Εισήγηση του Χαρ. Τιγγινάγκα, MSc στην Ημερίδα με θέμα: «Ο καρκίνος του πνεύμονα από μια άλλη ... ματιά», το Σάββατο 30 Ιανουαρίου 2016 στο Ξενοδοχείο Crowne Plaza, Αθήνα.  Διοργάνωση ΑΚΟΣ - θΕΡΑΠΕΙΑ ΣΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΨΥΧΗΣ. Υπό την αιγίδα Εταιρείας Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας,  Ελληνικής Εταιρείας Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας,  Ελληνικής και Διεθνούς Εταιρείας Μοριακών Στοχευμένων & Εξατομικευμένων Θεραπειών.

Ας ξεκινήσουμε με αυτά που δεν μπορούμε να κάνουμε – Δεν μπορούμε να συνεισφέρουμε στη θεραπεία του καρκίνου του πνεύμονα! Τώρα, ας συνεχίσουμε με αυτά που μπορούμε να κάνουμε... Η 'Φυσικοθεραπευτική Λειτουργική Αποκατάσταση', κατά γενική ομολογία, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής ασθενών με ποικίλες παθολογικές καταστάσεις.

Ωστόσο, για την 'Φυσικοθεραπευτική Ογκολογική Λειτουργική Αποκατάσταση', δηλαδή τη λειτουργική αποκατάσταση που αφορά τους ογκολογικούς ασθενείς -όπως είναι οι ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα- δεν έχουμε επαρκείς πληροφορίες. Αγνοούμε δηλαδή, την αξία της λειτουργικής αποκατάστασης, γεγονός που έχει σημαντική επίπτωση στη ποιότητα της ζωής των ογκολογικών ασθενών, ανεξάρτητα από την τελική έκβαση της νόσου.

Η ογκολογική λειτουργική αποκατάσταση στον καρκίνο του πνεύμονα, διαφέρει από την αναπνευστική φυσικοθεραπεία. Η αναπνευστική φυσικοθεραπεία επικεντρώνεται στην απομάκρυνση των εκκρίσεων από τους πνεύμονες, ενώ η ογκολογική λειτουργική αποκατάσταση στοχεύει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενή.

Υπολογίζεται ότι:

• Το 38% των γυναικών και 41% των ανδρών στον δυτικό κόσμο, θα αναπτύξουν καρκίνο κατά τη διάρκεια της ζωής τους.
• Από το 1988 το ποσοστό θνησιμότητας από καρκίνο όλων των αιτιών εκτός από τον καρκίνο του πνεύμονα μειώθηκε σε ποσοστό 12% στους άνδρες και 13% στις γυναίκες.
• Επίσης, οι μισοί από τους ασθενείς με καρκίνο θα αναπτύξουν νόσο και στα οστά τους και θα χρειαστούν τη βοήθεια ειδικών για την αποκατάσταση τους.

Ο καρκίνος του πνεύμονα και οι επιπλοκές του οδηγούν σε σημαντική νοσηρότητα και θνησιμότητα. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν διαγνωσθεί καρκίνος στον πνεύμονα μόνο το 15% των περιπτώσεων δεν θα έχει μεταστάσεις. Αυτό σημαίνει ότι θα απαιτηθεί εκτός από τη χειρουργική αντιμετώπιση και χημειοθεραπεία και ακτινοθεραπεία. Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα που συνδέονται με την ίδια την πάθηση αλλά και την θεραπεία της περιλαμβάνουν: κόπωση, πόνο, δύσπνοια και βήχα. Μάλιστα, μελέτη δείχνει πως ο αντίκτυπος της δύσπνοιας, του πόνου και της κούρασης στις καθημερινές δραστηριότητες περιπατητικών ασθενών με προχωρημένο καρκίνο του πνεύμονα είναι σημαντικός και επηρεάζει άμεσα την ποιότητα της ζωής τους.

Η θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου του πνεύμονα περιλαμβάνει δυο φάσεις:

1- Προεγχειρητική, ή προ-θεραπευτική φάση
2- Μετεγχειρητική φάση

Η Προεγχειρητική φάση περιλαμβάνει λεπτομερή ιατρική, κοινωνική και λειτουργική αξιολόγηση. Δηλαδή πληροφορίες σχετικά με τον τύπο και το στάδιο του καρκίνου, την αιματολογική κατάσταση, τους ηλεκτρολύτες, την καρδιοπνευμονική λειτουργία, την κατάσταση του μυοσκελετικού, πληροφορίες σχετικά με την οικογενειακή και επαγγελματική υποστήριξη που απολαμβάνει ο ασθενής, πληροφορίες χρήσιμες για την μετεγχειρητική αντιμετώπιση προβλημάτων.

