Η γνώση είναι ζωτικής σημασίας για τη σύγχρονη κοινωνία. Σε αντίθεση με τους προγόνους μας, ο κόσμος μας εκτιμά τη διανοητική ικανότητα πολύ περισσότερο από τη σωματική ικανότητα και έτσι η ανάγκη απόκτησης γνώσεων είναι πλέον ύψιστης σημασίας.

Η μάθηση είναι μια σύνθετη διαδικασία, που περιλαμβάνει ενσωμάτωση, κατανόηση και αποθήκευση πληροφοριών. Συχνά συνδέεται με τη δημιουργία νέων συνδέσεων μεταξύ νευρώνων στον εγκέφαλο, ενισχύοντας τις νευρωνικές διαδρομές. Η επανάληψη και η μελέτη συμβάλλουν στη εμπέδωση των γνώσεων, ενώ η συναισθηματική κατάσταση επηρεάζει τη μάθηση. Οι κύριες περιοχές του εγκεφάλου που συμμετέχουν στη διαδικασία της μάθησης περιλαμβάνουν τον εμπρόσθιο λοβό, τον εγκεφαλικό φλοιό, και τον υποθαλαμικό πυρήνα (βρίσκεται κάτω από τον θάλαμο του εγκεφάλου). Οι νευρικές διαδρομές μεταξύ αυτών των περιοχών επιτρέπουν τη μετάδοση και επεξεργασία των πληροφοριών κατά τη διάρκεια της μάθησης.

Η βασική κατανόηση των τρόπων με τους οποίους λειτουργεί ο εγκέφαλός μπορεί να είναι απίστευτα χρήσιμη αν αξιοποιηθεί κατά την εκπαίδευση. Η γνώση του πώς και πότε ο εγκέφαλός λειτουργεί καλύτερα και τι μπορεί να τον βοηθήσει θα μπορούσε να φέρει επανάσταση στον τρόπο που μαθαίνει κανείς. Μια απλή θεωρία που μπορεί να έχει πρακτικές εφαρμογές στην προσέγγιση της μάθησης είναι γνωστή ως τα "στάδια της μάθησης".

Το 1967 οι Fitts και Posner δημοσίευσαν την από ψυχολογικής πλευράς θεωρία τους για τα στάδια της μάθησης. Στο πλαίσιο αυτό περιέγραψαν ότι η ανάπτυξη της κινητικής δεξιότητας από ένα άτομο βασίζεται σε τρία διακριτά στάδια: το γνωστικό, το συνειρμικό και το αυτόνομο. Κατά τη διάρκεια του γνωστικού σταδίου το άτομο θα έχει περιορισμένη κατανόηση του τι είναι αυτό που προσπαθεί να επιτύχει. Αυτό θα μπορούσε να μοιάζει με ένα παιδί που διδάσκεται τους κανόνες ενός αγώνα τρεξίματος, χωρίς να κατανοεί την κατεύθυνση και τον σκοπό αυτού που κάνει. Μετά από αυτό το στάδιο το άτομο θα προχωρήσει σε αυτό που περιγράφεται ως συνειρμικό στάδιο. Σε αυτό το στάδιο καταλαβαίνει τι πρέπει να κάνει και προσπαθεί να βελτιώσει τον τρόπο με τον οποίο το κάνει, όπως ένας μπασκετμπολίστας που βελτιώνει την τεχνική των ελεύθερων βολών του. Μόλις τελειοποιήσει αυτό το στάδιο, εισέρχεται σε αυτό που είναι γνωστό ως αυτόνομο στάδιο. Σε αυτό το στάδιο απομένουν ελάχιστα πράγματα για να βελτιωθούν και οι γνώσεις έχουν εμπεδωθεί. Ωστόσο, ίσως χρειαστεί να διατηρήσει την ικανότητα του μέσω της εξάσκησης, είναι γνωστή η φράση: "αν δεν το χρησιμοποιήσεις, το χάνεις".

Πώς συνδέεται αυτό με τη νευροεπιστήμη;

Στο πλαίσιο του γνωστικού σταδίου, η ακριβής διαδικασία από τη πλευρά της φυσιολογίας, που το σώμα ακολουθεί είναι η εύρεση των σωστών νευρικών οδών - σχεδόν σαν να βρίσκει το σωστό μονοπάτι μέσα σε έναν λαβύρινθο. Το επιτυγχάνει αυτό αποτελεσματικότερα βασιζόμενο στη γνώση της ύπαρξης άλλων μονοπατιών για αντίστοιχα θέματα. Μόλις βρεθεί η σωστή νευρωνική οδός, την χρησιμοποιεί επανειλημμένα, κατά τη διάρκεια της συνειρμικής φάσης, ως εμπειρική μάθηση. Αυτό προκαλεί τη μυελίνωση των νευρώνων. Η μυελίνωση αναφέρεται στη διαδικασία όπου η μυελίνη, μια πρωτεΐνη πλούσια σε λιπαρές ουσίες εναποτίθεται γύρω από τις νευρικές ίνες. Βελτιώνει τη μόνωση των νευρώνων και επιτρέπει τη πιο αποτελεσματική μετάδοση των νευρικών σημάτων. Η μετάδοση των νευρικών ώσεων γίνεται επομένως ταχύτερη και αποτελεσματικότερη. Η ενεργοποίηση της διαδικασίας μυελίνωσης συμβαίνει φυσιολογικά κατά τη διάρκεια ανάπτυξης ή αναγέννησης του νευρικού συστήματος. Κάποιοι παράγοντες που επηρεάζουν αυτήν τη διαδικασία περιλαμβάνουν γενετικούς παράγοντες, επιρροές από το περιβάλλον, και εμπειρική μάθηση. Η καλή διατροφή, η φυσική άσκηση και η γενικά καλή υγεία μπορούν να συμβάλουν στην υποστήριξη της υγιούς μυελίνωσης. Όταν το άτομο έχει μυελίνη σε ικανό βαθμό, διανύει πλέον το στάδιο της αυτονομίας. Είναι απαραίτητο να συνεχιστεί η μετάδοση των νευρικών σημάτων, διότι χωρίς αυτά μειώνεται εναπόθεση τη μυελίνης και σιγά σιγά "φθείρεται". Η κατανόηση αυτού του φαινομένου μπορεί να έχει τεράστια επίδραση στην προσέγγιση που εφαρμόζετε στη διαδικασία της μάθησή- η αξιοποίηση αυτής της γνώσης μπορεί να κάνει τη διαδικασία της εκπαίδευσης πολύ πιο αποδοτική.

