28 Οκτωβρίου 2021

Κατηγορία

Δουλεύοντας με το Επίκεντρο

# Tags

πόνος, χρόνιος πόνος, Χρόνιος Πόνος - Ινομυαλγία, θεωρία της πολυπλοκότητας, βιοϊατρικό μοντέλο, βιουχοκοινωνικό μοντέλο, θεωρία του χάουσ, επίκεντρο, δουλεύοντας με το επίκεντρο

Social sharing

ΔΟΥΛΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟ “ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ” (1ο ΜΕΡΟΣ)

Υπάρχει μεγάλη ποικιλία λόγων και αιτίων που ωθούν τους ασθενείς να αναζητούν βοήθεια από τους επαγγελματίες της υγείας. Τις μεγαλύτερες προκλήσεις εμφανίζουν εκείνοι με χρόνια προβλήματα, κεντρική ευαισθητοποίηση και χρόνια εξάντληση. Η κλασσική ιατρική στηριζόμενη στο «Βιοϊατρικό μοντέλο» προσπαθεί να δώσει απαντήσεις στις προκλήσεις αυτών των ασθενών.

Σε ένα ζευγάρι που μαλώνει, η χειρότερη ερώτηση που μπορείς να απευθύνεις είναι: Ποιος άρχισε τον καυγά;

Για σύνθετα προβλήματα δεν υπάρχει μια μοναδική αιτία, υπάρχουν πολλοί επιβαρυντικοί παράγοντες. Δηλαδή υπάρχει «πολυπλοκότητα».

Το υποθετικό ερώτημα στο ζευγάρι που μαλώνει πρέπει να είναι: Ποια η μεταξύ σας σχέση;

Δηλαδή, η αναζήτηση της λύσης δεν πρέπει να εστιάζει στα άτομα, αλλά τη σχέση μεταξύ των ατόμων!

Αν αυτή τη στροφή στη σκέψη την μεταφέρουμε στη θεραπευτική προσέγγιση ασθενών με σύνθετα προβλήματα (πολυπλοκότητα), ο θεραπευτής δεν πρέπει να εστιάζει μόνο στους περιορισμούς, αλλά στη σχέση μεταξύ των περιορισμών!

Βιοϊατρικό Μοντέλο

Ιστορικά, το Βιοϊατρικό μοντέλο παρουσιάζει μια υπεροχή σε σχέση με τα ανταγωνιστικά του μοντέλα. Πρόκειται για ένα επιστημονικό μοντέλο με τεράστια οφέλη, κυρίως λόγω της ικανότητάς του να στοιχειοθετεί γνώσεις μέσω της έρευνας και του αποτελέσματος. Στην Ιατρική όταν διακυβεύονται ανθρώπινες ζωές, το κόστος τού λάθους είναι τεράστιο. Όσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη για επιστημονική βεβαιότητα στην δράση.

Τα χαρακτηριστικά στοιχεία του Βιοϊατρικού μοντέλου είναι:

Βασίζεται στην επιστήμη
Θεωρεί ότι η ασθένεια αποτελεί στατιστική απόκλιση από το φυσιολογικό
Βασίζεται σε αναγωγικές διαδικασίες/εξηγήσεις
Έχει τεράστια πλεονεκτήματα όσον αφορά την απόκτηση γνώσης
Ευδοκιμεί με την κατανόηση αιτίου/αποτελέσματος
Φυσικά, είναι ο πολιτιστικός κανόνας στον οποίο οι περισσότεροι από εμάς (και οι ασθενείς μας) μεγάλωσαν

Στους ασθενείς που εμφανίζουν χρόνια προβλήματα, κεντρική ευαισθητοποίηση και χρόνια εξάντληση ταιριάζει αυτό το μοντέλο; Αν ναι, γιατί δεν δίνει πειστικές απαντήσεις στα προβλήματα τους; Μήπως ήρθε η ώρα να κάνουμε στροφή στη σκέψη μας και να προσεγγίσουμε τα προβλήματα των ασθενών με πολυπλοκότητα από άλλη οπτική γωνία, διαφορετική από εκείνη που αντιπροσωπεύει το Βιοϊατρικό μοντέλο;

Για να βρούμε πειστικές απαντήσεις στα ερωτήματα, επιβάλλεται να γνωρίσουμε την επιστήμη της πολυπλοκότητας.