Σύμφωνα με μια συστηματική ανασκόπηση, που δημοσιεύτηκε τον Αύγουστο του 2014 στο Pub Med, οι ασθενείς οι οποίοι υποβλήθηκαν σε εκτομή του πνεύμονα λόγω καρκίνου και προεγχειρητικά ακολουθούσαν πρόγραμμα μέτριας έως έντονης αερόβιας άσκησης, δηλαδή δραστηριότητες που μπορούν να ενεργοποιήσουν την αερόβια παραγωγή ενέργειας είναι αυτές που προσφέρουν χαμηλή-μέτρια ένταση και μεγάλη διάρκεια. Τέτοιες δραστηριότητες είναι το έντονο περπάτημα, το χαλαρό τρέξιμο, το ανέβασμα σκάλας, το ποδήλατο, η κωπηλασία, το κολύμπι, το σκοινάκι, ο χορός και κάθε μορφή ομαδικής δραστηριότητας (μπάσκετ, βόλεϊ, τένις, ποδόσφαιρο), παρουσίασαν βελτίωση της 'Λειτουργικής Χωρητικότητας' και μείωση της 'μετεγχειρητικής νοσηρότητας'. Οι παρεμβάσεις που εκτελούνται μόνο κατά τη διάρκεια της μετεγχειρητικής περιόδου δεν φαίνεται να μειώνουν τις μετεγχειρητικές πνευμονικές επιπλοκές, ή τη διάρκεια της παραμονής στο νοσοκομείο.

Έρευνες σχετικά με τον ρόλο της Ογκολογικής Λειτουργικής Αποκατάστασης στην έκβαση της χειρουργικής αντιμετώπισης βρίσκονται σε εξέλιξη. Τι έχουν δείξει μέχρι τώρα;

• Μείωση των επιπλοκών μετεγχειρητικά
• Βελτίωση της αναπνευστικής ικανότητας, ώστε δυνητικά να μπορεί να γίνει η χειρουργική επέμβαση
• Καλύτερη ανάνηψη μετά το χειρουργείο
• Επίσης, κάποιες μελέτες έδειξαν ότι όσοι ασθενείς ακολούθησαν προεγχειρητικό πρόγραμμα αποκατάστασης μείωσαν τον χρόνο παραμονής στο νοσοκομείο, είχαν λιγότερη νοσηρότητα, και μικρότερο χρόνο διασωλήνωσης μετά το χειρουργείο.

Πότε είναι ο κατάλληλος χρόνος μετά το χειρουργείο να ξεκινήσει η Ογκολογική Λειτουργική Αποκατάσταση;

Την απάντηση θα την δώσουν σε συνεργασία ο ογκολόγος ιατρός, ο θωρακοχειρουργός ή ο πνευμονολόγος και ο φυσικοθεραπευτής. Μελέτη έδειξε ότι η έναρξη προγράμματος Ογκολογικής Λειτουργικής Αποκατάστασης αμέσως μετά από θωρακοτομή είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του πόνου. Έτσι, προτάθηκε ότι είναι καλύτερα για τον ασθενή να μπαίνει σε τέτοιο πρόγραμμα 3 με 4 μήνες μετά από μεγάλο χειρουργείο στον θώρακα.

Αρχικά, η μετεγχειρητική φάση της Ογκολογικής Λειτουργικής Αποκατάστασης περιλαμβάνει την ανακούφιση από τον μετεγχειρητικό πόνο, την πρόληψη επιπλοκών λόγω της ακινησίας, την φροντίδα του δέρματος για πρόληψη κατακλίσεων και την πρόληψη της φλεβικής θρόμβωσης. Στη συνέχεια έμφαση δίνεται στη κινητοποίηση του ασθενή ώστε να ανακτήσει την λειτουργική του ικανότητα.