Πως εφαρμόζεται στη μάθηση;

Στην αρχή της διαδικασίας εκμάθησης, οι άνθρωποι βρίσκονται στο γνωστικό στάδιο, δηλαδή προσπαθούν να βρουν τους σωστούς νευρώνες που πρέπει να ενεργοποιηθούν. Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου, με τόσες δοκιμές και λάθη που κάνει ο εγκέφαλος υπάρχουν πολλά ερεθίσματα και σήματα που μεταδίδονται ταυτόχρονα. Αυτό σημαίνει ότι η ικανότητα εστίασης του ανθρώπου θα παρεμποδίζεται σε μεγάλο βαθμό, λόγω του τεράστιου ποσοστού της ανεξέλεγκτης νευρωνικής δραστηριότητας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να κάνουν πολλαπλές δραστηριότητες όπως να διατηρήσουν την προσοχή τους σε μια συζήτηση, ενώ μαθαίνουν νέες δεξιότητες. Εξαιτίας αυτής της περιορισμένης ικανότητας προσοχής, θα πρέπει να αποφεύγονται οι περισπασμοί: μουσική, εναλλασσόμενο περιβάλλον, υπερβολικός ή περιορισμένος φωτισμός κ.ά. Αυτό επιτρέπει στον εγκέφαλο όχι μόνο να βρίσκει τη σωστή νευρωνική οδό, αλλά και να το κάνει πιο γρήγορα. Ένας άλλος τρόπος για να βελτιωθεί αυτή η ταχύτητα είναι η επίγνωση και η ενεργοποίηση νευρωνικών οδών παρόμοιων γνώσεων (γι' αυτό και τα περισσότερα προγράμματα σπουδών λειτουργούν κυκλικά, επανεξετάζοντας προηγούμενες γνώσεις σε μεγαλύτερο βάθος χρόνο με το χρόνο). Όταν εντοπιστεί το σωστό μονοπάτι, ακολουθεί το συνειρμικό στάδιο. Πλέον η εστίαση είναι η ενίσχυση της νευρωνικής οδού. Αρχικά, είναι σημαντικό η λήψη σωστής διατροφής ώστε να εναποτίθενται επαρκείς ποσότητες μυελίνης. Η κατανάλωση τροφών πλούσιων στο σύμπλεγμα των βιταμινών Β μπορεί να βελτιώσει την απόδοση του εγκεφάλου. Οι απορίες, τα τεστ, το διάβασμα και η παρακολούθηση βίντεο ενισχύουν αυτή τη διαδικασία. Η ποικιλία στη διαδικασία μάθησης προσφέρει περισσότερα ερεθίσματα για ενίσχυση της νευρωνικής διαδικασίας και στην ισχυροποίηση της γνώσης. Αυτό επιτυγχάνεται για παράδειγμα με την ανάγνωση (οπτικό φλοιό), ακούγοντας (ακουστικό φλοιό) και με τη κίνηση (σωματοαισθητικό φλοιό και κινητικό φλοιό). Προς το τέλος του συνειρμικού σταδίου η ικανότητα προσοχής που απαιτείται για τη μάθηση και τη γνώση είναι μικρότερη, καθώς η διάδοση του νευρωνικού σήματος είναι πιο άμεση. Κατά συνέπεια, μπορούν να προστεθούν περισσότεροι περιβαλλοντικοί "περισπασμοί" για να ενισχύσουν την ικανότητα του εγκεφάλου να διαχειρίζεται τις νευρωνικές πληροφορίες, από πολλαπλές οδούς. Τότε είναι πλέον στο αυτόνομο στάδιο. Η επανάληψη, οι ερωτήσεις εξάσκησης ή ακόμη και η ανταλλαγή απόψεων είναι χρήσιμα εργαλεία σε αυτό το στάδιο.

Αυτή η προσέγγιση στη μάθηση μπορεί να βελτιώσει σημαντικά τη διατήρηση της γνώσης και την πρόσληψη πληροφοριών.

Πηγές

• A Small Piece of Neuroscience to Change the Way You Learn, Daniel Hopkirk, Published in Science and Philosophy, Aug 12, 2020
• Fitts and Posner's stages of learning, in The Oxford Dictionary of Sports Science & Medicine
• To Learn is to Myelinate, Patrick Long, Ph.D. and Gabriel Corfas, Ph.D.