Η επιστήμη της Πολυπλοκότητας

Ως «σύστημα» χαρακτηρίζεται ένα σύνολο στοιχείων που υπόκεινται σε αλληλεπιδράσεις (Ludwig von Bertanaffly). Ένα σύστημα εμφανίζει πολυπλοκότητα όταν έχει:

Ποικιλομορφία/ανομοιότητα
Αλληλεξάρτηση
Συνδεσιμότητα
Προσαρμοστικότητα
Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά συνδέονται μεταξύ τους έτσι ώστε η μεταβολή τού ενός να μεταβάλλει το άλλο με τρόπο, όμως, που δεν μπορεί να προβλεφθεί!

– Θεωρία του Χάους

Μέχρι πρόσφατα, ο κόσμος γύρω μας έμοιαζε να αποτελείται από δυο τύπους φαινομένων: τα εντελώς προβλέψιμα και τα εντελώς τυχαία. Σήμερα οι επιστήμονες εστιάζουν σε ένα τρίτο τύπο: τα χαοτικά φαινόμενα. Δηλαδή τα φαινόμενα όπου μικρές, ή ασήμαντες μεταβολές μπορούν να έχουν τεράστιες επιπτώσεις.

– «Φαινόμενο της πεταλούδας»

Ο όρος αυτός οφείλεται στον Edward Lorenz και χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει αυτό που οι μαθηματικοί αποκαλούν «ευαίσθητη εξάρτηση από τις αρχικές συνθήκες». Δηλαδή, ο τρόπος με τον οποίο μη γραμμικά φαινόμενα μπορούν να επηρεαστούν ακόμη και από απειροελάχιστα γεγονότα. Έτσι, θεωρητικά τουλάχιστον, το τίναγμα των φτερών μιας πεταλούδας στην Βραζιλία θα μπορούσε να προκαλέσει ανεμοστρόβιλο στο Τέξας. Κάπως έτσι γεννήθηκε ο όρος «φαινόμενο της πεταλούδας», το εκλαϊκευμένο όνομα ενός χαρακτηριστικού που αποτελεί τη βάση μιας νέας επιστήμης, της «πολυπλοκότητας». Η πολυπλοκότητα είναι μια υπερ-επιστήμη αφού αγκαλιάζει τα μαθηματικά, τις φυσικές επιστήμες, τις ιατρικές, οικονομικές, αλλά και κοινωνικές επιστήμες –φυσική, χημεία, βιολογία, μετεωρολογία, ιατρική, οικονομικά και κοινωνιολογία. Η «υπερευαίσθητη εξάρτηση από τις αρχικές συνθήκες», έχει ως συνέπεια την τυχαιότητα των μεταβολών, δηλαδή δεν ξέρουμε προς ποια κατεύθυνση θα το επηρεάσει.

«Χαοτική ιστορία»

Το «φαινόμενο του χάους» τονίζει την ύπαρξη θεμελιωδών ορίων σε αυτά που μπορούμε να γνωρίζουμε και σε αυτά που μπορούμε να προβλέψουμε για τον κόσμο γύρω μας. Τα μη γραμμικά φαινόμενα (φαινόμενα όπου μικρές μεταβολές έχουν κάθε άλλο παρά αναμενόμενες συνέπειες) μπορούν να υπακούν σε πολύ απλούς νόμους και, παρ' όλα αυτά, να προκαλούν πολύπλοκη συμπεριφορά, η οποία μοιάζει -επιφανειακά τουλάχιστον- εντελώς τυχαία. Το σημαντικό είναι ότι εδώ δεν πρόκειται για πραγματική τυχαιότητα. Μάλλον πρόκειται γι' αυτό που ο διακεκριμένος Αμερικανός μαθηματικός James A. York, το 1975, ονόμασε «χάος». Μια ενδιάμεση κατάσταση ανάμεσα στην απόλυτη τάξη και στην αυθεντική τυχαιότητα. Το να αποφασίσουμε πότε η τυχαιότητα είναι στη πραγματικότητα χάος είναι μια πρόκληση.

Σε ένα πραγματικό τυχαίο φαινόμενο -όπως η ρίψη ενός ζαριού- δεν υπάρχει καμία σύνδεση μεταξύ των συμβάντων. Για παράδειγμα, αν εμφανιστεί το πέντε σε τρεις συνεχόμενες ρίψεις, δεν είναι λιγότερο ή περισσότερο πιθανό να εμφανιστεί και στην επόμενη. Χωρίς να συνδέει κάποια μνήμη το παρελθόν με το μέλλον, δεν υπάρχει τρόπος να προβλέψεις τι θα συμβεί στη συνέχεια. Στο άλλο άκρο, στην απόλυτη τάξη, βρίσκονται τα συστήματα που παρουσιάζουν επαναληπτικότητα, όπως τα αξιόπιστα ρολόγια από κρυστάλλους χαλαζία, για τα οποία μπορείς να προβλέψεις τι θα κάνουν στο μακρινό μέλλον.

