Ο αυχενικός πόνος και το αίσθημα δυσκαμψίας, ή "πιασίματος" στον αυχένα είναι από τις συχνότερες αιτίες αναζήτησης ιατρικής βοήθειας στον σύγχρονο κόσμο.

Σύμφωνα με επιδημιολογικές μελέτες, το 70-80% του πληθυσμού θα βιώσει κάποιο επεισόδιο αυχενικού πόνου κατά τη διάρκεια της ζωής του, ενώ το 20-30% εμφανίζει συμπτώματα σε ετήσια βάση (Hoy et al., 2014). Η κατανόηση των υποκείμενων μηχανισμών και η εφαρμογή σύγχρονων θεραπευτικών προσεγγίσεων είναι καθοριστικής σημασίας για την αποτελεσματική διαχείριση αυτής της κοινής πάθησης. Η αυχενική μοίρα τής σπονδυλικής στήλης αποτελείται από επτά αυχενικούς σπονδύλους που υποστηρίζουν το κεφάλι και επιτρέπουν το ευρύ φάσμα κινήσεών του. Η περιοχή αυτή διαθέτει πολύπλοκη μυϊκή αρχιτεκτονική, με επιφανειακούς μυς όπως ο τραπεζοειδής μυς και τους εν τω βάθει μυϊκούς σταθεροποιητές όπως οι πολυσχιδείς και οι μεσοσποδύλιοι μύες –πρόκειται για πολύ μικρούς, εν τω βάθει μύες που βρίσκονται κατά μήκος της σπονδυλικής στήλης, συμπεριλαμβανομένου του αυχένα (Schomacher et al., 2012). Το "πιάσιμο" στον αυχένα αντιπροσωπεύει συνήθως έναν μηχανισμό προστατευτικής μυϊκής σύσπασης, γνωστό ως μυϊκός σπασμός, ή μυϊκή υπερτονία. Αυτή η αντίδραση μπορεί να προκληθεί από διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της μηχανικής υπερφόρτισης, της φλεγμονής, ή της δυσλειτουργίας τού κινητικού ελέγχου (Falla et al., 2011).

Κύριες Αιτίες Αυχενικού Πόνου

Κύριες αιτίες τού αυχενικού πόνου μπορεί να είναι:

• Μηχανικοί Παράγοντες και Εργονομία: Η παρατεταμένη καθιστική εργασία και η χρήση ηλεκτρονικών συσκευών συνδέονται άμεσα με αυξημένο κίνδυνο αυχενικού πόνου. Η στάση όπου το κεφάλι κλίνει προς τα εμπρός κατά 45-60 μοίρες (text neck) μπορεί να ασκήσει δυνάμεις έως και 27 κιλών στην αυχενική μοίρα, σε αντίθεση με τα 5 κιλά που ασκούνται σε ουδέτερη στάση (Hansraj, 2014). Αυτή η χρόνια υπερφόρτιση οδηγεί σε μυϊκή κόπωση, δυσλειτουργία των βαθέων σταθεροποιητών μυών και τελικά σε οξέα επεισόδια πόνου.

• Μυοσκελετικές Δυσλειτουργίες: Η δυσλειτουργία των ζυγαποφυσικών (facet) αρθρώσεων αποτελεί συχνή αιτία αυχενικού πόνου, ειδικά στα κατώτερα αυχενικά επίπεδα (Α5-Α6, Α6-Α7). Οι μελέτες με διαγνωστικούς ενδαρθρικούς αποκλεισμούς έχουν δείξει ότι το 54-60% των ασθενών με χρόνιο αυχενικό πόνο παρουσιάζουν ζυγαποφυσική αρθροπάθεια (Lord et al., 1996). Επιπλέον, οι μυοπεριτονιακοί πόνοι από σημεία πυροδότησης πόνου (trigger points) στους τραπεζοειδείς μύες, στους σπληνιοειδής κεφαλικό, σπληνιοειδής αυχενικό και ανελκτήρες ωμοπλατών αποτελούν σημαντικές πηγές πόνου και δυσκαμψίας.

• Νευρογενείς και Φλεγμονώδεις Παράγοντες: Η αυχενική δισκοπάθεια με εμπλοκή των νευρικών ριζών μπορεί να εκδηλωθεί όχι μόνο με ακτινοβολούντα πόνο, αλλά και με αντανακλαστικό μυϊκό σπασμό στην αυχενική περιοχή. Παράλληλα, φλεγμονώδεις καταστάσεις όπως η οστεοαρθρίτιδα των αυχενικών σπονδύλων αυξάνουν την ευαισθησία των αλγοϋποδοχέων και μειώνουν το κατώφλι πρόκλησης μυϊκής σύσπασης (Jull et al., 2008).