Η εφαρμογή του κατάλληλου προγράμματος αποκατάστασης στην κατάλληλη χρονική στιγμή, σύμφωνα με μελέτες, έχει ως αποτέλεσμα:

• Βελτίωση της ικανότητας στις καθημερινές δραστηριότητες
• Μείωση των επιπλοκών του χειρουργείο
• Βελτίωση της αναπνευστικής ικανότητας
• Βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενή
• Λιγότερη δύσπνοια
• Βελτίωση της μυϊκής δύναμης των κάτω άκρων
• Βελτίωση σε άλλες συνοδές παθολογικές καταστάσεις, όπως εμφύσημα ή χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια

Όσα αναφέραμε αφορούν ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα που έχουν υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση – πνευμονεκτομή.

ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ, όμως, ΣΤΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΑΝΕΓΧΕΙΡΗΤΟ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ, ακολουθούν πρόγραμμα Ογκολογικής Λειτουργικής Αποκατάστασης;

Ακόμη και αυτοί οι ασθενείς με το κατάλληλο πρόγραμμα αποκατάστασης μπορούν να κερδίσουν, στο βαθμό, βέβαια, που αυτό είναι δυνατόν.

"ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ"

Το χειρουργείο, η ακτινοβολία, ενδεχομένως η χημειοθεραπεία ή και η ορμονοθεραπεία, βοηθούν προς την κατεύθυνση της αποτελεσματικής αντιμετώπισης της νόσου. Όμως δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι η θεραπεία αλλά και η νόσος αυτή καθ' αυτή προκαλούν προβλήματα και κυρίως δυσχέρεια στην αυτόνομη λειτουργία του ατόμου.

Οι παραπάνω διαπιστώσεις οδήγησαν στην ανάγκη μιας εξειδικευμένης προσπάθειας, η οποία να μπορεί να προσφέρει τόσο στους ασθενείς που ζουν με τον καρκίνο, όσο και στο περιβάλλον τους υποστήριξη και ποιότητα ζωής ανεξάρτητα από την τελική έκβαση της νόσου.

Συγκεκριμένα αυτή η εξειδικευμένη προσπάθεια εστιάζεται:
Στην αποκατάσταση της μυϊκής δύναμης και αντοχής των ασθενών, τη μείωση της αίσθηση της κόπωσης, στη μείωση του πόνου και της δυσφορίας, στη διατήρηση της λειτουργικής ανεξαρτησίας και στη βελτίωση της αίσθησης της ευεξίας.

Ο πόνος και η κόπωση αποτελούν δυο σημαντικά προβλήματα που ταλαιπωρούν τον ογκολογικό ασθενή. Η έρευνα για τον καρκινικό πόνο δεν είναι τόσο παλιά. Μόλις την τελευταία δεκαετία η έρευνα καταπιάστηκε με το μοντέλο καρκίνου των οστών σε ζώα. Από τις γενικές μελέτες μαθαίνουμε ότι για τον καρκινικό πόνο είναι δυνατόν να βρεθούν ειδικοί παράγοντες πυροδότησης πόνου στο περιφερικό, στο κεντρικό και στο αυτόνομο νευρικό σύστημα. Ουσιαστικά πρόκειται για "μικτό" πόνο, ο οποίος σε ποσοστό 30% έχει στοιχεία "νευροπαθητικού" πόνου.

ΚΑΡΚΙΝΙΚΟΣ ΠΟΝΟΣ

Ο πόνος μπορεί να προκληθεί από ποικιλία αιτιών, που περιλαμβάνουν επίδραση από αυτόν καθαυτό τον όγκο, από περιφερειακή διασπορά του όγκου ή από την θεραπεία. Αντιμετωπίζεται φαρμακευτικά, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις μπορούν να βοηθήσουν και οι εναλλακτικές και συμπληρωματικές θεραπείες.

ΚΟΠΩΣΗ

Όσο αφορά στη κόπωση, συνδέεται με τη θεραπεία του όγκου και:

• Εμφανίζεται σε ποσοστό 70 - 100% των ασθενών που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία και ακτινοθεραπεία.
• Εξακολουθεί να υφίσταται ως σύμπτωμα στο 20 - 40% των ασθενών που έχουν ολοκληρώσει τη θεραπεία τους.
• Αποτελεί ένα σημαντικό κλινικό σύμπτωμα στο 75% και πλέον ποσοστό ασθενών με μεταστατικό όγκο.

