Η οστεοαρθρίτιδα αποτελεί μια σύνθεση βιολογικών, γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Η εμβάθυνση στην επιστημονική κατανόηση της νόσου είναι κρίσιμη για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών.

Η οστεοαρθρίτιδα αποτελεί μια διαδεδομένη χρόνια πάθηση των αρθρώσεων που επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε τη φύση της οστεοαρθρίτιδας, τους παράγοντες που συντελούν στην εμφάνισή της, καθώς και τις σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις για τη διαχείριση και τη θεραπεία της. Η οστεοαρθρίτιδα χαρακτηρίζεται από φθορά του χόνδρου στις αρθρώσεις, με αποτέλεσμα περιορισμό στο εύρος κίνησης των αρθρώσεων και πόνο. Η απώλεια του χόνδρου εκτυλίσσεται λόγω μεταβολών στην σύνθεση του χόνδρου, διάφορων γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Διακρίνουμε δύο τύπους οστεοαρθρίτιδας (ΟΑ), τη πρωτοπαθή και τη δευτεροπαθή. Στην πρωτοπαθή οστεοαρθρίτιδα, η φθορά του αρθρικού χόνδρου δεν οφείλεται σε κάποιον εξωτερικό παράγοντα ή κατάσταση,  όπως τραυματισμός κ.ά. Η ακριβής αιτία της πρωτοπαθούς οστεοαρθρίτιδας δεν είναι πλήρως κατανοητή, αλλά υπάρχουν πολλοί παράγοντες, οι οποίοι μπορεί να συνδυαστούν και να οδηγήσουν στην ανάπτυξή της, όπως: 

• Ηλικία: Συνδέεται συχνά με τη φυσιολογική διαδικασία γήρανσης.
• Κληρονομικότητα: Υπάρχει γενετική προδιάθεση για την ανάπτυξη οστεοαρθρίτιδας, πράγμα που σημαίνει ότι άτομα με οικογενειακό ιστορικό της νόσου ενδέχεται να είναι περισσότερο επιρρεπείς.
• Φύλο: Εμφανίζεται πιο συχνά σε γυναίκες ηλικίας 50 ετών και άνω.
• Παχυσαρκία: Το υπερβολικό βάρος του σώματος αυξάνει το φορτίο που δέχονται οι αρθρώσεις με αποτέλεσμα φθορά του χόνδρου.
• Ανωμαλίες στην ανάπτυξη των αρθρικών συνδέσμων: Σε ορισμένες περιπτώσεις, ανωμαλίες στην ανάπτυξη των αρθρικών συνδέσμων μπορεί να οδηγήσουν σε οστεοαρθρίτιδα.

Ο ακριβής μηχανισμός που οδηγεί στην πρωτοπαθή οστεοαρθρίτιδα εξακολουθεί να είναι αντικείμενο έρευνας και μελέτης. Αντίθετα, η δευτεροπαθής οστεοαρθρίτιδα αναφέρεται σε καταστάσεις όπου η οστεοαρθρίτιδα εμφανίζεται ως αποτέλεσμα κάποιας άλλης κατάστασης ή παράγοντα. Οι αιτίες δευτεροπαθούς οστεοαρθρίτιδας μπορεί να ποικίλουν, και κάποιοι από τους κύριους παράγοντες περιλαμβάνουν:

• Τραυματισμοί: Σοβαροί τραυματισμοί στις αρθρώσεις, όπως κάταγμα ή διάστρεμμα, μπορούν να προκαλέσουν φθορά στον αρθρικό χόνδρο και να οδηγήσουν στην ανάπτυξη οστεοαρθρίτιδας.
• Ρευματοειδείς παράγοντες: Κάποιες ρευματικές παθήσεις, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, μπορούν να επηρεάσουν τις αρθρώσεις και να οδηγήσουν στην ανάπτυξη δευτεροπαθούς οστεοαρθρίτιδας.
• Συστηματικές παθήσεις: Ορισμένες συστηματικές παθήσεις, όπως ο λύκος, μπορούν να επηρεάσουν πολλαπλές αρθρώσεις και να συμβάλουν στην ανάπτυξη οστεοαρθρίτιδας.
• Μεταβολικές διαταραχές: Κάποια μεταβολικά νοσήματα, όπως ο διαβήτης, μπορεί να ευνοήσουν την εμφάνιση της οστεοαρθρίτιδας.
• Κακή στάση του σώματος ή υπερβολική καταπόνηση των αρθρώσεων: Η μακροχρόνια κακή στάση του σώματος ή η υπερβολική καταπόνηση των αρθρώσεων λόγω επαγγελματικών δραστηριοτήτων μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη οστεοαρθρίτιδας.

Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι η δευτεροπαθής οστεοαρθρίτιδα συνδέεται με εξωτερικούς παράγοντες ή άλλες υπάρχουσες καταστάσεις, ενώ η πρωτοπαθής οστεοαρθρίτιδα είναι αποτέλεσμα της φυσικής διαδικασίας γήρανσης και γενετικών παραγόντων.

Παθοφυσιολογία της Οστεοαρθρίτιδας

Η οστεοαρθρίτιδα (OA) είναι μια χρόνια, προοδευτική νόσος των αρθρώσεων που επηρεάζει κυρίως τις αρθρώσεις που υποστηρίζουν βάρος, όπως τα γόνατα, τα ισχία, τη σπονδυλική στήλη, αλλά και τις αρθρώσεις των χεριών. Η παθοφυσιολογία της οστεοαρθρίτιδας συνδέεται με πολλαπλούς παράγοντες που επηρεάζουν τη δομή και τη λειτουργία των αρθρώσεων. Παρακάτω αναλύονται οι βασικοί παθοφυσιολογικοί παράγοντες που συνδέονται με την οστεοαρθρίτιδα:

Γενετικοί παράγοντες: Παίζουν σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση και εξέλιξη της οστεοαρθρίτιδας. Αν και η ακριβής γενετική βάση της νόσου δεν έχει ακόμη κατανοηθεί πλήρως, υπάρχουν ορισμένοι γενετικοί παράγοντες που φαίνεται να συσχετίζονται με την οστεοαρθρίτιδα. Ερευνητικές μελέτες έχουν αναγνωρίσει ορισμένα γονίδια που συνδέονται με την οστεοαρθρίτιδα. Αυτά τα γονίδια σχετίζονται συνήθως με την ανάπτυξη του χόνδρου, την αντιφλεγμονώδη αντίδραση και άλλες βιολογικές διεργασίες που σχετίζονται με τη νόσο. Ορισμένα από αυτά τα γονίδια είναι: 

• GDF5 (Growth Differentiation Factor 5): Αυτό το γονίδιο σχετίζεται με τη ρύθμιση της ανάπτυξης των αρθρικών χόνδρων.
• COL2A1 (Collagen Type II Alpha 1 Chain): Η παραγωγή κολλαγόνου τύπου II είναι σημαντική για τη δομή και τη λειτουργία του αρθρικού χόνδρου.
• IL-1 (Interleukin-1) οικογένεια: Οι κυτταρικοί παράγοντες από την οικογένεια του IL-1 σχετίζονται με την φλεγμονή και την καταστροφή του αρθρικού χόνδρου.
• IL-6 (Interleukin-6): Είναι μια άλλη προφλεγμονώδης ουσία που έχει συνδεθεί με την οστεοαρθρίτιδα.
• TNF-α (Tumor Necrosis Factor-alpha): Αυτός ο κυτταρικός παράγοντας σχετίζεται με τη φλεγμονή και την καταστροφή του αρθρικού χόνδρου.

Παρόλο που οι γενετικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η πρόκληση της οστεοαρθρίτιδας είναι συνήθως πολυπαραγοντική, με πολλούς άλλους παράγοντες όπως η ηλικία, τραυματισμοί και ο τρόπος ζωής να συνεισφέρουν στην εμφάνιση της νόσου.