• Ψυχοκοινωνικοί Παράγοντες: Η επιστημονική έρευνα έχει καταδείξει ισχυρή σχέση μεταξύ ψυχολογικού στρες και αυχενικού πόνου. Το χρόνιο άγχος οδηγεί σε αυξημένη μυϊκή τάση μέσω της ενεργοποίησης του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, ενώ καταστάσεις όπως η κατάθλιψη και ο καταστροφισμός συνδέονται με χειρότερα λειτουργικά αποτελέσματα (Cote et al., 2019).

Κλινική Εικόνα και Διάγνωση

Το οξύ πιάσιμο στον αυχένα εκδηλώνεται συνήθως με απότομη έναρξη πόνου και σημαντική περιορισμένη κινητικότητα, ιδίως στην περιστροφή και πλάγια κάμψη. Οι ασθενείς περιγράφουν συχνά αίσθημα "μπλοκαρίσματος", ή "σφιξίματος" στη βάση τού κρανίου, ή στην επάνω ραχιαία περιοχή. Η κλινική εξέταση αποκαλύπτει συνήθως μυοπεριτονιακά σημεία πυροδότησης πόνου (trigger points) στους επιφανειακούς μυς, μειωμένο εύρος κίνησης και πόνο. Η διαφορική διάγνωση πρέπει να αποκλείσει σοβαρές παθολογίες όπως μηνιγγίτιδα, ρευματοειδή αρθρίτιδα, σπονδυλίτιδα, ή νεοπλασματικές διεργασίες μέσω λεπτομερούς ιστορικού, κλινικής εξέτασης και, όπου ενδείκνυται, απεικονιστικών εξετάσεων. Οι "κόκκινες σημαίες" (red flags) που απαιτούν άμεση περαιτέρω διερεύνηση περιλαμβάνουν πυρετό, απώλεια βάρους, νυχτερινό πόνο, ιστορικό κακοήθειας ή τραύματος (Bono et al., 2011).

Σύγχρονες Θεραπευτικές Προσεγγίσεις

Υπάρχουν διάφορες θεραπευτικές προσεγγίσεις, ανάλογα και με την ένταση και την διάρκεια του πόνου, αν, δηλαδή, πρόκειται για οξεία φάση, ή για υποοξεία και χρόνια φάση.

1. Οξεία Φάση (0-72 ώρες): Κατά την οξεία φάση, οι διεθνείς οδηγίες συνιστούν θεραπευτική προσέγγιση που περιλαμβάνει:

• Φαρμακευτική Αγωγή: Η χορήγηση μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (NSAIDs) για βραχυχρόνια περίοδο μπορεί να μειώσει τον πόνο και τη φλεγμονή. Τα μυοχαλαρωτικά φάρμακα, όπως η κυκλοβενζαπρίνη, μπορεί να προσφέρουν πρόσθετη ανακούφιση σε επιλεγμένες περιπτώσεις, αν και η αποτελεσματικότητά τους παραμένει αμφιλεγόμενη (Chou et al., 2017).
• Τεχνικές Χειρισμού και Κινητοποίησης: Η ήπια κινητοποίηση της αυχενικής μοίρας από εκπαιδευμένο φυσικοθεραπευτή μπορεί να μειώσει τον πόνο και να βελτιώσει την κινητικότητα. Μια συστηματική ανασκόπηση κατέδειξε μέτρια αποδεικτικά στοιχεία υπέρ της χειροθεραπείας για την αντιμετώπιση του οξέος αυχενικού πόνου (Gross et al., 2015).
• Θερμότητα και Κρυοθεραπεία: Η εφαρμογή θερμότητας μπορεί να μειώσει τη μυϊκή υπερτονία και να βελτιώσει την κυκλοφορία, ενώ η κρυοθεραπεία είναι χρήσιμη όταν υπάρχει οξεία φλεγμονώδης αντίδραση.