Επομένως, η κόπωση είναι ένα σύνθετο και πολυπαραγοντικό φαινόμενο. Εκδηλώνεται ως σωματικό ή ψυχολογικό σύμπτωμα, ή και τα δυο μαζί. Περιορίζει σημαντικά τις καθημερινές δραστηριότητες του ασθενή και επομένως την ποιότητα της ζωής του.

Η κόπωση συνδέεται με σημαντικούς παράγοντες όπως:

• Αεροβική ικανότητα
• Μυϊκή αδυναμία
• Μειωμένη δραστηριότητα

Αλλά και ψυχολογικούς όπως:

• Κατάθλιψη
• Αβεβαιότητα
• Ανησυχία
• Μειωμένη αυτοπεποίθηση
• Διαταραχές ύπνου κ.ά.

Ικανός αριθμός μελετών αναφέρει την αποτελεσματικότητα της σωματικής άσκησης στην ελάττωση της κόπωσης του ογκολογικού ασθενή. Καθώς η κόπωση είναι πολυδιάστατο πρόβλημα, ο ασθενής χρειάζεται ένα πολυδιάστατο πρόγραμμα αποκατάστασης που να περιλαμβάνει:

• Εξατομικευμένο πρόγραμμα ασκήσεων
• Άθληση
• Πληροφόρηση
• Ψυχολογική εκπαίδευση

Σε τέτοιο πρόγραμμα υποβάλλονται μόνο οι ασθενείς που:

• Έχουν ολοκληρώσει τη θεραπεία τους
• Έχουν προσδόκιμο ζωής μεγαλύτερο του ενός έτους
• Έχουν τη δυνατότητα να ακολουθήσουν πρόγραμμα αποκατάστασης

Παράλληλα, στο πλαίσιο του προγράμματος περιλαμβάνεται και η εκπαίδευση της οικογένειας:

• Εκπαίδευση των φροντιστών του ασθενή.
• Εκμάθηση των σωστών θέσεων του ασθενή στο κρεβάτι για την αποφυγή συγκάμψεων.
• Έλεγχο του δέρματος για την πρόληψη κατακλίσεων
• Εκπαίδευση μεταφοράς του ασθενή από το κρεβάτι στη καρέκλα και το αναπηρικό αμαξίδιο

Το βάρος της ψυχολογικής υποστήριξης του ασθενή και της οικογένειάς του, από τη στιγμή της διάγνωσης έως το τελικό στάδιο, το αναλαμβάνουν ειδικοί επιστήμονες (μέλη της θεραπευτικής ομάδας).

ΤΕΛΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ

Ένα πλήθος-ποσοστό από τους ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα θα φθάσουν στο τελικό στάδιο της νόσου. Το τι σημαίνει τελικό στάδιο δεν έχει επαρκώς απαντηθεί. Κατ' άλλους είναι το τελευταίο έτος της ζωής αυτών των ασθενών, κατ' άλλους είναι οι τελευταίοι δυο μήνες. Ανεξάρτητα, όμως, από τη διάρκεια του τελικού σταδίου, οι ασθενείς υποφέρουν από ορισμένες δυσάρεστες συνέπειες, όπως είναι ο πόνος (οξύς ή χρόνιος), η κακή λειτουργικότητα που τους εμποδίζει στην καθημερινότητά τους, οιδήματα, μειωμένη ενέργεια, η ανασφάλειά τους μέσα στο σπίτι λόγω της ελάχιστης κινητικότητας που έχουν χρησιμοποιώντας τα διάφορα βοηθήματα, οι δυσκολίες στη διατροφή, η δυσλειτουργία του εντέρου και της ουροδόχου κύστεως, η δυσφαγία, διάφορες ψυχολογικές δυσκολίες όπως είναι η κατάθλιψη, το αίσθημα της απώλειας, ο θρήνος, η αδυναμία πολλές φορές λόγου και ομιλίας. Επομένως σε αυτούς τους ασθενείς η εξειδικευμένη φροντίδα περιλαμβάνει εκπαίδευση της λειτουργικότητας, βελτίωση της μυϊκής δύναμης και σταθερότητας, βελτίωση του εύρους κίνησης των αρθρώσεων, διδασκαλία εκμάθησης διαφόρων βοηθητικών συσκευών (π.χ. υγραντήρες, εξασκητές αναπνοής κ.ά.), προσπάθειες βελτίωσης της ιδιοδεκτικότητας, προφύλαξη από πτώσεις, συντήρηση της ενέργειας και αποκατάσταση ή διαχείριση των οιδημάτων. Ενδεχομένως, πολλά από αυτά να είναι υπερβολικά, ενδεχομένως αργότερα να αποδειχθεί ότι δεν ήταν καθόλου υπερβολικά και ότι ήταν απαραίτητα. Αρκετές μελέτες γίνονται για να εκτιμήσουν την έκταση, αλλά και την αποτελεσματικότητα σε εσωτερικούς ασθενείς, σε εξωτερικούς ασθενείς, δηλαδή, που βρίσκονται στο σπίτι τους και σε ασθενείς τελικού σταδίου.

