20 Απριλίου 2014

Κατηγορία

Γνωρίστε την Κρανιοϊερή θεραπεία

# Tags

craniosacral rhythm, κρανιοϊερή θεραπεία, κρανιοιερός ρυθμός, κρανιοϊερή θεραπεία του upledger, craniosacral therapy

Social sharing

Κρανιοϊερός Ρυθμός: Μύθοι και Πραγματικότητα

Σύμφωνα με τον Dr. John Upledger, όπως σε κάθε άνθρωπο υπάρχει ο καρδιακός και ο αναπνευστικός ρυθμός, έτσι υπάρχει και ο Κρανιοϊερός Ρυθμός.

Ο Sutherland εισηγήθηκε πέντε βασικές αρχές σχετικά με την κρανιακή υπόθεση:

Υπάρχει έμφυτη κινητικότητα στον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό
Υπάρχει κυματισμός του εγκεφαλονωτιαίου υγρού (ΕΝΥ)
Υπάρχει κινητικότητα στο ενδοκράνιο και στο σπονδυλικό σύστημα μεμβρανών
Υπάρχει κινητικότητα στα οστά του κρανίου
Υπάρχει παθητική κίνηση του ιερού οστού ανάμεσα στα λαγόνια οστά.

Σε ποιο βαθμό,όμως, αυτές οι αρχές στοιχειοθετούνται;

Από την έρευνα έχει αποδειχθεί η έμφυτη κινητικότητα στον εγκέφαλο. Ενδεχομένως,όμως, η επίδρασή της στη κινητικότητα των οστών του κρανίου να είναι μικρότερη από εκείνη που υπέθετε ο Sutherland. Είναι πιο πιθανό στη κινητικότητα των οστών του κρανίου να συνεισφέρουν περισσότερο οι πολυσύνθετες δυνάμεις που προκαλούνται από τον κρανιακό ρυθμό (cranialrhythmicimpulse – CRI).
Υπάρχει πράγματι κυματισμός του ΕΝΥ, αλλά ο ρόλος του παραμένει ασαφής όσον αφορά στην κρανιακή κινητικότητα. Παραμένει ασαφές κατά πόσο συνεισφέρει στην παρατηρούμενη κινητικότητα του εγκεφάλου, ή κατά πόσο η κίνησή του είναι υποπροϊόν της κρανιακής -και εγκεφαλικής- κίνησης. Αυτός ο κυματισμός φαίνεται να είναι τουλάχιστον ένας παράγοντας του κρανιακού ρυθμού.
Αναμφισβήτητα το ενδοκράνιο σύστημα μεμβρανών είναι σημαντικό, καθώς συνδέεται στενά με την εσωτερική επιφάνεια των οστών του κρανίου και δίνει τη μορφή στους φλεβικούς κόλπους της σκληράς μήνιγγας (venous sinuses). Δυσλειτουργία που αφορά στα κρανιακά οστά επηρεάζει το ενδοκράνιο σύστημα μεμβρανών και το αντίστροφο. Ωστόσο, συζητήσιμο είναι σε ποιο βαθμό επηρεάζεται η κίνηση του ιερού οστού.
Αδιαμφισβήτητη είναι, επίσης, η κίνηση των οστών του κρανίου στις κρανιακές ραφές. Υπό διερεύνηση είναι, ωστόσο, το κατά πόσο αυτή η ικανότητα είναι αποτέλεσμα πλαστικότητας που επιτρέπει την προσαρμογή σε εξωτερικές και εσωτερικές δυνάμεις, ή κατά πόσο ο συνεχής κρανιακός ρυθμός – CRI – οδηγεί σε μια ευδιάκριτη αλληλουχία κρανιακής κίνησης. Κλινικά έχει αποδειχθεί ότι υπάρχουν επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου εξαιτίας του περιορισμού στις κρανιακές αρθρώσεις (ραφές). Αμφισβητείται, όμως, το ποιες ακριβώς είναι αυτές οι επιπτώσεις, ποιος είναι ο φυσιολογικός κρανιακός ρυθμός, αλλά και η σπουδαιότητά του.
Φαίνεται ότι υπάρχει παθητική κίνηση του ιερού οστού ανάμεσα στα λαγόνια οστά, αλλά παραμένει ασαφές από που προκύπτει αυτή η κίνηση, καθώς και το ποια είναι η σπουδαιότητά της στη κρανιακή μηχανική. Επίσης, είναι υπό διερεύνηση κατά πόσο υπάρχει συγχρονισμός μεταξύ της κρανιακής κινητικότητας και της κίνησης του ιερού οστού. Δηλαδή η κρανιακή κινητικότητα παρασύρει την κίνηση του ιερού οστού ή το αντίστροφο και αν ναι, ποιος είναι ο ρόλος που διαδραματίζει το σύστημα των μεμβρανών (reciprocal tension membrane –RTM);