2. Υποοξεία και Χρόνια Φάση: Η υποοξεία φάση αφορά την περίοδο που ακολουθεί την οξεία φάση και εκτείνεται περίπου από τις 72 ώρες έως και τις 12 εβδομάδες από την έναρξη των συμπτωμάτων, ενώ η χρόνια φάση αφορά τον πόνο που διαρκεί περισσότερο από 12 εβδομάδες. Η θεραπευτική προσέγγιση κατά τις φάσεις αυτές απαιτεί πολυδιάστατη παρέμβαση και περιλαμβάνει:

• Θεραπευτική Άσκηση: Η θεραπευτική άσκηση αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο τής μακροπρόθεσμης αντιμετώπισης. Προγράμματα που στοχεύουν στην ενδυνάμωση των εν τω βάθει σταθεροποιητών μυών τού αυχένα (deep cervical flexors) έχουν δείξει ανώτερα αποτελέσματα έναντι γενικής άσκησης (Falla et al., 2013). Ιδιαίτερα αποτελεσματική είναι η προοδευτική αντίσταση ενδυνάμωσης των επιφανειακών και των εν τω βάθει μυών σε συνδυασμό με ασκήσεις νευρομυϊκού ελέγχου.
• Χειροθεραπεία (manual therapy): Οι τεχνικές με ήπιους χειρισμού μπορούν να αποκαταστήσουν τη φυσιολογική αρθρική κινητικότητα και να μειώσουν τον πόνο. Ωστόσο, είναι σημαντική η προσεκτική εκτίμηση των αντενδείξεων, ειδικά σε ασθενείς με αγγειακά προβλήματα (Biller et al., 2014).
• Βελονισμός: Σύγχρονες μελέτες υποδεικνύουν ότι ο βελονισμός μπορεί να προσφέρει βραχυπρόθεσμη ανακούφιση από τον χρόνιο αυχενικό πόνο, με μηχανισμούς που περιλαμβάνουν την απελευθέρωση ενδογενών οπιοειδών και τη διαμόρφωση της κεντρικής επεξεργασίας πόνου (Trinh et al., 2016).
• Εκπαίδευση και Γνωστική-Συμπεριφορική Προσέγγιση: Η εκπαίδευση των ασθενών σχετικά με τη φύση τού πόνου τους, η προώθηση της αυτοδιαχείρισης και οι γνωστικο-συμπεριφορικές παρεμβάσεις έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές στη μείωση της αναπηρίας και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής (Cohen et al., 2015).

Πρόληψη και Εργονομία

Η πρόληψη του πόνου στον αυχένα στον αυχένα βασίζεται σε πολλαπλές στρατηγικές:

• Εργονομικές Προσαρμογές: Η σωστή ρύθμιση του χώρου εργασίας με το κέντρο τής οθόνης τού υπολογιστή στο ύψος των ματιών, η χρήση εργονομικής καρέκλας με υποστήριξη της οσφυϊκής λόρδωσης και η τοποθέτηση του πληκτρολογίου σε βέλτιστο ύψος μπορούν να μειώσουν σημαντικά τη μυϊκή καταπόνηση (Cagnie et al., 2007).
• Τακτικά Διαλείμματα: Κάθε 30-45 λεπτά συνεχούς εργασίας συνιστάται ένα διάλειμμα 2-3 λεπτών προκειμένου, με ήπιες κινητοποιήσεις τού αυχένα και των ώμων, να επιχειρείται η ανακούφιση – το «ξεμούδιασμα».
• Προγράμματα Άσκησης: Η συστηματική εφαρμογή προγραμμάτων ενδυνάμωσης και διατάσεων, τουλάχιστον 2-3 φορές την εβδομάδα, μπορεί να μειώσει την επίπτωση του αυχενικού πόνου έως και 50% (Kay et al., 2015).
• Διαχείριση Στρες: Τεχνικές όπως ο διαλογισμός, η σταδιακή μυϊκή χαλάρωση και οι ασκήσεις βαθιάς αναπνοής μπορούν να μειώσουν τη μυϊκή τάση που σχετίζεται με το άγχος.

Πότε Απαιτείται Ιατρική Εκτίμηση

Είναι σημαντικό να αναζητηθεί άμεσα ιατρική βοήθεια όταν ο πόνος στον αυχένα συνοδεύεται από:

• Πόνο που ακτινοβολεί στα χέρια με αδυναμία, ή μούδιασμα
• Προοδευτική επιδείνωση παρά τη θεραπευτική αγωγή
• Συμπτώματα που επηρεάζουν την ισορροπία, ή τον συντονισμό
• Σοβαρό πρωινό πόνο με δυσκαμψία που διαρκεί περισσότερο από 30 λεπτά
• Ιστορικό τραύματος, ή πτώσης
• Πυρετό, ανεξήγητη απώλεια βάρους, ή συστηματικά συμπτώματα

Συμπεράσματα

Ο πόνος στον αυχένα αντιπροσωπεύει σύνθετη κατάσταση που απαιτεί ολιστική προσέγγιση. Η σύγχρονη επιστημονική γνώση υποστηρίζει τη χρήση πολυπαραγοντικών θεραπευτικών στρατηγικών που συνδυάζουν χειροπρακτικές τεχνικές, θεραπευτική άσκηση, εκπαίδευση ασθενών και εργονομικές παρεμβάσεις. Η έμφαση στην πρόληψη μέσω της υιοθέτησης υγιεινών εργασιακών πρακτικών, της τακτικής φυσικής δραστηριότητας και της αποτελεσματικής διαχείρισης του στρες αποτελεί το κλειδί για τη μακροπρόθεσμη υγεία τής αυχενικής μοίρας.

