Ο όρος Biofeedback αναφέρεται στην διπλή διαδικασία όπου ενώ μια σωματική λειτουργία παρακολουθείται, συγχρόνως προσφέρεται για διάπλαση και εκπαίδευση (Christidis, 1992). Για την διαδικασία αυτή χρησιμοποιούνται συσκευές υψηλής τεχνολογίας, που μετρούν και παρακολουθούν τις σωματικές λειτουργίες, ενώ ταυτόχρονα δίνουν στο άτομο την καλύτερη από στιγμή σε στιγμή πληροφόρηση για την συγκεκριμένη φυσιολογική λειτουργία, που είναι υπό τον έλεγχο του νευρικού συστήματος, αλλά δεν γίνεται απόλυτα ή εύκολα αντιληπτή.

Στην ορολογία των σερβοσυστημάτων αυτή η πληροφορία λέγεται ανάδραση. Όταν αναφέρεται σε βιολογικές λειτουργίες λέγεται βιοανάδραση - biofeedback (Neal Miller). Δεν πρόκειται για κάποια θεραπευτική διαδικασία, αλλά περισσότερο για μια εκπαίδευση στην βελτίωση ή τον έλεγχο των ικανοτήτων του σώματος ή της σκέψης. Η μάθηση να αναγνωρίζουμε τις φυσιολογικές αντιδράσεις και να τις τροποποιούμε δεν διαφέρει από την εκπαίδευση να παίζουμε πιάνο ή τένις. Μέσα από την εκπαίδευση, αποκτάμε την ικανότητα να αναγνωρίζουμε τα δικά μας μοναδικά ψυχοφυσιολογικά πατέντα, ενώ ταυτόχρονα μαθαίνουμε πως θα αποκτήσουμε τον έλεγχο σε αυτά, παρά να έχουν τον έλεγχο αυτά σε εμάς.

Η τεχνική του biofeedback συνήθως έχει να κάνει με «καταστάσεις διέγερσης». Όλοι γνωρίζουμε ότι μετά από κάποια έντονη δραστηριότητα απαιτείται η επιστροφή στην ηρεμία. Αν για οποιονδήποτε λόγο το σώμα παραμείνει στην κατάσταση της έντασης για μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς περιόδους ξεκούρασης, τότε καταρρέει. Αυτή η κατάρρευση έχει σαν αποτέλεσμα επώδυνα συμπτώματα ή χρόνιες παθήσεις. Το biofeedback παρεμβαίνει σε αυτόν τον κύκλο, εκπαιδεύοντας τον ασθενή πώς να χαλαρώσει, δίνοντας στο σώμα την δυνατότητα να επιστρέψει σε κατάσταση ηρεμίας, με τελικό αποτέλεσμα την ελάττωση ή την τελική απομάκρυνση των συμπτωμάτων. 
Άλλη σημαντική εφαρμογή του biofeedback είναι στην αποκατάσταση των κακώσεων τόσο του Κεντρικού, όσο και του Περιφερειακού Νευρικού Συστήματος. Αυτό επιτυγχάνεται με την αύξηση των Δυναμικών της Κινητικής Μονάδας*, που ο ασθενής μπορεί να επιστρατεύσει εθελοντικά. Ο ασθενής το κατορθώνει καθώς επιστρατεύει επιπλέον κινητικές μονάδες, ενώ παρακολουθεί τις ενισχυμένες αντιδράσεις του στο μόνιτορ του biofeedback.

Πολλές φυσιολογικές λειτουργίες μπορούν να καταγραφούν με τις συσκευές biofeedback, οι περισσότερο συνηθισμένες είναι:

ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ

Η θερμοκρασία μετριέται με αισθητήρες που τοποθετούνται στο μέσο δάκτυλο. Η μέτρηση της θερμοκρασίας είναι ενδεικτική της σύσπασης ή χαλάρωσης των μυών (smooth muscles), που περιβάλλουν τα αιμοφόρα αγγεία, και καθορίζουν πόσο αίμα φθάνει στα ακροδάκτυλα. Όταν οι μύες είναι σε σύσπαση (ένταση), η θερμοκρασία είναι χαμηλή, καθώς μικρότερη ποσότητα αίματος φθάνει στα ακροδάκτυλα. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα χέρια μας είναι κρύα όταν βρισκόμαστε σε κατάσταση stress. Το αντίθετο συμβαίνει όταν είμαστε χαλαροί.

Δεν είναι ασυνήθιστο να υπάρχει σημαντική διαφορά στην θερμοκρασία μεταξύ του δεξιού και του αριστερού χεριού.

Ο Εγκέφαλος είναι έτσι οργανωμένος ώστε το δεξιό ημισφαίριο (συναίσθημα) να ελέγχει το αριστερό τμήμα του σώματος, ενώ το αριστερό (λογική) να ελέγχει το δεξιό τμήμα του σώματος. Αρκετοί ερευνητές πιστεύουν ότι η διαφορά στην θερμοκρασία μεταξύ δεξιού και αριστερού τμήματος του σώματος αντιπροσωπεύει την ανισορροπία μεταξύ της λειτουργίας του αριστερού και δεξιού ημισφαιρίου του εγκεφάλου.