Τα πάρα πάνω είναι ερωτήσεις και προβληματισμοί που ζητούν απάντηση μέσα από την επιστημονική έρευνα. Συχνά, όμως, οι απαντήσεις είναι αμφισβητούμενες, ή όχι καλά τεκμηριωμένες..

Θεωρίες για τον κρανιακό ρυθμό και τον μηχανισμό της κρανιακής κίνησης

W Sutherland 1939 (primary respiratory mechanism – αρχέγονος αναπνευστικός μηχανισμός). Πίστευε πως η ακούσια -έμφυτη- εγκεφαλική κινητικότητα προκαλούσε τον παλμικό κυματισμό του ΕΝΥ, ο οποίος με τη σειρά του προκαλούσε κίνηση στο σύστημα των μεμβρανών και ως εκ τούτου κίνηση στα κρανιακά οστά και το ιερό. Η ίδια η κρανιακή κινητικότητα εξαρτάται από την ελευθερία κίνησης των κρανιακών αρθρώσεων – κρανιακές ραφές – και από την ποιοτική ικανότητα του συστήματος των μεμβρανών να διαστέλλεται μέσα στο κρανίο.
C Lumsden 1951. Εισηγήθηκε την άποψη πως τα 'ολιγοδενδροκύτταρα' –κύρια λειτουργία τους είναι να παρέχουν στήριξη και μόνωση στους νευράξονες των νευρικών κυττάρων του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος– πάλλονται, συσπειρώνονται και αποσυσπειρώνονται, και τελικά ωθούν το ΕΝΥ. Εντούτοις ο ρυθμός και η δύναμη ενός τέτοιου παλμού, θεωρείται αδύναμος για να θέτει σε λειτουργία τον μηχανισμό του κρανιακού ρυθμού.
Y Moskalenko 1961, E Cordoso et al 1983, D Feinberg & Mark 1987. Διάφορες μελέτες δείχνουν πως η ρυθμική κινητικότητα του εγκεφάλου είναι ένα φυσιολογικό φαινόμενο, υποστηρίζοντας το μοντέλο 'πιεσοστάτη – pressurestat'. Ωστόσο , οι παλμοί αυτοί είναι περισσότερο γοργοί από ότι ο κρανιακός ρυθμός και φαίνεται πως σχετίζονται με τον συστολικό καρδιακό παλμό.
H Magoun 1976. Υποστηρίζει την άποψη του Sutherland. Εισηγείται ότι απευθείας ηλεκτρικό ρεύμα ή μαγνητικό πεδίο προκαλεί συσπείρωση και αποσυσπείρωση του εγκεφάλου και των νευρικών δομών. Ισχυρίστηκε,επίσης, ότι η διακύμανση του ΕΝΥ στο χοριοειδές πλέγμα μπορεί να επιδρά στη κινητικότητα του εγκεφάλου και επομένως στον κρανιακό ρυθμό.
R Kappler 1979. Εισηγείται 'το πρότυπο της συνολικής ενέργειας του σώματος', θεωρώντας ότι αυτό ψηλαφάτε και όχι ο κρανιακός ρυθμός.
J Upledger & J Vredevoogd 1983. Υιοθετεί την άποψη του Magoun για το ΕΝΥ, επεκτείνοντάς την στο 'πιεσοστατικό μοντέλο', σύμφωνα με το οποίο ο κυματισμός του ΕΝΥ φαίνεται να υποστηρίζεται τόσο από νευρολογικές, όσο και μηχανικές επιρροές. Αυτές μαζί προκαλούν την ρυθμική κινητικότητα του εγκεφάλου. Πρόκειται για μια αντιστροφή των ρόλων όπως αυτοί περιγράφηκαν από τον Sutherland.
A Ferguson 1991. Επισημαίνει ότι εφόσον ο κρανιακός ρυθμός ψηλαφάτε ταυτόχρονα σε ολόκληρο το σώμα, είναι απίθανο να σχετίζεται με το 'πιεσοστατικό μοντέλο' στο κρανίο, προτείνοντας μυϊκή προέλευση του ρυθμού.
J Nortonetal 1992. Προτείνουν ότι παράγοντες πίεσης του δερματικού ιστού καθορίζουν την αντίληψη του κρανιακού ρυθμού. Αυτοί οι παράγοντες πίεσης σχετίζονται με τον καρδιαγγειακό και αναπνευστικό ρυθμό τόσο του εξεταζόμενου, όσο και του εξεταστή.
A Degenhardt and M Kuchera 1996. Πρότειναν ότι η εγγενή λεμφική συσταλτικότητα μπορεί να προκαλέσει περιτοναϊκό παλμό, ψηλαφούμενο ως κρανιακό ρυθμό.
J McPartland and E Mein 1997. Προτείνουν ότι ο κρανιακός ρυθμός είναι αποτέλεσμα αρμονικών συχνοτήτων που ενσωματώνουν πολλαπλούς βιολογικούς ρυθμούς, οι οποίοι αφορούν τα σήματα μεταξύ εξεταστή και εξεταζόμενου. Στο συγκεκριμένο μοντέλο ο ρυθμός του θεραπευτή είναι στο κέντρο κυριαρχώντας του ρυθμού του εξεταζόμενου. Ο εναρμονισμός των ρυθμών αυτών οδηγεί στη σύνθεση ενός νέου ρυθμού.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Ανεξάρτητα από το ποια από τις παραπάνω υποθέσεις είναι η περισσότερο αξιόπιστη, ή εκείνη που αποδέχεται ο κάθε θεραπευτής, είναι γεγονός ότι υπάρχει η παλμική κινητικότητα του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Την κινητικότητα αυτή μπορούμε να την αξιοποιήσουμε ώστε να βελτιώσουμε τη λειτουργικότητα του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος με όλα όσα αυτό μπορεί να προσφέρει.