Αντίθετα, στα χαοτικά φαινόμενα όπως ο καιρός, υπάρχουν συνδέσεις ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον, οι οποίες όμως είναι απίστευτα σύνθετες και μη γραμμικές. Ως αποτέλεσμα, αν γνωρίζουμε τις συνθήκες του σημερινού καιρού, αυτό μας βοηθά να προβλέψουμε εκείνα που θα συμβούν στο άμεσο μέλλον· αλλά για ολοένα πιο μακρινές προγνώσεις, τα στοιχεία του τώρα γίνονται σταδιακά όλο και πιο άχρηστα. Αυτό συμβαίνει γιατί το φαινόμενο της πεταλούδας μεγεθύνει και τις πιο μικρές ανακρίβειες στα αρχικά δεδομένα, μέχρι που ακυρώνει κάθε πρόβλεψη.

«Πρότυπα/patterns»

Ο William Ditto, διακεκριμένος φυσικός και πρύτανης της Σχολής Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Χαβάης, στην ερώτηση: «Ποιες είναι οι κυριότερες γνώσεις που προέκυψαν για το χάος;», απάντησε: «Πρώτον, ότι η μη γραμμικότητα και το χάος αποτελούν τον κανόνα και όχι την εξαίρεση· και δεύτερον, ότι στα περισσότερα συστήματα η χαοτική συμπεριφορά περιέχει έναν σχεδόν άπειρο αριθμό προτύπων. Παρόλο που τέτοια πρότυπα είναι καταστροφικά όταν βγαίνουν εκτός ελέγχου, τον περισσότερο καιρό η γοητευτική πολυπλοκότητα της φύσης -που εκτείνεται από τις οικονομικές διακυμάνσεις μέχρι τα ηλεκτρικά πρότυπα στη λειτουργία του εγκεφάλου- προκύπτει από έναν άπειρο αριθμό χαοτικών επαναλαμβανόμενων προτύπων». Αυτό το φαινόμενο, στα μαθηματικά της πολυπλοκότητας, λέγεται «αυτοομοιότητα υπό αλλαγή κλίμακος».

$fractal$

Η αυτοομοιότητα υποδεικνύει την ιδιότητα του συστήματος να εμπεριέχει μια μικρογραφία του εαυτού του σε οποιοδήποτε επίπεδο βάθους το εξετάσουμε. Έτσι, σε διάφορες κλίμακες παρατήρησης βλέπουμε να ξεδιπλώνεται μπροστά μας το ίδιο το αρχικό αντικείμενο (επαναληπτική διαδικασία). Με τον διεθνή όρο φράκταλ (fractal, ελλ. Μορφόκλασμα, ή μορφοκλασματικό σύνολο) στα Μαθηματικά, τη Φυσική, αλλά και σε πολλές επιστήμες, ονομάζεται ένα γεωμετρικό σχήμα που επαναλαμβάνεται αυτούσιο σε άπειρο βαθμό μεγέθυνσης, κι έτσι συχνά αναφέρεται ως "απείρως περίπλοκο".

Η επαναληπτική διαδικασία είναι εκείνη κατά την οποία από ένα αρχικό γεωμετρικό σχήμα δημιουργούνται απόγονοι και στη συνέχεια οι συγκεκριμένοι απόγονοι γίνονται πρόγονοι για τους επόμενους απογόνους. Το φαινόμενο λέγεται «ανάδραση». Το αρχικό στοιχείο κάθε επαναληπτικής διαδικασίας λέγεται «σπόρος».

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ένα παράδειγμα φρακτάλ. Οι «βραχώδεις» αυτό-όμοιες αναδιπλώσεις του, παράγονται από τα γενετικά προγράμματα που συνδέονται με τη χαοτική αυτό-οργανωμένη κίνηση, όταν οι νευρώνες διαμορφώνουν τη θέση τους μέσα στο κρανίο του εμβρύου. Η θεωρία τού χάους ερμηνεύει πώς ακόμη και οι γενετικά πανομοιότυποι δίδυμοι δεν έχουν τις ίδιες αναδιπλώσεις στους νευρώνες του εγκεφάλου τους.