Φθορά του Χόνδρου: Ο χόνδρος των αρθρώσεων αποτελείται κυρίως από δύο συστατικά:

1. Τα χονδροκύτταρα (chondrocytes) είναι τα μοναδικά κύτταρα τα οποία μπορούν να εντοπιστούν στο χόνδρινο ιστό. Κύριος ρόλος τους είναι η παραγωγή και συντήρηση του χόνδρου. Μπορούν να οργανωθούν με διάφορους τρόπους σχηματίζοντας έτσι και διαφορετικούς τύπους χόνδρου,
2. Το εξωκυτταρικό δίκτυο του χόνδρου (extracellurar matrix - ECM), είναι ένα σύστημα που αποτελείται από διάφορα στοιχεία που περιβάλλουν τα χονδροκύτταρα και συμβάλλουν στη στήριξη, τη δομή και τη λειτουργία του χόνδρου, καθιστώντας τον κατάλληλο για το ρόλο του στην απορρόφηση και την μείωση των κραδασμών στις αρθρώσεις. Αυτό το δίκτυο περιλαμβάνει:

• Κολλαγόνο (Collagen): Το κολλαγόνο παρέχει στον χόνδρο αντοχή, δύναμη και ελαστικότητα.
• Πρωτεογλυκάνες (Proteoglycans): Παίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της υγρασίας στο χόνδρο, βοηθώντας το να διατηρεί την ελαστικότητά του.
• Υαλουρονικό Οξύ (Hyaluronic Acid): Είναι βασικό συστατικό του εξωκυτταρικού δικτύου (ECM) του χόνδρου των αρθρώσεων. Πρόκειται για έναν μακρομοριακό πολυσακχαρίτη που παίζει κρίσιμο ρόλο στη διατήρηση της υγρασίας, της ελαστικότητας και της θωράκισης του χόνδρου. Όταν η άρθρωση κινείται, το υαλουρονικό οξύ μειώνει την τριβή και τη φθορά στους χόνδρους. Με την πάροδο του χρόνου, η ποσότητα και η ποιότητα του υαλουρονικού οξέος μπορεί να μειωθεί, επηρεάζοντας την ελαστικότητα και την απόδοση του χόνδρου. Στην οστεοαρθρίτιδα, η ποσότητα του υαλουρονικού οξέος μπορεί να μειωθεί περαιτέρω, συμβάλλοντας στην επιδείνωση των συμπτωμάτων. Η κατανόηση του ρόλου του υαλουρονικού οξέος στο χόνδρο αποτελεί σημαντικό κομμάτι της έρευνας σχετικά με τις αρθρώσεις και την οστεοαρθρίτιδα, και έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη θεραπειών που στοχεύουν στην αύξηση της παρουσίας του υαλουρονικού οξέος για τη βελτίωση της υγείας των αρθρώσεων.

Ο συνδυασμός αυτών των συστατικών δημιουργεί ένα ελαστικό, αλλά ανθεκτικό πλέγμα που παρέχει την απαραίτητη υποστήριξη στα χονδροκύτταρα και εξασφαλίζει τη σωστή λειτουργία των αρθρώσεων. Ο χόνδρος λειτουργεί ως αμορτισέρ και απορροφητής κραδασμών στις αρθρώσεις, επιτρέποντας την ομαλή κίνηση και προστατεύοντας τα οστά από τη φθορά.

Δημιουργία Οστεοφύτων: Κατά την προσπάθεια του οργανισμού να αντιμετωπίσει την απώλεια χόνδρου, μπορεί να σχηματιστούν μικροσκοπικά οστεόφυτα στις άκρες των οστών. Αυτά τα οστεόφυτα μπορεί να περιορίσουν περαιτέρω την κινητικότητα των αρθρώσεων και να προκαλέσουν πόνο.