ΠΗΓΗ: "Cranial Manipulation - Theory and Practice", Leon Chaitow, ELSEVIER, CHURCHILL LIVINGTONE, ISBN 0-443-07449-6

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΤΙΓΓΙΝΑΓΚΑΣ, MSc, Υπ. Διδάκτορας

Φυσικοθεραπευτής

Ενότητες

Τελευταία άρθρα

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΠΑΘΟΥΣ ΛΕΜΦΟΙΔΗΜΑΤΟΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ

04 Οκτωβρίου 2025 | Αθηνάς Κατσιμήτρου - Τιγγινάγκα, Mld/Cdt | Καρκίνος του Μαστού

Το δευτεροπαθές λεμφοίδημα του άνω άκρου αποτελεί μία από τις σημαντικότερες επιπλοκές της θεραπείας του καρκίνου του μαστού, επηρεάζοντας σημαντικά την ποιότητα ζωής των γυναικών.

ΑΥΧΕΝΙΚΟΣ ΠΟΝΟΣ

04 Οκτωβρίου 2025 | Χαράλαμπος Τιγγινάγκας MSc, Υπ. Διδάκτορας | Αυχενικό Σύνδρομο

Ο αυχενικός πόνος και το αίσθημα δυσκαμψίας, ή "πιασίματος" στον αυχένα είναι από τις συχνότερες αιτίες αναζήτησης ιατρικής βοήθειας στον σύγχρονο κόσμο.

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΘΩΡΑΚΙΚΗΣ ΕΞΟΔΟΥ: ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

03 Οκτωβρίου 2025 | Χαράλαμπος Τιγγινάγκας MSc, Υπ. Διδάκτορας | Σύνδρομο Θωρακικής εξόδου

Το Σύνδρομο Θωρακικής Εξόδου συνιστά μια ετερογενή και αμφιλεγόμενη νοσολογική οντότητα με σημαντικές επιπτώσεις στην καθημερινή λειτουργία και δραστηριότητα του ατόμου.

ΠΟΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΕΙΝΑΙ ΕΥΑΛΩΤΕΣ ΣΤΟ STRESS ΚΑΙ ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΟΥΝ

03 Οκτωβρίου 2025 | Χαράλαμπος Τιγγινάγκας MSc, Υπ. Διδάκτορας | Άγχος - stress

Το stress – ή αλλιώς άγχος – είναι η φυσική αντίδραση του σώματος όταν νιώθει πίεση, ή απειλή. Ωστόσο, δεν το βιώνουμε όλοι με τον ίδιο τρόπο∙ για κάποιους γίνεται απλή πρόκληση, ενώ για άλλους βαριά καθημερινή δοκιμασία.

stressed woman siting at desk in office surrounded Σε μικρές δόσεις το stress μπορεί να λειτουργήσει ως κινητήρια δύναμη, όμως όταν γίνεται χρόνιο ή υπερβολικό διαβρώνει την ψυχική και σωματική υγεία. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO, 2020), το stress θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους παράγοντες κινδύνου για την υγεία στον 21ο αιώνα, επηρεάζοντας τόσο την ποιότητα ζωής, όσο και την εμφάνιση χρόνιων νοσημάτων. Υπάρχουν κατηγορίες τού πληθυσμού που αποδεικνύονται πιο ευάλωτες είτε λόγω βιολογικών παραγόντων, είτε λόγω κοινωνικών και επαγγελματικών συνθηκών, είτε λόγω ιδιαίτερων απαιτήσεων στη ζωή τους. Η κατανόηση αυτών των ομάδων είναι κρίσιμη, καθώς βοηθά στην ανάπτυξη πιο στοχευμένων στρατηγικών πρόληψης και παρέμβασης.

Ευάλωτες κατηγορίες ανθρώπων στο stress

Παιδιά και έφηβοι: Τα παιδιά και οι έφηβοι βιώνουν stress που προκαλείται από ποικίλες πηγές: τις σχολικές απαιτήσεις, τις εξετάσεις, τον κοινωνικό ανταγωνισμό, ακόμη και από την πίεση που ασκούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το παιδικό και εφηβικό νευρικό σύστημα βρίσκεται σε φάση ανάπτυξης, γεγονός που καθιστά αυτήν την ομάδα περισσότερο εκτεθειμένη στις αρνητικές συνέπειες του άγχους. Έρευνες δείχνουν ότι η παιδική έκθεση σε χρόνιο stress συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αγχωδών διαταραχών, κατάθλιψης, αλλά και σωματικών παθήσεων στην ενήλικη ζωή (Shonkoff et al., 2012).
Νεαροί ενήλικες και φοιτητές: Οι φοιτητές και οι νεαροί ενήλικες καλούνται να διαχειριστούν την μετάβαση από την εφηβεία στην ενηλικίωση, γεγονός που συνοδεύεται από ακαδημαϊκές, κοινωνικές και οικονομικές προκλήσεις. Η αβεβαιότητα για το μέλλον, η πίεση για επαγγελματική αποκατάσταση και οι οικονομικές δυσκολίες καθιστούν αυτήν την ομάδα ιδιαίτερα ευάλωτη στο άγχος (Beiter et al., 2015).
Εργαζόμενοι σε απαιτητικά επαγγέλματα: Το εργασιακό stress αποτελεί μία από τις πιο συχνές μορφές άγχους στη σύγχρονη κοινωνία. Ιδιαίτερα εκτεθειμένοι είναι οι επαγγελματίες υγείας, οι εκπαιδευτικοί, οι εργαζόμενοι σε θέσεις ευθύνης, αλλά και όσοι απασχολούνται σε ασταθή, ή χαμηλά αμειβόμενα επαγγέλματα. Το φαινόμενο της «επαγγελματικής εξουθένωσης» (burnout) έχει λάβει διαστάσεις παγκόσμιας επιδημίας (Maslach & Leiter, 2016).
Γυναίκες: Οι γυναίκες αναφέρονται συχνά στη βιβλιογραφία ως πιο ευάλωτες στο stress, όχι μόνο λόγω βιολογικών παραγόντων (ορμονικές διακυμάνσεις, εγκυμοσύνη, εμμηνόπαυση), αλλά και λόγω του κοινωνικού ρόλου που καλούνται να διαδραματίσουν. Ο συνδυασμός επαγγελματικών, οικογενειακών και κοινωνικών απαιτήσεων μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα άγχους (APA, 2019).
Φροντιστές ασθενών και γονείς παιδιών με ειδικές ανάγκες: Οι άνθρωποι που φροντίζουν άτομα με χρόνιες ασθένειες ή αναπηρίες συχνά βιώνουν έντονο και παρατεταμένο stress, γνωστό και ως «stress φροντιστή». Πρόκειται για μια κατηγορία που παρουσιάζει αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης, σωματικής κόπωσης και κοινωνικής απομόνωσης (Schulz & Sherwood, 2008).
Άτομα με χρόνια νοσήματα: Ο χρόνιος πόνος, οι σωματικοί περιορισμοί και η συνεχής αβεβαιότητα για την πορεία τής υγείας συνδέονται με υψηλά επίπεδα stress. Ασθενείς με καρδιαγγειακά νοσήματα, σακχαρώδη διαβήτη, ή καρκίνο αναφέρουν συχνά έντονο άγχος, το οποίο με τη σειρά του επιδεινώνει την πορεία τής ασθένειας (Cohen et al., 2007).
Ηλικιωμένοι: Η τρίτη ηλικία χαρακτηρίζεται από σημαντικές αλλαγές: απώλεια αγαπημένων προσώπων, συνταξιοδότηση, μείωση φυσικών ικανοτήτων. Αυτοί οι παράγοντες μπορούν να αυξήσουν την ψυχική πίεση και το αίσθημα μοναξιάς, καθιστώντας τούς ηλικιωμένους ευάλωτους σε αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές (Gum et al., 2009).