$Brain fractal$

Ο κάθε εγκέφαλος είναι ένα μοναδικό, ξεχωριστό φρακτάλ.

Η αυτοομοιότητα συνεισφέρει στην οικονομία της πολυπλοκότητας, δηλαδή ό,τι κάνει το κάνει με τον οικονομικότερο δυνατό τρόπο. Όσο πιο πολύπλοκη είναι η δομή του κυκλοφορικού συστήματος ενός ζωντανού οργανισμού, τόσο καλύτερα μπορεί να διακινεί τα αναγκαία για τη ζωή του θρεπτικά συστατικά.

Όλη η πολυπλοκότητα προκύπτει από μερικές απλές οδηγίες, μερικές γραμμές κώδικα. Για παράδειγμα, οι οδηγίες για να αναπτύξει το έμβρυο το πολύπλοκο σύστημα των πνευμόνων του, ενδέχεται να περιλαμβάνονται με τη μορφή ενός μικρού αριθμού εντολών στα γονίδια που κληρονομεί από τους γονείς του.

Η επιστήμη της πολυπλοκότητας στην ασθένεια

Ο κόσμος γύρω μας γίνεται όλο και πιο περίπλοκος. Η απίστευτη εξέλιξη της τεχνολογίας, των επικοινωνιών, των μετακινήσεων και της πληροφόρησης μας εκθέτουν σε ένα απίστευτα περίπλοκο περιβάλλον, το οποίο εξελίσσεται και αλλάζει γρηγορότερα από ό,τι μπορούμε να αφομοιώσουμε. Σε κάθε περίπτωση, όμως, είμαστε υποχρεωμένοι να εξελιχτούμε!

Μέχρι τώρα η προσαρμογή ήταν μια αργή διαδικασία. Όταν ένα σύστημα ετίθετο κάτω από επιβάρυνση είχε είτε την ικανότητα να προσαρμοστεί και να επιβιώσει, είτε όχι. Τι συμβαίνει, όμως, όταν χρειάζεται να προσαρμοστεί σε έναν κόσμο που συνεχώς αλλάζει με μεγάλη ταχύτητα;

Αν μεταφέρουμε αυτόν τον προβληματισμό σε επίπεδο οργανισμού, είναι γνωστό πως προσαρμοζόμαστε σε κάθε μεταβαλλόμενο συνδυασμό βιοχημικών, βιομηχανικών και ψυχοκοινωνικών επιβαρυντικών παραγόντων, που περιγράφουμε κατά περίπτωση ως "βάρος", "πίεση" ή "άγχος". Από την διάρκεια, την ένταση, τις απαιτήσεις, την επιμονή, ή τα διαλείμματα των επιβαρυντικών παραγόντων, αλλά και από την αποτελεσματικότητα των μηχανισμών αντίδρασης εξαρτάται η τελική επίδραση στην υγεία και την λειτουργικότητα τόσο σε τμηματικό επίπεδο, όσο και γενικά στον οργανισμό. Αυτός ο μηχανισμός περιγράφτηκε θαυμάσια στις δεκαετίες του '40 και '50 από τον Hans Selye.

Οι ασθενείς προσέρχονται σε εμάς αναζητώντας λύσεις σε προκλήσεις που αφορούν: στρες, δυσκολίες στον ύπνο, προβλήματα πέψης, μυϊκό σπασμό, συναισθηματικές δυσκολίες, επώδυνα σύνδρομα, διαταραχές του ανοσοποιητικού, περιβαλλοντικές ευαισθησίες, σεξουαλικές διαταραχές, δυσλειτουργία στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα κ.ά. Σε πολλές περιπτώσεις, οι ασθενείς εμφανίζουν πολλαπλά προβλήματα που φαίνονται να μην έχουν λογική επιστημονική σύνδεση μεταξύ τους, εκτός από το γεγονός πως υποδεικνύουν ένα σύστημα που έχει χάσει την ικανότητα προσαρμογής, ή -αν προτιμάτε- βρίσκεται στο στάδιο της προσαρμοστικής εξάντλησης. Οι ασθενείς, μάλιστα, ζητούν λύση στα προβλήματα τους εδώ και τώρα! Δυσκολεύονται να αντιληφθούν ότι η φύση των προβλημάτων τους κάνει την θεραπευτική διαδικασία «μαραθώνιο» και όχι «αγώνα ταχύτητας»!