Συμπερασματικά, το ελάχιστο από απαιτήσεις μπορεί να είναι η πρόληψη των διαφόρων προβλημάτων, η τόνωση των δυνατοτήτων που υπάρχουν, η υποστήριξη και τέλος η ανακούφιση. Η προσπάθεια αυτή έχει όνομα: "ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ".

Ο ασθενής πρέπει να βρίσκεται στο κέντρο μιας θεραπευτικής ομάδας, αποτελούμενης από τον θεράποντα ιατρό, τον/την νοσηλευτή/τρια, τον φυσικοθεραπευτή, τον εργασιοθεραπευτή, τον ψυχολόγο, τον φαρμακοποιό, τον διαιτολόγο και τον κοινωνικό λειτουργό. Η ομαδική αυτή εργασία για να είναι επιτυχής απαιτεί συνεργασία, σε κλίμα αμοιβαίου σεβασμού και εκτίμησης του έργου που προσφέρει η κάθε ειδικότητα. Η Λειτουργική Ογκολογική Αποκατάσταση αποτελεί ένα νέο πεδίο ενδιαφέροντος για όλους εμάς που ασχολούμαστε με τη φροντίδα ασθενών με καρκίνο, και ως εκ τούτου απαιτείται να γίνει ακόμη πολύ δουλειά.

 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΘΕΡΑΠΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, σημαντικό μέρος των ασθενών που χρησιμοποιούν Εναλλακτικές θεραπευτικές μεθόδους είναι ασθενείς που πάσχουν από καρκίνο. Το 2005 δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Annals of Oncology" μελέτη χιλίων περίπου ογκολογικών ασθενών από 14 Ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων και από την Ελλάδα. Από τη μελέτη έγινε φανερό ότι οι Εναλλακτικές και Συμπληρωματικές θεραπείες χρησιμοποιούντο από τους ασθενείς σε μέσο ποσοστό 35,9% (από 14,8% έως 73,1% ανάλογα με τη χώρα). Καταγράφτηκαν 58 διαφορετικές εναλλακτικές θεραπείες, εκ των οποίων οι πιο δημοφιλείς ήταν η φυτοθεραπεία, η ομοιοπαθητική, και τα συμπληρώματα με βιταμίνες και ιχνοστοιχεία. Το προφίλ των ασθενών που τις χρησιμοποιούσε ήταν νεότεροι σε ηλικία, περισσότερες γυναίκες και με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο.

Οι πληροφορίες για την αναζήτηση των εναλλακτικών μεθόδων έρχονταν κυρίως από φίλους, συγγενείς και τα ΜΜΕ, και πολύ λιγότερο από το ιατρικό και το νοσηλευτικό προσωπικό. Οι περισσότεροι ασθενείς χρησιμοποιούν τις θεραπευτικές αυτές μεθόδους με στόχο να "αυξήσουν την ικανότητα του ανοσοποιητικού τους να αντισταθεί και να πολεμήσει τον καρκίνο", καθώς και για γενικότερη σωματική και ψυχική ευεξία. Οι πιο συχνές διαγνώσεις ήταν κακοήθειες γαστρεντερικού, μαστού και πνευμόνων και κατά 82% ελάμβαναν ήδη συμβατική αγωγή. Οι περισσότεροι ερωτηθέντες απάντησαν ότι είναι ευχαριστημένοι από τις προσδοκίες τους και μόνο το 4,4% ανέφερε κάποια παρενέργεια. Ποσοστό 22,4% ανέφερε όντως βελτίωση της ικανότητας του ανοσοποιητικού ενάντια στη νόσο, ενώ ποσοστό 45,4% και 42,8% ανέφερε βελτίωση στη σωματική και ψυχική ευεξία, αντίστοιχα.