Επιπτώσεις του stress στην υγεία

african american businesswoman trying to concentra Το χρόνιο stress δεν είναι απλώς ένα ψυχολογικό βάρος· επηρεάζει ολόκληρο τον οργανισμό. Μεταξύ άλλων:

Ενισχύει τη λειτουργία τού συμπαθητικού νευρικού συστήματος και αυξάνει τα επίπεδα κορτιζόλης.
Συνδέεται με υπέρταση, καρδιαγγειακά νοσήματα και μεταβολικές διαταραχές.
Αποδυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Επιβαρύνει την ψυχική υγεία, οδηγώντας σε κατάθλιψη, αϋπνία κ.ά.
Μειώνει την ποιότητα ζωής και την ανθεκτικότητα σε νέες προκλήσεις.

Στρατηγικές αντιμετώπισης του stress

Η διαχείριση του stress απαιτεί πολυδιάστατη προσέγγιση. Οι στρατηγικές περιλαμβάνουν αλλαγές στον τρόπο ζωής, ψυχολογική υποστήριξη, αλλά και σωματοθεραπευτικές μεθόδους.

1. Τρόπος ζωής

Σωματική άσκηση: Η τακτική άσκηση μειώνει τα επίπεδα κορτιζόλης και αυξάνει τις ενδορφίνες.
Διατροφή: Ισορροπημένη διατροφή με επαρκή θρεπτικά συστατικά στηρίζει την ψυχική και σωματική ανθεκτικότητα.
Ύπνος: Ο ποιοτικός ύπνος αποτελεί θεμέλιο για την αποκατάσταση του νευρικού συστήματος.
Κοινωνική υποστήριξη: Οι διαπροσωπικές σχέσεις μειώνουν το αίσθημα απομόνωσης.

2. Ψυχολογικές παρεμβάσεις

Γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT): Αποτελεσματική στη διαχείριση δυσλειτουργικών σκέψεων.
Mindfulness και διαλογισμός: Ενισχύουν την επίγνωση και μειώνουν τη ροπή προς το άγχος.
Ομαδική θεραπεία, ή ομάδες υποστήριξης: Δημιουργούν αίσθημα κοινότητας.