Αυτή η επιθυμία/αντίδραση είναι κατανοητή. Σκεφτείτε μια στιγμή της ζωής σας όπου το στρες σάς έχει κατακυριεύσει. Πιθανόν να είχατε δυσκολία να είστε ο εαυτό σας, ή ο καλύτερος εαυτός σας. Στη πραγματικότητα δεν θα είχατε τα φυσιολογικά αποθέματα (πηγές ενέργειας) να είστε ευγενικός, καλός, ή επικοινωνιακός. Σε αυτή ακριβώς τη φάση κάθε επιπρόσθετος στρεσογόνος παράγοντας μπορεί να σας καταβάλλει.

Απαιτείται, λοιπόν, ένα διαφορετικό μοντέλο, που να λαμβάνει υπόψη του την πολυπλοκότητα της ασθένειας· να μην στηρίζεται, δηλαδή, στην αναγωγιμότητα και την αναζήτηση του αιτίου/αποτελέσματος, για να μπορέσει να δώσει πειστικές απαντήσεις στις προκλήσεις αυτών των ασθενών!

Βιοψυχοκοινωνικό Μοντέλο

Το 1977, ο ψυχίατρος George L. Engel αμφισβήτησε ριζικά το Βιοϊατρικό μοντέλο, εισάγοντας το Βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο υγείας/ευεξίας και ασθένειας. Το Βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο έχει μια τεράστια απόκλιση από το Βιοϊατρικό μοντέλο, αναγνωρίζοντας τη σπουδαιότητα της κοινωνιολογίας και της ψυχολογίας του ασθενούς στην υγεία και την ασθένεια. Ακριβώς λόγω της ενσωμάτωσης στο μοντέλο αυτό στοιχείων μη βιολογικών, αποτέλεσε μια σημαντική εξέλιξη ώστε να γίνουν αντιληπτές και να αποκτήσουν τη δική τους ορολογία θεραπευτικές προσεγγίσεις εστιασμένες στο πνεύμα/σώμα (mind/body), όπως για παράδειγμα η Κρανιοϊερή Θεραπεία (craniosacral therapy) του Dr John Upledger.

Το Βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο έχει τις ακόλουθες ιδιότητες:

Αναγνωρίζει τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των σωματικών, πνευματικών, συναισθηματικών και κοινωνικών πτυχών του ατόμου
Αναγνωρίζει την ιδέα της πολυπλοκότητας, της ανάδυσης και της μη αναγωγιμότητας
Αναγνωρίζει τις εμπειρίες του ίδιου του ασθενούς

Το Βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο δεν προορίζεται να είναι μια απόκλιση από την επιστήμη, αλλά μια έκκληση για την επέκταση της επιστημονικής κατανόησης, ώστε να συμβάλλει στην σφαιρική αντιμετώπιση των προκλήσεων ενός ασθενή που βρίσκεται σε προσαρμοστική εξάντληση, ή χρόνια εξάντληση.

Η θεωρία των συστημάτων, της πολυπλοκότητας και η θεωρία του χάους είναι αναδυόμενοι επιστημονικοί κλάδοι, οι οποίοι περιγράφουν τον κόσμο με τρόπους που προάγουν ένα βιοψυχοκοινωνικό πλαίσιο!

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΤΙΓΓΙΝΑΓΚΑΣ, MSc, Υπ. Διδάκτορας

Φυσικοθεραπευτής

Ενότητες

Τελευταία άρθρα

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΠΑΘΟΥΣ ΛΕΜΦΟΙΔΗΜΑΤΟΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ

04 Οκτωβρίου 2025 | Αθηνάς Κατσιμήτρου - Τιγγινάγκα, Mld/Cdt | Καρκίνος του Μαστού

Το δευτεροπαθές λεμφοίδημα του άνω άκρου αποτελεί μία από τις σημαντικότερες επιπλοκές της θεραπείας του καρκίνου του μαστού, επηρεάζοντας σημαντικά την ποιότητα ζωής των γυναικών.

ΑΥΧΕΝΙΚΟΣ ΠΟΝΟΣ

04 Οκτωβρίου 2025 | Χαράλαμπος Τιγγινάγκας MSc, Υπ. Διδάκτορας | Αυχενικό Σύνδρομο

Ο αυχενικός πόνος και το αίσθημα δυσκαμψίας, ή "πιασίματος" στον αυχένα είναι από τις συχνότερες αιτίες αναζήτησης ιατρικής βοήθειας στον σύγχρονο κόσμο.