Συστηματική Φλεγμονή: Η οστεοαρθρίτιδα διακρίνεται από μια χαμηλής βαθμίδας φλεγμονή που επηρεάζει την αρθρική κοιλότητα. Η φλεγμονή αυτή προέρχεται από την αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος και συμβάλλει στην επιδείνωση της αρθροπάθειας.

Μεταβολικές αλλαγές: Ορισμένες μεταβολικές διαταραχές, όπως η αύξηση του βάρους, μπορεί να επιδεινώσουν την οστεοαρθρίτιδα.

Αλλαγές στους Μύες και τα Τένοντες: Η απώλεια χόνδρου και η περιορισμένη κινητικότητα μεταβάλλουν τη λειτουργικότητα των μυών και των τενόντων. Δημιουργείται μια μυϊκή ανισορροπία, καθώς κάποιοι μύες γύρω από τις προσβεβλημένες αρθρώσεις μπορεί να ατροφήσουν, ενώ κάποιοι άλλοι μύες ενδέχεται να οδηγηθούν σε προστατευτικό μυϊκό σπασμό, εξαιτίας της αστάθειας της αρθρώσεως.

Η κατανόηση της παθοφυσιολογίας της οστεοαρθρίτιδας είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη αποτελεσματικών θεραπειών και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων που πάσχουν από αυτήν τη χρόνια νόσο.

Παράγοντες Κινδύνου:

Η γήρανση, η γενετική προδιάθεση, παχυσαρκία, καθώς και τραυματισμοί στις αρθρώσεις αναδεικνύονται ως σημαντικοί παράγοντες κινδύνου για την οστεοαρθρίτιδα. Η αναγνώριση και κατανόηση αυτών των παραγόντων είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη και την αποτελεσματική διαχείριση της νόσου.

Διάγνωση

Απεικονιστικές τεχνικές όπως η μαγνητική ή αξονική τομογραφία και οι ακτινογραφίες, παρέχουν αναλυτικές εικόνες των αρθρώσεων, επιτρέποντας την ακριβή διάγνωση και τον προσανατολισμό της θεραπείας.

Θεραπεία

Η φυσικοθεραπεία, η φαρμακευτική αγωγή, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής και, σε ορισμένες περιπτώσεις, η χειρουργική επέμβαση, αποτελούν τμήμα της ολιστικής θεραπευτικής προσέγγισης. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, διάφορες τεχνικές χειροθεραπείας (manual therapy) φαίνονται αποτελεσματικές για ασθενείς με ήπια έως μέτρια οστεοαρθρίτιδα του ισχίου. Οι τεχνικές αυτές περιλαμβάνουν κινητοποίηση των αρθρώσεων και των μαλακών μορίων γύρω από αυτές. Η αποτελεσματικότητα αυτών των τεχνικών βασίζεται στην επίδραση τους στην διευθέτηση του πόνου, στη βελτίωση του εύρος κίνησης των αρθρώσεων και την αναχαίτηση του προστατευτικού μυϊκού σπασμού. Κατά τη διάρκεια των χειρισμών κινητοποίησης των αρθρώσεων, ας λαμβάνουμε υπόψη ότι η βελτίωση του εύρους κίνησης προς μια κατεύθυνση, βελτιώνει αντίστοιχα το εύρος κίνησης και προς τις άλλες κατευθύνσεις. Επομένως, αν κατά τη διάρκεια των χειρισμών συναντήσουμε ένα επώδυνο εμπόδιο, δεν επιμένουμε προς αυτή τη κατεύθυνση, αλλά εφαρμόζουμε έμμεση τεχνική, δηλαδή κινητοποίηση προς μια άλλη ελεύθερη πόνου κατεύθυνση, η οποία θα μας δώσει ευεργετικά αποτελέσματα και προς την επώδυνη κατεύθυνση.