3. Σωματοθεραπευτικές προσεγγίσεις και η Κρανιοϊερή Θεραπεία Upledger

osteopathy patient getting treatment massage1 Η κρανιοϊερή θεραπεία (CranioSacral Therapy – CST) που αναπτύχθηκε από τον Dr. John Upledger αποτελεί μια ήπια, μη επεμβατική μέθοδο χειροθεραπείας που εστιάζει στη ρύθμιση του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος μέσω της βελτίωσης της λειτουργικότητας του κρανιοϊερού συστήματος –δηλαδή του συστήματος των μεμβρανών και του εγκεφαλονωτιαίου υγρού που περιβάλλει τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό. Με απαλές πιέσεις, ο θεραπευτής διευκολύνει την απελευθέρωση περιορισμών στους ιστούς, ενισχύοντας την αυτορρύθμιση του οργανισμού. Έρευνες υποδεικνύουν ότι η CST μπορεί να μειώσει τα επίπεδα άγχους, να βελτιώσει τον ύπνο και να ενισχύσει την αίσθηση χαλάρωσης (Matarán-Peñarrocha et al., 2011). Ιδιαίτερα για άτομα με χρόνιο stress, η κρανιοϊερή θεραπεία μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά σε άλλες παρεμβάσεις, επιτρέποντας στο σώμα να ανακτήσει ισορροπία.

4. Ενσωμάτωση στην καθημερινότητα

executives doing yoga Η αντιμετώπιση του stress δεν μπορεί να βασιστεί σε μεμονωμένες παρεμβάσεις. Χρειάζεται καθημερινή φροντίδα:

Σταθερό πρόγραμμα ύπνου και ξεκούρασης.
Συνειδητή ενασχόληση με δραστηριότητες που προσφέρουν χαρά.
Προγραμματισμένη συμμετοχή σε πρακτικές χαλάρωσης (αναπνοές, γιόγκα, CST).
Αναγνώριση των προσωπικών ορίων και διεκδίκηση ισορροπίας σε επαγγελματική και προσωπική ζωή.

Συμπεράσματα

Το stress είναι πια κομμάτι τής καθημερινότητας, αλλά δεν βαραίνει όλους με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχουν ομάδες που το νιώθουν πιο έντονα –από τα παιδιά και τους φοιτητές, μέχρι τους εργαζόμενους, τις γυναίκες, τους φροντιστές, τα άτομα με χρόνια προβλήματα υγείας και τους ηλικιωμένους. Η διαχείριση του stress απαιτεί ολιστική προσέγγιση που να περιλαμβάνει υγιεινό τρόπο ζωής, ψυχολογική υποστήριξη και σωματοθεραπευτικές παρεμβάσεις. Στο πλαίσιο αυτό, η κρανιοϊερή θεραπεία Upledger μπορεί να προσφέρει ένα σημαντικό εργαλείο για την ενίσχυση της αυτορρύθμισης του οργανισμού και την καλλιέργεια βαθιάς χαλάρωσης. Η πρόληψη και η διαχείριση του stress δεν είναι πολυτέλεια· είναι απαραίτητη επένδυση για την υγεία, την ποιότητα ζωής και την κοινωνική ευημερία.

Πηγές

American Psychological Association (APA). (2019). Stress in America: Stress and current events.
Beiter, R., Nash, R., McCrady, M., Rhoades, D., Linscomb, M., Clarahan, M., & Sammut, S. (2015). The prevalence and correlates of depression, anxiety, and stress in a sample of college students. Journal of Affective Disorders, 173, 90-96.
Cohen, S., Janicki-Deverts, D., & Miller, G. E. (2007). Psychological stress and disease. JAMA, 298(14), 1685–1687.
Gum, A. M., King-Kallimanis, B., & Kohn, R. (2009). Prevalence of mood, anxiety, and substance-abuse disorders for older Americans in the National Comorbidity Survey–Replication. American Journal of Geriatric Psychiatry, 17(9), 769-781.
Maslach, C., & Leiter, M. P. (2016). Understanding the burnout experience: recent research and its implications for psychiatry. World Psychiatry, 15(2), 103–111.
Matarán-Peñarrocha, G. A., Castro-Sánchez, A. M., García, G. C., Moreno-Lorenzo, C., Carretero, T. L., & Zafra, M. Á. (2011). Influence of craniosacral therapy on anxiety, depression and quality of life in patients with fibromyalgia. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 2011, 178769.
Schulz, R., & Sherwood, P. R. (2008). Physical and mental health effects of family caregiving. American Journal of Nursing, 108(9 Suppl), 23–27.
Shonkoff, J. P., Boyce, W. T., & McEwen, B. S. (2012). Neuroscience, molecular biology, and the childhood roots of health disparities: Building a new framework for health promotion and disease prevention. JAMA, 301(21), 2252–2259.
World Health Organization (WHO). (2020). Stress at the workplace.