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΘΩΡΑΚΙΚΗΣ ΕΞΟΔΟΥ: ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

03 Οκτωβρίου 2025 | Χαράλαμπος Τιγγινάγκας MSc, Υπ. Διδάκτορας | Σύνδρομο Θωρακικής εξόδου

Το Σύνδρομο Θωρακικής Εξόδου συνιστά μια ετερογενή και αμφιλεγόμενη νοσολογική οντότητα με σημαντικές επιπτώσεις στην καθημερινή λειτουργία και δραστηριότητα του ατόμου.

ΠΟΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΕΙΝΑΙ ΕΥΑΛΩΤΕΣ ΣΤΟ STRESS ΚΑΙ ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΟΥΝ

03 Οκτωβρίου 2025 | Χαράλαμπος Τιγγινάγκας MSc, Υπ. Διδάκτορας | Άγχος - stress

Το stress – ή αλλιώς άγχος – είναι η φυσική αντίδραση του σώματος όταν νιώθει πίεση, ή απειλή. Ωστόσο, δεν το βιώνουμε όλοι με τον ίδιο τρόπο∙ για κάποιους γίνεται απλή πρόκληση, ενώ για άλλους βαριά καθημερινή δοκιμασία.

stressed woman siting at desk in office surrounded Σε μικρές δόσεις το stress μπορεί να λειτουργήσει ως κινητήρια δύναμη, όμως όταν γίνεται χρόνιο ή υπερβολικό διαβρώνει την ψυχική και σωματική υγεία. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO, 2020), το stress θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους παράγοντες κινδύνου για την υγεία στον 21ο αιώνα, επηρεάζοντας τόσο την ποιότητα ζωής, όσο και την εμφάνιση χρόνιων νοσημάτων. Υπάρχουν κατηγορίες τού πληθυσμού που αποδεικνύονται πιο ευάλωτες είτε λόγω βιολογικών παραγόντων, είτε λόγω κοινωνικών και επαγγελματικών συνθηκών, είτε λόγω ιδιαίτερων απαιτήσεων στη ζωή τους. Η κατανόηση αυτών των ομάδων είναι κρίσιμη, καθώς βοηθά στην ανάπτυξη πιο στοχευμένων στρατηγικών πρόληψης και παρέμβασης.

Ευάλωτες κατηγορίες ανθρώπων στο stress

Παιδιά και έφηβοι: Τα παιδιά και οι έφηβοι βιώνουν stress που προκαλείται από ποικίλες πηγές: τις σχολικές απαιτήσεις, τις εξετάσεις, τον κοινωνικό ανταγωνισμό, ακόμη και από την πίεση που ασκούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το παιδικό και εφηβικό νευρικό σύστημα βρίσκεται σε φάση ανάπτυξης, γεγονός που καθιστά αυτήν την ομάδα περισσότερο εκτεθειμένη στις αρνητικές συνέπειες του άγχους. Έρευνες δείχνουν ότι η παιδική έκθεση σε χρόνιο stress συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αγχωδών διαταραχών, κατάθλιψης, αλλά και σωματικών παθήσεων στην ενήλικη ζωή (Shonkoff et al., 2012).
Νεαροί ενήλικες και φοιτητές: Οι φοιτητές και οι νεαροί ενήλικες καλούνται να διαχειριστούν την μετάβαση από την εφηβεία στην ενηλικίωση, γεγονός που συνοδεύεται από ακαδημαϊκές, κοινωνικές και οικονομικές προκλήσεις. Η αβεβαιότητα για το μέλλον, η πίεση για επαγγελματική αποκατάσταση και οι οικονομικές δυσκολίες καθιστούν αυτήν την ομάδα ιδιαίτερα ευάλωτη στο άγχος (Beiter et al., 2015).
Εργαζόμενοι σε απαιτητικά επαγγέλματα: Το εργασιακό stress αποτελεί μία από τις πιο συχνές μορφές άγχους στη σύγχρονη κοινωνία. Ιδιαίτερα εκτεθειμένοι είναι οι επαγγελματίες υγείας, οι εκπαιδευτικοί, οι εργαζόμενοι σε θέσεις ευθύνης, αλλά και όσοι απασχολούνται σε ασταθή, ή χαμηλά αμειβόμενα επαγγέλματα. Το φαινόμενο της «επαγγελματικής εξουθένωσης» (burnout) έχει λάβει διαστάσεις παγκόσμιας επιδημίας (Maslach & Leiter, 2016).
Γυναίκες: Οι γυναίκες αναφέρονται συχνά στη βιβλιογραφία ως πιο ευάλωτες στο stress, όχι μόνο λόγω βιολογικών παραγόντων (ορμονικές διακυμάνσεις, εγκυμοσύνη, εμμηνόπαυση), αλλά και λόγω του κοινωνικού ρόλου που καλούνται να διαδραματίσουν. Ο συνδυασμός επαγγελματικών, οικογενειακών και κοινωνικών απαιτήσεων μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα άγχους (APA, 2019).
Φροντιστές ασθενών και γονείς παιδιών με ειδικές ανάγκες: Οι άνθρωποι που φροντίζουν άτομα με χρόνιες ασθένειες ή αναπηρίες συχνά βιώνουν έντονο και παρατεταμένο stress, γνωστό και ως «stress φροντιστή». Πρόκειται για μια κατηγορία που παρουσιάζει αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης, σωματικής κόπωσης και κοινωνικής απομόνωσης (Schulz & Sherwood, 2008).
Άτομα με χρόνια νοσήματα: Ο χρόνιος πόνος, οι σωματικοί περιορισμοί και η συνεχής αβεβαιότητα για την πορεία τής υγείας συνδέονται με υψηλά επίπεδα stress. Ασθενείς με καρδιαγγειακά νοσήματα, σακχαρώδη διαβήτη, ή καρκίνο αναφέρουν συχνά έντονο άγχος, το οποίο με τη σειρά του επιδεινώνει την πορεία τής ασθένειας (Cohen et al., 2007).
Ηλικιωμένοι: Η τρίτη ηλικία χαρακτηρίζεται από σημαντικές αλλαγές: απώλεια αγαπημένων προσώπων, συνταξιοδότηση, μείωση φυσικών ικανοτήτων. Αυτοί οι παράγοντες μπορούν να αυξήσουν την ψυχική πίεση και το αίσθημα μοναξιάς, καθιστώντας τούς ηλικιωμένους ευάλωτους σε αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές (Gum et al., 2009).

