Η ιστορία είναι μεγάλος δάσκαλος, αλλά εμείς οι γιατροί μάλλον την αποφεύγουμε.  Συνήθως η ενασχόληση μας με αυτήν εξαντλείται σε μία στείρα Δυτικοκεντρική αναφορά μερικών ονομάτων. Είναι γεγονός ότι ο Ιπποκράτης, ο Γαληνός, ο Ασκληπιός είναι αυτοί που διαμόρφωσαν στην ήπειρο μας την ιατρική σκέψη. Μία ιατρική σκέψη που στηρίζεται αποκλειστικά στον μεγαλοφυή διαλογισμό και στην οξυδερκή παρατήρηση.

Μέρος 1ο

Νίκου Φίλια , Ιατρού Διευθυντή Μ.Ε.Θ. του Νοσοκομείου « Ο Άγιος Σάββας »

Αργότερα βέβαια τα σκήπτρα της επιστήμης μας τα πήραν οι Άραβες. Η Ευρώπη βυθίζονταν στο σκοτάδι καθυποταγμένη σε μία πανίσχυρη Καθολική εκκλησία, που όχι μόνον μονοπωλούσε, αλλά έλεγχε και κατεύθυνε την σκέψη. Να θυμίσω ότι η αποκατάσταση του Γαλιλαίου από τον Πάπα έγινε μόλις τον περασμένο χρόνο.

Η μεγάλη εποχή της Ιατρικής στην ήπειρο μας αρχίζει (πως θα μπορούσε να είναι διαφορετικά) με την Αναγέννηση και την αιματηρή περίοδο των θρησκευτικών μεταρρυθμίσεων. Εποχές δηλαδή όχι μόνον μεγάλων ανακαλύψεων, αλλά και μεγάλων αμφισβητήσεων.

Πιστεύεται ότι η μεγάλη επιδημία της πανούκλας που αποδεκάτισε τα 2/3 του ευρωπαϊκού πληθυσμού, ήταν από τα κύρια εναύσματα για την μεγάλη αμφισβήτηση. Πανικόβλητη η θρησκευτική και κοσμική εξουσία, για να γλιτώσει τον μαύρο θάνατο, κατέφευγε εκτός των τειχών εγκαταλείποντας τους υπηκόους της στην τύχη τους.

Βέβαια όταν πέρασε το κακό η εξουσία γύρισε στις πόλεις και διαπίστωσε ότι ο αποδεκατισμένος αγροτικός πληθυσμός δεν έφτανε να καλλιεργήσει την γη. Η κατά τα άλλα τόσο αυστηρή Καθολική εκκλησία δικαιολόγησε και επέβαλλε σαν θέλημα Θεού μια ιδιότυπη πολυγαμία στις γυναίκες, ώστε να εξασφαλιστεί η αναπαραγωγή του εργατικού δυναμικού. Ας γυρίσουμε στο θέμα μας. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πιο ακριβείς απεικονίσεις του ανθρωπίνου σώματος εκείνη την εποχή προέρχονται κυρίως από μεγάλους καλλιτέχνες, από τον Ντα Βίντσι και τον Ντύρερ μια και οι ταλαίπωροι ανατόμοι ήσαν υποχρεωμένοι να κρύβονται, αν δεν ήθελαν να καταλήξουν στην πυρά. Ο Παράκελσος μάζευε γνώσεις και ασκούσε πρωτοποριακή ιατρική μέσα στα πεδία των μαχών των πολέμων της Μεταρρύθμισης, που σάρωναν τον 16ο αιώνα την Ευρώπη. Τα γρανάζια της ιστορίας είναι αργά. Μεγάλες ιδέες χρειάστηκαν (κάνες πυροβόλων) για να γίνουν πράξη.

Η ιστορία της επιστήμης μας δεν θα μπορούσε να είναι αποκομμένη από τα υπόλοιπα μεγάλα γεγονότα της Διαφώτισης, της Βιομηχανικής επανάστασης και της ανόδου της αστικής τάξης.

Χρειάστηκαν όλα αυτά να γίνουν για να μπορέσει η Ιατρική να ξεπεράσει την ιατροφιλοσοφική της φύση και να ανακαλύψει την αναγκαιότητα της μέτρησης σαν αντικειμενική τεκμηρίωση της παρατήρησης. Μόλις στα μέσα του 19ου αιώνα έγινε η πρώτη θερμομέτρηση ενώ μόλις το 1896 μετρήθηκε για πρώτη φορά η αρτηριακή πίεση. Ήδη όμως από τον 17ο αιώνα ο μεγάλος γιατρός Sydenhum εξαφανίζει το όνομα του ασθενή από το ιστορικό. Ο ασθενής δεν ονομάζεται και δεν αντιμετωπίζεται σαν μία ατομική και κοινωνική οντότητα αλλά μετατρέπεται σε περιστατικό, ακόμα και σήμερα λέμε η (κήλη) του δωματίου 3 ή το (κάταγμα) στο 4.

Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα η κυρίαρχη αντίληψη νοσηλείας σήμαινε περισσότερο πράξη ευσπλαχνίας και λιγότερο επιστημονικά τεκμηριωμένη θεραπευτική προσέγγιση. Το ξενύχτισμα άλλωστε της νοσηλεύτριας - καλόγριας δίπλα από τον ετοιμοθάνατο είχε σαν σκοπό την έγκαιρη ειδοποίηση του ιερέα για την Θεία Μετάληψη. Ο Bacon και ο Descartes διακήρυσσαν ότι η ανθρώπινη βούληση μπορεί και πρέπει να καθυποτάξει την φύση. Άρχισε λοιπόν ένας αγώνας επικυριαρχίας 3,5 αιώνων και μόλις τα τελευταία χρόνια αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε ότι οδηγεί στην καταστροφή της φύσης. Σαν μαθητευόμενοι μάγοι προσπαθούμε να ξανακερδίσουμε τον έλεγχο και να βρούμε λύσεις σε προβλήματα που ίδιοι δημιουργήσαμε. Από την άλλη μεριά η μηχανιστική αυτή θεώρηση έδωσε το θεωρητικό υπόβαθρο που έκανε δυνατή την βιομηχανική επανάσταση και επέτρεψε να τεθούν οι βάσεις της σημερινής ιατρικής.

Ένας άλλος σημαντικός σταθμός στην επιστήμη μας ήταν το έργο του Παστέρ, που πέρα από την ανυπολόγιστη άξια του ενέτεινε τον μηχανιστικό τρόπο σκέψης μας, αποδεικνύοντας ότι υπάρχει μια σχέση μεταξύ αιτίας (μικρόβιο) και αποτελέσματος (αρρώστια). Με τον τρόπο αυτό ενώ μπορούσε εύκολα να γίνει κατανοητό γιατί ένα είδος μικροβίου προξενεί μια συγκεκριμένη ασθένεια, ήταν αδύνατον να ερμηνευτεί γιατί το ίδιο μικρόβιο δεν προξενούσε πάντα και σε όλους τους ανθρώπους την ίδια ασθένεια.

……..η συνέχεια τον επόμενο μήνα