Συχνά γίνεται λόγος για ψυχοσωματικές διαταραχές σε παιδιά. Πώς, όμως, αντιμετωπίζονται και θεραπεύονται;

Κάποιες φορές ένα παιδί ή ένας έφηβος παραπονούνται για δυσφορία ή πόνο για τα οποία ο ιατρός δεν μπορεί να βρει καμία σωματική αιτία. Ο πόνος ή η ενόχληση, ωστόσο, είναι πραγματικότητα για το παιδί. Όταν δεν υπάρχει ιατρική βάση, το πρόβλημα ενδέχεται να αποτελεί αντανάκλαση νευρικότητας σε μια κοινωνική κατάσταση όπως οι απαιτήσεις τού σχολείου, η οικογενειακή διχόνοια, ο χωρισμός τών γονέων κ.λπ. Το άγχος είναι ένας από τους παράγοντες που μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο που ένα παιδί ή έφηβος αντιλαμβάνεται τα συμπτώματα της ασθένειάς του, την αντιμετώπισή της αλλά και την πορεία αποκατάστασης της υγείας του. Ο όρος “ψυχοσωματικές διαταραχές” είναι σχετικά νέος και χρησιμοποιείται στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο( DSM, 4η έκδοση) για την περιγραφή μιας ομάδας διαταραχών που χαρακτηρίζονται από φυσικά συμπτώματα, τα οποία όμως δεν μπορούν να εξηγηθούν πλήρως ως αποτέλεσμα νευρολογικής, ή άλλης ιατρικής συμπτωματολογίας. Ωστόσο, παρότι η αναφορά τέτοιων συμπτωμάτων χωρίς άλλη ιατρική αιτία είναι συχνή για τα παιδία, σπάνια μπορεί να διαγνωστεί, καθώς τα κριτήρια ψυχοσωματικής διαταραχής έχουν καθοριστεί με βάση τους ενήλικες.

Τι είναι η ψυχοσωματική ασθένεια

Η ψυχοσωματική κατάσταση είναι εκείνη κατά την οποία τόσο οι ενήλικες όσο και τα παιδιά πιθανόν να παρουσιάσουν συμπτώματα τα οποία, όμως, δεν είναι αποτέλεσμα φυσικών αιτίων. Με άλλα λόγια, τα συμπτώματα αυτά είναι πιο πολύ κατασκευάσματα του μυαλού και όχι αποτελέσματα κάποιας φυσικής αιτίας ή ασθένειας. Τα συμπτώματα της ψυχοσωματικής κατάστασης τείνουν να αναφέρονται ως “σωματοποίηση” και συχνά συμβαίνουν κατά τις περιόδους αυξημένου άγχους και στρες. Ένα ψυχοσωματικό πρόβλημα μπορεί ακόμα και να επιδεινώσει μια ήδη υπάρχουσα βεβαρυμμένη ψυχολογική κατάσταση, ή και να δημιουργήσει μια εντελώς νέα συμπτωματολογία. Η σωματοποίηση μπορεί να επηρεάσει την ευημερία ενός ανθρώπου, την ανάρρωσή του από μια πραγματική ασθένεια, ή ακόμα να επηρεάσει και την πνευματική του υγεία καθώς οι ενοχλήσεις / τα συμπτώματα που βιώνει τον κάνουν να ανησυχεί όλο και περισσότερο για την υγεία του. Πολλά παιδιά, για παράδειγμα, σωματοποιούν μια κατάσταση προκειμένου να αποφύγουν το σχολείο. Τόσο οι ενήλικες όσο και τα παιδιά είναι δυνατόν να χρησιμοποιήσουν την τεχνική τής αποφυγής ώστε να μην έρθουν αντιμέτωποι με το στρες, το άγχος, ή άλλες καταστάσεις που τους προκαλούν ψυχολογική πίεση.