Επιπτώσεις του stress στην υγεία

african american businesswoman trying to concentra Το χρόνιο stress δεν είναι απλώς ένα ψυχολογικό βάρος· επηρεάζει ολόκληρο τον οργανισμό. Μεταξύ άλλων:

Ενισχύει τη λειτουργία τού συμπαθητικού νευρικού συστήματος και αυξάνει τα επίπεδα κορτιζόλης.
Συνδέεται με υπέρταση, καρδιαγγειακά νοσήματα και μεταβολικές διαταραχές.
Αποδυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Επιβαρύνει την ψυχική υγεία, οδηγώντας σε κατάθλιψη, αϋπνία κ.ά.
Μειώνει την ποιότητα ζωής και την ανθεκτικότητα σε νέες προκλήσεις.

Στρατηγικές αντιμετώπισης του stress

Η διαχείριση του stress απαιτεί πολυδιάστατη προσέγγιση. Οι στρατηγικές περιλαμβάνουν αλλαγές στον τρόπο ζωής, ψυχολογική υποστήριξη, αλλά και σωματοθεραπευτικές μεθόδους.

1. Τρόπος ζωής

Σωματική άσκηση: Η τακτική άσκηση μειώνει τα επίπεδα κορτιζόλης και αυξάνει τις ενδορφίνες.
Διατροφή: Ισορροπημένη διατροφή με επαρκή θρεπτικά συστατικά στηρίζει την ψυχική και σωματική ανθεκτικότητα.
Ύπνος: Ο ποιοτικός ύπνος αποτελεί θεμέλιο για την αποκατάσταση του νευρικού συστήματος.
Κοινωνική υποστήριξη: Οι διαπροσωπικές σχέσεις μειώνουν το αίσθημα απομόνωσης.

2. Ψυχολογικές παρεμβάσεις

Γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT): Αποτελεσματική στη διαχείριση δυσλειτουργικών σκέψεων.
Mindfulness και διαλογισμός: Ενισχύουν την επίγνωση και μειώνουν τη ροπή προς το άγχος.
Ομαδική θεραπεία, ή ομάδες υποστήριξης: Δημιουργούν αίσθημα κοινότητας.