ΗΛΕΚΤΡΟΜΥΟΓΡΑΦΙΚΟ (ΗΜΓ) BIOFEEDBACK

Με το ηλεκτρομυογραφικό (ΗΜΓ) Biofeedback μετριέται η ένταση της μυϊκής σύσπασης. Τα ηλεκτρόδια τοποθετούνται πάνω στον μύ που θέλουμε να ελέγξούμε. Πολύ συχνά χρησιμοποιείται αυτή τεχνική για να επιτύχουμε χαλάρωση σε μύες που βρίσκονται σε σπασμό λόγω stress. Οι περισσότερο συνηθισμένοι μύες είναι ο μετωπιαίος, οι μασητήρες και οι τραπεζοειδείς. Όταν τα ηλεκτρόδια εντοπίσουν αυξημένη μυϊκή δραστηριότητα, τότε η συσκευή μας δίνει σήμα είτε ηχητικό, είτε οπτικό. Με τον τρόπο αυτό ο ασθενής αντιλαμβάνεται την αίσθηση της αυξημένης μυϊκής δραστηριότητας και μπορεί να επικεντρώσει την προσοχή του στην αναγνώριση αυτής της αίσθησης. Έτσι όταν την νοιώσει στην καθημερινότητα να μπορεί να την αναγνωρίσει. Στην συνέχεια εκπαιδεύεται μέσο της συσκευής να ελέγχει αυτήν την δραστηριότητα, να μπορεί να χαλαρώνει, πριν βγει εκτός ελέγχου και του προκαλέσει επώδυνα συμπτώματα όπως είναι για παράδειγμα ο πονοκέφαλος τάσης.
Η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται ακόμα στον τομέα της αποκατάστασης παθήσεων του κεντρικού ή περιφερειακού νευρικού συστήματος ή σε μυϊκές ατροφίες.

Τεχνικές εφαρμογής

1. Εφαρμόζουμε τα ηλεκτρόδια του ΗΜΓ-BF στον ενδιαφερόμενο για εκπαίδευση μύ.
2. Παρόμοια ηλεκτρόδια εφαρμόζουμε ταυτόχρονα στον ανάλογο υγιή μύ.
3. Ο ασθενής πραγματοποιεί με τον υγιή μύ μια τέτοια κίνηση, έτσι ώστε η παραχθείσα σύσπαση να μην υπερβαίνει κατά πολύ αυτή που θα παραχθεί από τον υπό εκπαίδευση.
4. Δίνουμε έμφαση στο να προσέξει ο ασθενής μας τις τροποποιήσεις που έγιναν στα οπτικό-ακουστικά μηνύματα της συσκευής από την σύσπαση του υγιούς μυός.
5. Παρακινούμε τον ασθενή μας να επιτύχει τις ίδιες αλλαγές με συσπάσεις του ενδιαφερόμενου μυός.

Με τον τρόπο αυτόν διευκολύνουμε την επαναπόκτηση απολεσθέντων κινητικών λειτουργιών και μείωση σημαντικά του χρόνου αποκατάστασης.

Χρησιμοποιείται επίσης για την ενεργοποίηση μυων με μειωμένη μυϊκή ισχύ.

Ακόμη σε περιπτώσεις παράλυτων μυών, το ΗΜΓ-BF μπορεί να εντοπίσει κάποια ελάχιστη ηλεκτρική δραστηριότητα στους μύες. Ο ασθενής μέσω της συσκευής την αντιλαμβάνεται, με αποτέλεσμα την ενεργοποίηση του νευρικού συστήματος για περισσότερη μυϊκή λειτουργία, ώστε να επιτευχθεί κάποια λειτουργικότητα.

ΗΛΕΚΤΡΟΔΕΡΜΙΚΗ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ (EDR)  - GALVANIC SKIN RESPONSE (GSR)

Η συσκευή μετρά την ηλεκτρική αγωγιμότητα του δέρματος, η οποία εξαρτάται από την δραστηριότητα των ιδρωτοποιών αδένων. Ένα πολύ μικρό ηλεκτρικό δυναμικό, απαρατήρητο από τον ασθενή διαπερνά το δέρμα. Η συσκευή μετρά τις αλλαγές στο αλάτι και το νερό στους πόρους των αδένων. Όσο μεγαλύτερη συναισθηματική φόρτιση υπάρχει, τόσο μεγαλύτερη δραστηριότητα έχουν οι ιδρωτοποιοί αδένες, τόσο μεγαλύτερη αγωγιμότητα υπάρχει στο δέρμα. Αυτή η τεχνική χρησιμοποιείται για την παρακολούθηση του Συμπαθητικού Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να ελέγχονται οι καταστάσεις συναισθηματικής φόρτισης ή άγχους. Πολλοί αθλητές προετοιμάζονται ψυχολογικά με αυτόν τον τρόπο πριν από σημαντικούς αγώνες. Ο στόχος είναι αγωγιμότητα μεταξύ 800 – 1200 kilohms.

ΗΛΕΚΤΡΟΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟ (EEG) BIOFEEDBACK

Η συσκευή καταγράφει την δραστηριότητα των εγκεφαλικών κυμάτων. Τα βασικά εγκεφαλικά κύματα είναι:

· Beta (13 – 20 Hz, ξύπνιος)
· Alpha (8 – 12 Hz, ελαφριά χαλάρωση)
· Theta (4 – 7 Hz, ελαφρύς ύπνος)
· Delta (βαθύς ύπνος)

Καθώς τα alpha εγκεφαλικά κύματα συνήθως παρατηρούνται στην διάρκεια της χαλάρωσης, οι ασθενείς μπορούν να ανακουφιστούν από το άγχος, την αϋπνία, ακόμα από επιληπτικές κρίσεις αν εκπαιδευτούν να αυξάνουν την δραστηριότητα των alpha εγκεφαλικών κυμάτων. Πολλές μελέτες έδειξαν ότι αυτό είναι χρήσιμο μόνο σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες.

ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ

Η καρδιακή συχνότητα μετράται σε κτύπους το λεπτό. Αυξημένη καρδιακή συχνότητα σημαίνει κατάσταση άγχους, φόβου κ.α.. Άλλες μορφές stress όπως η κατάθλιψη έχουν σαν αποτέλεσμα μείωση της καρδιακής συχνότητας. Ο στόχος της εκπαίδευσης είναι συχνότητα μεταξύ 56 και 66 κτύπους το λεπτό.

ΑΝΑΠΝΟΗ

Η αναπνοή μετράται με αναπνοές το λεπτό. Η αναπνοή μας γίνεται ταχύτερη, επιφανειακή (χωρίς βάθος), ασύμμετρη σε περιπτώσεις stress, όπως σε φόβο, έκπληξη κ.α.. Ο στόχος της εκπαίδευσης είναι συχνότητα μεταξύ 8 – 12 αναπνοές το λεπτό.

ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΠΙΕΣΗ

Υπάρχουν συσκευές που καταγράφουν τις διαφορές στην αρτηριακή πίεση σε καταστάσεις stress.

ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΥΝΕΔΡΙΩΝ

Κάθε συνεδρία έχει διάρκεια περίπου 30 έως 60 λεπτά της ώρας. Ο αριθμός των συνεδριών και της διάρκειας εξαρτάται από την κατάσταση του ασθενούς. Γενικά 15 συνεδρίες είναι αρκετές. Βασικός παράγοντας της εκπαίδευσης είναι η μεταφορά της αντίληψης των αποτελεσμάτων στην καθημερινότητα, χωρίς την ανάγκη του μηχανήματος.

ΑΝΤΕΝΔΕΙΞΕΙΣ

Δεν ενδείκνυται σε ασθενείς με σοβαρή ψύχωση, κατάθλιψη, σε εξασθενημένους ασθενείς ή σε ασθενείς με ψυχοπαθολογική προσωπικότητα. Δεν ενδείκνυται σε διαβητικούς ασθενείς ή σε ασθενείς με ενδοκρινολογικές διαταραχές, παρά μόνον σε συνεννόηση με τον θεράποντα ιατρό, καθώς μπορούν να διαφοροποιηθούν οι ανάγκες για φαρμακευτική αγωγή.

* [κάθε μυϊκή ίνα τροφοδοτείται από ένα μόνο α-κινητικό νευρώνα. Τα κυτταρικά σώματα των ινών αυτών βρίσκονται στα πρόσθια κέρατα της φαιάς ουσίας του Νωτιαίου μυελού ή στους κινητικούς πυρήνες των εγκεφαλικών νεύρων. Ο Νευράξωνας κάθε α-κινητικού νευρώνα αφού φθάσει σε έναν μύ διακλαδίζεται σε κλωνία (τελικά κλωνία). Κάθε ένα από αυτά διεισδύει μέσα στον μύ και νευρώνει μια ομάδα μυϊκών ινών, συνήθως 50 – 200 σε αριθμό. Ένας α-κινητικός νευρώνας (κύτταρο και νευράξονας) καθώς και οι μυϊκές ίνες τις οποίες τα τελικά κλωνία του νευρώνουν, αποτελούν μια κινητική μονάδα. Μεγαλύτερες συσπάσεις αυτών των μυϊκών ινών είναι το αποτέλεσμα μιας γρήγορης διαδοχής δυναμικών ενέργειας, έτσι ώστε η κάθε μικροσύσπαση να αρχίζει πριν η προηγούμενη να έχει καλά – καλά τελειώσει. Το ηλεκτρικό φαινόμενο που αρχίζει από το αρχικό τμήμα του νευράξωνα και φθάνει στις τελικές ίνες της κινητικής μονάδας καλείται Δυναμικό της Κινητικής Μονάδας]