Ποια είναι τα συμπτώματα

Τα μικρά παιδιά συνήθως παραπονιούνται για ασαφή συμπτώματα, ενώ τα παιδιά στην σχολική ηλικία προσδιορίζουν πιο εύκολα τον πόνο που αισθάνονται. Αντίθετα, οι  ενήλικες μπορούν να περιγράψουν τον πόνο με κάθε λεπτομέρεια. Συχνά τα παράπονα των παιδιών για τον πόνο είναι βραχυπρόθεσμα. Ωστόσο όταν ένα παιδί διαμαρτύρεται επανειλημμένα και ο γιατρός δεν μπορεί να εντοπίσει καμία φυσική αιτία που να προκαλεί την ενόχληση, τότε το παιδί πάσχει από ψυχοσωματική ασθένεια. Τα συμπτώματα της ψυχοσωματικής διαταραχής που έχουν αναφερθεί από παιδιά και εφήβους είναι:

• Πονοκέφαλος
• Στομαχική και κοιλιακή δυσφορία
• Κατά τις ορμονικές αλλαγές της εφηβείας, το άγχος, η απώλεια της όρεξης, η κόπωση, η ανησυχία και τελικά ο πόνος είναι διαδεδομένα συμπτώματα, περισσότερο στα κορίτσια παρά στα αγόρια
• Συμπτώματα που μιμούνται νευρολογικές διαταραχές, όπως είναι η διπλή όραση, η κακή ισορροπία και συντονισμός, η παράλυση και οι κατασχέσεις
• Πλασματικές δυσμορφίες και ελαττώματα
• Πόνος στην μέση
• Κόπωση
• Μυϊκοί πόνοι

Προβλήματα στην ακαδημαϊκή εκπαίδευση, η άρνηση του σχολείου, η κοινωνική απόσυρση, η αγωνία και οι διαταραχές στην συμπεριφορά πολλές φορές συνοδεύουν, ή και προκαλούν ψυχοσωματικά συμπτώματα.

Θεραπεία

Η αξιολόγηση από έναν ειδικό είναι το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση της σωματοποίησης και του ψυχοσωματικού πόνου που βιώνει ένα παιδί. Η  διεξαγωγή τής επαγγελματικής αξιολόγησης ακολουθεί τα παρακάτω βήματα:

• Καταγραφή όλων των συμπτωμάτων, καθώς και εξέταση της φυσικής κατάστασης και υγείας τού παιδιού/εφήβου.
• Εξέταση του παιδιού/εφήβου χωρίς την παρουσία του γονέα, προκειμένου να διαπιστωθεί τυχόν αλλαγή τής συμπεριφοράς του.
• Λήψη ψυχοσωματικού ιστορικού για την συμπερίληψη στρεσογόνων παραγόντων στην ζωή του, ώστε να αποκλειστεί το ενδεχόμενο πρόκλησης των συμπτωμάτων από άλλα αίτια ή διαταραχές.
• Ενημέρωση της οικογένειας για την σπουδαιότητα των ψυχολογικών  παραγόντων που μπορεί να συμβάλλουν στην πρόκληση των συμπτωμάτων και συμβουλές για το πώς να διαχειριστούν την κατάσταση.
• Σε βάθος ψυχιατρική και ψυχολογική αξιολόγηση για την κατανόηση των συμπτωμάτων και της αιτίας που τα προκαλεί, καθώς και την διαμόρφωση μιας πιο ολοκληρωμένης εικόνας.

Είναι τεράστιας σημασίας ο συνδυασμός των τεχνικών μείωσης του άγχους με την γνωστική θεραπεία για την εξάλειψη των αιτίων που δημιουργούν αυτή την δυσάρεστη κατάσταση στο παιδί/έφηβο, καθώς και η εξάλειψη των προτύπων συμπεριφοράς που οδηγούν σε αυτήν. Τα προηγούμενα, σε συνδυασμό και με τη συμβουλευτική θεραπεία, αποτελούν καταλύτη για την αντιμετώπιση των ψυχοσωματικών διαταραχών.

Πηγές

• Child Study Center. (2002). Psychosomatic illness in children and adolescents (Somatoform Disorders). Available:http://www.aboutourkids.org/files/articles/jan_feb_2.pdf. Last accessed 20/05/2011.
• Linden, C. (2011). Somatizing and Psychosomatic Illness. Available: http://www.panic-anxiety.com/articles/somatizing/. Last accessed: 20/05/2011
• Protagoras-Lianos, D. (1994-2011). Somatoform Disorder, Pain . Available: http://emedicine.medscape.com/article/914594-overview. Last accessed 20/05/2011.