3. Σωματοθεραπευτικές προσεγγίσεις και η Κρανιοϊερή Θεραπεία Upledger

osteopathy patient getting treatment massage1 Η κρανιοϊερή θεραπεία (CranioSacral Therapy – CST) που αναπτύχθηκε από τον Dr. John Upledger αποτελεί μια ήπια, μη επεμβατική μέθοδο χειροθεραπείας που εστιάζει στη ρύθμιση του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος μέσω της βελτίωσης της λειτουργικότητας του κρανιοϊερού συστήματος –δηλαδή του συστήματος των μεμβρανών και του εγκεφαλονωτιαίου υγρού που περιβάλλει τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό. Με απαλές πιέσεις, ο θεραπευτής διευκολύνει την απελευθέρωση περιορισμών στους ιστούς, ενισχύοντας την αυτορρύθμιση του οργανισμού. Έρευνες υποδεικνύουν ότι η CST μπορεί να μειώσει τα επίπεδα άγχους, να βελτιώσει τον ύπνο και να ενισχύσει την αίσθηση χαλάρωσης (Matarán-Peñarrocha et al., 2011). Ιδιαίτερα για άτομα με χρόνιο stress, η κρανιοϊερή θεραπεία μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά σε άλλες παρεμβάσεις, επιτρέποντας στο σώμα να ανακτήσει ισορροπία.

4. Ενσωμάτωση στην καθημερινότητα

executives doing yoga Η αντιμετώπιση του stress δεν μπορεί να βασιστεί σε μεμονωμένες παρεμβάσεις. Χρειάζεται καθημερινή φροντίδα:

Σταθερό πρόγραμμα ύπνου και ξεκούρασης.
Συνειδητή ενασχόληση με δραστηριότητες που προσφέρουν χαρά.
Προγραμματισμένη συμμετοχή σε πρακτικές χαλάρωσης (αναπνοές, γιόγκα, CST).
Αναγνώριση των προσωπικών ορίων και διεκδίκηση ισορροπίας σε επαγγελματική και προσωπική ζωή.

Συμπεράσματα

Το stress είναι πια κομμάτι τής καθημερινότητας, αλλά δεν βαραίνει όλους με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχουν ομάδες που το νιώθουν πιο έντονα –από τα παιδιά και τους φοιτητές, μέχρι τους εργαζόμενους, τις γυναίκες, τους φροντιστές, τα άτομα με χρόνια προβλήματα υγείας και τους ηλικιωμένους. Η διαχείριση του stress απαιτεί ολιστική προσέγγιση που να περιλαμβάνει υγιεινό τρόπο ζωής, ψυχολογική υποστήριξη και σωματοθεραπευτικές παρεμβάσεις. Στο πλαίσιο αυτό, η κρανιοϊερή θεραπεία Upledger μπορεί να προσφέρει ένα σημαντικό εργαλείο για την ενίσχυση της αυτορρύθμισης του οργανισμού και την καλλιέργεια βαθιάς χαλάρωσης. Η πρόληψη και η διαχείριση του stress δεν είναι πολυτέλεια· είναι απαραίτητη επένδυση για την υγεία, την ποιότητα ζωής και την κοινωνική ευημερία.

Πηγές

American Psychological Association (APA). (2019). Stress in America: Stress and current events.
Beiter, R., Nash, R., McCrady, M., Rhoades, D., Linscomb, M., Clarahan, M., & Sammut, S. (2015). The prevalence and correlates of depression, anxiety, and stress in a sample of college students. Journal of Affective Disorders, 173, 90-96.
Cohen, S., Janicki-Deverts, D., & Miller, G. E. (2007). Psychological stress and disease. JAMA, 298(14), 1685–1687.
Gum, A. M., King-Kallimanis, B., & Kohn, R. (2009). Prevalence of mood, anxiety, and substance-abuse disorders for older Americans in the National Comorbidity Survey–Replication. American Journal of Geriatric Psychiatry, 17(9), 769-781.
Maslach, C., & Leiter, M. P. (2016). Understanding the burnout experience: recent research and its implications for psychiatry. World Psychiatry, 15(2), 103–111.
Matarán-Peñarrocha, G. A., Castro-Sánchez, A. M., García, G. C., Moreno-Lorenzo, C., Carretero, T. L., & Zafra, M. Á. (2011). Influence of craniosacral therapy on anxiety, depression and quality of life in patients with fibromyalgia. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 2011, 178769.
Schulz, R., & Sherwood, P. R. (2008). Physical and mental health effects of family caregiving. American Journal of Nursing, 108(9 Suppl), 23–27.
Shonkoff, J. P., Boyce, W. T., & McEwen, B. S. (2012). Neuroscience, molecular biology, and the childhood roots of health disparities: Building a new framework for health promotion and disease prevention. JAMA, 301(21), 2252–2259.
World Health Organization (WHO). (2020). Stress at the workplace.