Άσκηση

Η έρευνα έχει δείξει ότι τα άτομα με οστεοαρθρίτιδα μπορούν και πρέπει να ασκούνται. Ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα που να περιλαμβάνει τρεις τύπους ασκήσεων με στόχευση την βελτίωση του εύρους κίνησης των αρθρώσεων, την ενδυνάμωση και την αντοχή, μπορεί να ανακουφίσει τα συμπτώματα της οστεοαρθρίτιδας και να προστατεύσει τις αρθρώσεις από περαιτέρω βλάβη.

• Ασκήσεις για την βελτίωση της ευελιξίας: Συνήθως προτείνονται ασκήσεις που επικεντρώνονται στον συντονισμό του σώματος και στη βελτίωση της ισορροπίας (ιδιοδεκτικότητα).
• Ασκήσεις ενδυνάμωσης: Η ενδυνάμωση των μυών που περιβάλλουν τις αρθρώσεις μπορεί να βοηθήσει στη στήριξή τους και στη μείωση του φόρτου που δέχονται οι αρθρώσεις.
• Αερόβια άσκηση: Ενδείκνυται να ενσωματώνουν οι ασθενείς αερόβιες ασκήσεις στην καθημερινή τους ρουτίνα, όπως περπάτημα, κολύμβηση ή ποδηλασία. Αυτές οι ασκήσεις ενισχύουν την καρδιαγγειακή υγεία και μπορούν να βοηθήσουν στη διατήρηση του βάρους, μειώνοντας έτσι τον φόρτο στις αρθρώσεις.

Κρυοθεραπεία και θερμοθεραπεία

Η εφαρμογή κρύου ή θερμού μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του πόνου και της φλεγμονής. Η κρυοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανακούφιση του πόνου μετά από δραστηριότητες, ενώ η θερμοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει στην χαλάρωση του μυϊκού σπασμού και τη βελτίωση της κυκλοφορίας του αίματος.

Πηγές

1. H. Abbott et al., “Manual Therapy, Exercise Therapy, or Both, in Addition to Usual Care, for Osteoarthritis of the Hip or Knee: A Randomized Controlled Trial,” Osteoarthritis and Cartilage 21, no. 4 (2013): 525–34.
2. Nejati, A. Farzinmehr, and M. Moradi-Lakeh, “The Effect of Exercise Therapy on Knee Osteoarthritis: A Randomized Clinical Trial,” Medical Journal of the Islamic Republic of Iran, 29 (2015): 186.
3. Manual therapy for osteoarthritis of the hip or knee - a systematic review, H. French, A. Brennan, Breon White, T. Cusack 2011, Manual Therapy
4. Manual therapy, exercise therapy, or both, in addition to usual care, for osteoarthritis of the hip or knee: a randomized controlled trial. 1: clinical effectiveness, J. Abbott, M. Robertson, C. Chapple, D. Pinto, A. Wright, S. L. Barra, G. Baxter, J. Theis, A. Campbell 2013, Osteoarthritis and Cartilage
5. The effects of manual therapy or exercise therapy or both in people with hip osteoarthritis: a systematic review and meta-analysis, K. SampathR. ManiT. MiyamoriS. Tumilty Medicine Clinical Rehabilitation 2016
6. Aerobic walking or strengthening exercise for osteoarthritis of the knee? A systematic review, E. Roddy, Weiya Zhang, M. Doherty 2005, Annals of the Rheumatic Diseases
7. Exercise for osteoarthritis of the knee, M. Fransen, S. Mcconnell, A. Harmer, M. van der Esch, M. Simic, K. Bennell 2015, Cochrane Database of Systematic Reviews
8. Low-grade inflammation as a key mediator of the pathogenesis of osteoarthritis, W. Robinson, Christin M. Lepus, Qian Wang, H. Raghu, R. Mao, T. Lindstrom, J. Sokolove 2016, Nature Reviews Rheumatology
9. Osteoarthritis: a disease of the joint as an organ, R. Loeser, S. Goldring, C. Scanzello, M. Goldring 2012, Arthritis & Rheumatism
10. Osteoarthritis as an inflammatory disease (osteoarthritis is not osteoarthrosis!), F. Berenbaum 2013, Osteoarthritis and Cartilage