Τέλος είναι άξιο λόγου να αναφερθεί ότι το μικρότερο ποσοστό χρήσης εναλλακτικών και συμπληρωματικών θεραπειών από όλες τις χώρες που συμμετείχαν είχε η Ελλάδα. Οι ερευνητές απέδωσαν αυτό το ποσοστό σε λόγους όπως α) δυσκολία πρόσβασης σε τέτοιες θεραπείες β) μειωμένη ελαστικότητα και ευελιξία της συμβατικής αγωγής γ) απόκρυψη της παραδοχής χρήσης.

Οι ερευνητές της συγκεκριμένης μελέτης καταλήγουν στο συμπέρασμα της επιτακτικής ανάγκης να ενημερωθούν και να διερευνήσουν οι θεράποντες ιατροί βιβλιογραφικά την χρησιμότητα των θεραπειών αυτών, ώστε να ενημερώνουν οι ίδιοι επίσημα τους ασθενείς και να τους προτείνουν ασφαλείς συνεργασίες στο πλαίσιο ενός ολιστικού μοντέλου αντιμετώπισης της νόσου.

ΑΝΤΕΝΔΕΙΞΕΙΣ

Οι αντενδείξεις που ισχύουν σε κάθε πρόγραμμα αποκατάστασης ισχύουν και στην Ογκολογική Λειτουργική Αποκατάσταση. Σε περιπτώσεις που ο ασθενής πάσχει από καρδιακά νοσήματα, υπάρχει ο κίνδυνος για αρρυθμίες ή έμφραγμα. Σε ασθενείς με μεταστάσεις στα οστά ή οστεοπόρωση υπάρχει ο κίνδυνος καταγμάτων. Για τους ασθενείς που υπόκεινται σε χημειοθεραπεία πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ο κίνδυνος λοίμωξης στην επαφή τους με άλλους ασθενείς, ενώ σε ό,τι αφορά ασθενείς που υποβλήθηκαν σε χειρουργική επέμβαση πρέπει να είμαστε βέβαιοι για την επαρκή επούλωση του τραύματος ώστε να μην ανοίξει.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Με τη συνεχή εξέλιξη που επιτυγχάνεται στη θεραπεία του καρκίνου, όλο και περισσότεροι ασθενείς επιβιώνουν της νόσου. Παρά ταύτα πολύ μικρή έμφαση δίνεται στη λειτουργική αποκατάσταση των ασθενών. Σ' αυτό συμβάλλουν η άγνοια, η κοινωνική δομή, η οικονομική κρίση και η φτωχή δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ των διαφόρων επιστημονικών ομάδων που εμπλέκονται στις διάφορες φάσεις της θεραπείας.

Η πρόληψη και η θεραπεία της ανικανότητας και της αναπηρίας, καθώς και οι προσπάθειες αποκατάστασης χρήζουν εκτενούς και διεπιστημονικής αντιμετώπισης και αναμφισβήτητα είναι επείγουσα η ανάγκη προώθησης της λειτουργικής αποκατάστασης των ασθενών που πάσχουν από καρκίνο.

ΠΗΓΕΣ

The effect of in-patient chest physiotherapy in lung cancer patients. Ozalevli S, Ilgin D, Kul Karaali H, Bulac S, Akkoclu A.

Perioperative physiotherapy in patients undergoing lung cancer resection. Rodriguez-Larrad A, Lascurain-Aguirrebena I, Abecia-Inchaurregui LC, Seco J.

Pulmonary Rehabilitation Author: Sat Sharma, MD, FRCPC; Chief Editor: Stephen Kishner, MD, MHA

Clinical Management of Pain in Advanced Lung Cancer Claribel P.L. Simmons, Nicholas MacLeod, and Barry J.A. Laird

ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΝΑΤΑΣΤΑΣΗ, Α.Ο.Ν.Α. 'Ο ΑΓΙΟΣ ΣΑΒΒΑΣ', ΤΜ. ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ, ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Χ. ΤΙΓΓΙΝΑΓΚΑΣ

.Ο.Ν.Α. 'Ο ΑΓΙΟΣ ΣΑΒΒΑΣ', ΤΜ. ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ, ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Χ. ΤΙΓΓΙΝΑΓΚΑΣ