούν αίσθημα κοινότητας.

3. Σωματοθεραπευτικές προσεγγίσεις και η Κρανιοϊερή Θεραπεία Upledger

osteopathy patient getting treatment massage1 Η κρανιοϊερή θεραπεία (CranioSacral Therapy – CST) που αναπτύχθηκε από τον Dr. John Upledger αποτελεί μια ήπια, μη επεμβατική μέθοδο χειροθεραπείας που εστιάζει στη ρύθμιση του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος μέσω της βελτίωσης της λειτουργικότητας του κρανιοϊερού συστήματος –δηλαδή του συστήματος των μεμβρανών και του εγκεφαλονωτιαίου υγρού που περιβάλλει τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό. Με απαλές πιέσεις, ο θεραπευτής διευκολύνει την απελευθέρωση περιορισμών στους ιστούς, ενισχύοντας την αυτορρύθμιση του οργανισμού. Έρευνες υποδεικνύουν ότι η CST μπορεί να μειώσει τα επίπεδα άγχους, να βελτιώσει τον ύπνο και να ενισχύσει την αίσθηση χαλάρωσης (Matarán-Peñarrocha et al., 2011). Ιδιαίτερα για άτομα με χρόνιο stress, η κρανιοϊερή θεραπεία μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά σε άλλες παρεμβάσεις, επιτρέποντας στο σώμα να ανακτήσει ισορροπία.

4. Ενσωμάτωση στην καθημερινότητα

executives doing yoga Η αντιμετώπιση του stress δεν μπορεί να βασιστεί σε μεμονωμένες παρεμβάσεις. Χρειάζεται καθημερινή φροντίδα:

Σταθερό πρόγραμμα ύπνου και ξεκούρασης.
Συνειδητή ενασχόληση με δραστηριότητες που προσφέρουν χαρά.
Προγραμματισμένη συμμετοχή σε πρακτικές χαλάρωσης (αναπνοές, γιόγκα, CST).
Αναγνώριση των προσωπικών ορίων και διεκδίκηση ισορροπίας σε επαγγελματική και προσωπική ζωή.

Συμπεράσματα

Το stress είναι πια κομμάτι τής καθημερινότητας, αλλά δεν βαραίνει όλους με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχουν ομάδες που το νιώθουν πιο έντονα –από τα παιδιά και τους φοιτητές, μέχρι τους εργαζόμενους, τις γυναίκες, τους φροντιστές, τα άτομα με χρόνια προβλήματα υγείας και τους ηλικιωμένους. Η διαχείριση του stress απαιτεί ολιστική προσέγγιση που να περιλαμβάνει υγιεινό τρόπο ζωής, ψυχολογική υποστήριξη και σωματοθεραπευτικές παρεμβάσεις. Στο πλαίσιο αυτό, η κρανιοϊερή θεραπεία Upledger μπορεί να προσφέρει ένα σημαντικό εργαλείο για την ενίσχυση της αυτορρύθμισης του οργανισμού και την καλλιέργεια βαθιάς χαλάρωσης. Η πρόληψη και η διαχείριση του stress δεν είναι πολυτέλεια· είναι απαραίτητη επένδυση για την υγεία, την ποιότητα ζωής και την κοινωνική ευημερία.

Πηγές

American Psychological Association (APA). (2019). Stress in America: Stress and current events.
Beiter, R., Nash, R., McCrady, M., Rhoades, D., Linscomb, M., Clarahan, M., & Sammut, S. (2015). The prevalence and correlates of depression, anxiety, and stress in a sample of college students. Journal of Affective Disorders, 173, 90-96.
Cohen, S., Janicki-Deverts, D., & Miller, G. E. (2007). Psychological stress and disease. JAMA, 298(14), 1685–1687.
Gum, A. M., King-Kallimanis, B., & Kohn, R. (2009). Prevalence of mood, anxiety, and substance-abuse disorders for older Americans in the National Comorbidity Survey–Replication. American Journal of Geriatric Psychiatry, 17(9), 769-781.
Maslach, C., & Leiter, M. P. (2016). Understanding the burnout experience: recent research and its implications for psychiatry. World Psychiatry, 15(2), 103–111.
Matarán-Peñarrocha, G. A., Castro-Sánchez, A. M., García, G. C., Moreno-Lorenzo, C., Carretero, T. L., & Zafra, M. Á. (2011). Influence of craniosacral therapy on anxiety, depression and quality of life in patients with fibromyalgia. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 2011, 178769.
Schulz, R., & Sherwood, P. R. (2008). Physical and mental health effects of family caregiving. American Journal of Nursing, 108(9 Suppl), 23–27.
Shonkoff, J. P., Boyce, W. T., & McEwen, B. S. (2012). Neuroscience, molecular biology, and the childhood roots of health disparities: Building a new framework for health promotion and disease prevention. JAMA, 301(21), 2252–2259.
World Health Organization (WHO). (2020). Stress at the workplace.