Πηγές

• Biller, J., Sacco, R. L., Albuquerque, F. C., Demaerschalk, B. M., Fayad, P., Long, P. H., ... & Zivin, J. A. (2014). Cervical arterial dissections and association with cervical manipulative therapy: a statement for healthcare professionals from the American Heart Association/American Stroke Association. Stroke, 45(10), 3155-3174.
• Bono, C. M., Ghiselli, G., Gilbert, T. J., Kreiner, D. S., Reitman, C., Summers, J. T., ... & Toton, J. F. (2011). An evidence-based clinical guideline for the diagnosis and treatment of cervical radiculopathy from degenerative disorders. The Spine Journal, 11(1), 64-72.
• Cagnie, B., Danneels, L., Van Tiggelen, D., De Loose, V., & Cambier, D. (2007). Individual and work related risk factors for neck pain among office workers: a cross sectional study. European Spine Journal, 16(5), 679-686.
• Chou, R., Deyo, R., Friedly, J., Skelly, A., Hashimoto, R., Weimer, M., ... & Brodt, E. D. (2017). Nonpharmacologic therapies for low back pain: a systematic review for an American College of Physicians clinical practice guideline. Annals of Internal Medicine, 166(7), 493-505.
• Cohen, S. P., Hooten, W. M., & Cohen, S. P. (2015). Advances in the diagnosis and management of neck pain. BMJ, 351, h3541.
• Cote, P., Cassidy, J. D., & Carroll, L. J. (2019). The treatment of neck and low back pain: who seeks care? who goes where? Medical Care, 39(9), 956-967.
• Falla, D., Bilenkij, G., & Jull, G. (2011). Patients with chronic neck pain demonstrate altered patterns of muscle activation during performance of a functional upper limb task. Spine, 29(13), 1436-1440.
• Falla, D., O'Leary, S., Farina, D., & Jull, G. (2013). The change in deep cervical flexor activity after training is associated with the degree of pain reduction in patients with chronic neck pain. The Clinical Journal of Pain, 28(7), 628-634.
• Gross, A., Langevin, P., Burnie, S. J., Bédard-Brochu, M. S., Empey, B., Dugas, E., ... & Hoving, J. L. (2015). Manipulation and mobilisation for neck pain contrasted against an inactive control or another active treatment. Cochrane Database of Systematic Reviews, (9).
• Hansraj, K. K. (2014). Assessment of stresses in the cervical spine caused by posture and position of the head. Surgical Technology International, 25, 277-279.
• Hoy, D., March, L., Woolf, A., Blyth, F., Brooks, P., Smith, E., ... & Buchbinder, R. (2014). The global burden of neck pain: estimates from the Global Burden of Disease 2010 study. Annals of the Rheumatic Diseases, 73(7), 1309-1315.
• Jull, G., Sterling, M., Falla, D., Treleaven, J., & O'Leary, S. (2008). Whiplash, headache, and neck pain: research-based directions for physical therapies. Edinburgh: Churchill Livingstone Elsevier.
• Kay, T. M., Gross, A., Goldsmith, C. H., Rutherford, S., Voth, S., Hoving, J. L., ... & Santaguida, P. L. (2015). Exercises for mechanical neck disorders. Cochrane Database of Systematic Reviews, (1).
• Lord, S. M., Barnsley, L., Wallis, B. J., & Bogduk, N. (1996). Chronic cervical zygapophysial joint pain after whiplash: a placebo-controlled prevalence study. Spine, 21(15), 1737-1745.
• Schomacher, J., Farina, D., Lindstroem, R., & Falla, D. (2012). Chronic trauma-induced neck pain impairs the neural control of the deep semispinalis cervicis muscle. Clinical Neurophysiology, 123(7), 1403-1408.
• Trinh, K., Graham, N., Gross, A., Goldsmith, C. H., Wang, E., Cameron, I. D., & Kay, T. (2016). Acupuncture for neck disorders. Cochrane Database of Systematic Reviews, (5).