Η Ψηφιακή Άνοια αποτελεί μια σύγχρονη απειλή για την υγεία. Πίσω από τον όρο ψηφιακή άνοια βρίσκεται η κατάχρηση της χρήση τού διαδικτύου και των διάφορων συσκευών πρόσβασης σε αυτό.

Αυτή όμως η κατάχρηση ή υπερχρήση προκαλεί γνωστική εξασθένηση, όπως μειωμένη προσοχή και μειωμένο εύρος μνήμης, ενώ ενδέχεται ακόμη και να επιταχύνει την πρώιμη άνοια. Η Ψηφιακή Άνοια αποτελεί μια σύγχρονη απειλή για την υγεία, ενώ υπαρκτός είναι ο κίνδυνος να πάρει τη μορφή επιδημίας. Προκαλεί μια αισθητηριακή αναντιστοιχία στον εγκέφαλο από την υπερβολική χρήση της τεχνολογίας παράλληλα με το παρατεταμένο τεμπέλικο κάθισμα. Ο όρος «Ψηφιακή Άνοια – Digital Demetria», επινοήθηκε από τον νευροεπιστήμονα Manfred Spitzer για να περιγράψει μια κατάσταση που προκαλείται από την υπερβολική χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας με αποτέλεσμα την κατάρρευση των γνωστικών ικανοτήτων. Δηλαδή την ικανότητα να σκεφτόμαστε, να λύνουμε προβλήματα ή απλά να κάνουμε τη δουλεία μας.

Η χρήση των έξυπνων κινητών τηλεφώνων (smartphones) διεγείρει την αριστερή πλευρά του εγκεφάλου, ενώ η δεξιά πλευρά, η οποία συνδέεται με τη συγκέντρωση, παραμένει αναξιοποίητη και τελικά εκφυλίζεται. Η μνήμη έχει μειωθεί, καθώς οι χρήστες βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στα έξυπνα κινητά για να θυμούνται ακόμη και την παραμικρή πληροφορία για αυτούς. Επειδή οι μηχανές αναζήτησης επιτρέπουν την εύκολη πρόσβαση στη λήψη πληροφοριών, οι χρήστες είναι πιο πιθανό να θυμούνται πού να βρουν ένα γεγονός αντί να θυμούνται το ίδιο το γεγονός. Επιπλέον, οι πληροφορίες στο διαδίκτυο παρουσιάζονται ως υπερκείμενα, δηλαδή σε μια ειδικά δομημένη μη γραμμική μορφή κειμένου, με ένα δίκτυο από κόμβους, που συνδέονται με συνδέσμους -links.  Μια λέξη ή μια φράση στο κείμενο είναι υπογραμμισμένη ή έχει επισημανθεί με άλλο τρόπο ώστε να αποτελεί κόμβο. Ένας κόμβος μπορεί να οδηγεί σε μια επεξήγηση, υποσημείωση ή ακόμα και κάποιο άλλο σχετικό κείμενο. O κόμβος είναι ένα σύνολο δεδομένων (κείμενο), οργανωμένα γύρω από ένα κοινό θέμα. Δίνοντας έτσι στον αναγνώστη πολλαπλές δυνατότητες πληροφόρησης. Από την άλλη πλευρά , τα gadget βοηθούν τη μνήμη μας αποθηκεύοντας δεδομένα εξωτερικά, ελευθερώνοντας έτσι τη χωρητικότητα στη μακροπρόθεσμη μνήμη μας.

Το περιβάλλον των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει προκαλέσει μια πανδημία εθισμού στο διαδίκτυο και η χρήση του μπορεί να προκαλέσει μια ψυχοφυσιολογική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από υψηλά θετική δραστικότητα και διέγερση. Το διαδίκτυο είναι ένα βασίλειο γνώσης και ευκαιριών. Παρέχει μια πλατφόρμα όπου άνθρωποι από όλο τον κόσμο μπορούν να συνδεθούν και να ανταλλάξουν ιδέες και υπηρεσίες. Ωστόσο, το ερώτημα που τίθεται είναι αν ο κίνδυνος της τεχνολογίας υπερβαίνει κατά πολύ τα οφέλη της. Οι έφηβοι κάνουν πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Όμως η μείωση του χρόνου που διέθεταν για μελέτη μέσω της αλληλεπίδρασης, και η αντικατάστασή της με μελέτη με τη χρήση τεχνολογικών συσκευών είχε ως αποτέλεσμα την κακή ακαδημαϊκή πρόοδο για αρκετούς από αυτούς.

Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδιά και οι έφηβοι αποτελούν πληθυσμό υψηλού κινδύνου λόγω της τεράστιας τεχνολογικής τους εξάρτησης καθώς η ωρίμανση του εγκεφάλου τους βρίσκεται σε εξέλιξη. Συγκλίνοντα στοιχεία από βιοψυχοκοινωνική έρευνα σε ανθρώπους και ζώα δείχνουν ότι η χρόνια αισθητηριακή διέγερση (μέσω υπερβολικής έκθεσης στην οθόνη) επηρεάζει την ανάπτυξη του εγκεφάλου αυξάνοντας τον κίνδυνο γνωστικών, συναισθηματικών και συμπεριφορικών διαταραχών σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες. Αναδυόμενα στοιχεία υποδηλώνουν ότι ορισμένες από αυτές τις επιδράσεις είναι παρόμοιες με αυτές που παρατηρούνται σε ενήλικες με συμπτώματα ήπιας γνωστικής εξασθένησης (Mild Cognitive Impairment -MCI) στα πρώιμα στάδια της άνοιας, συμπεριλαμβανομένης της μειωμένης ικανότητας συγκέντρωσης, προσανατολισμού, απόκτησης πρόσφατων αναμνήσεων (προχωρημένη αμνησία), ανάκληση προηγούμενων αναμνήσεων (παλίνδρομη αμνησία), κοινωνικότητα και αυτοφροντίδα.

Ο υπερβολικός χρόνος οθόνης είναι γνωστό ότι μεταβάλλει τον όγκο της φαιάς ουσίας και της λευκής ουσίας στον εγκέφαλο, αυξάνει τον κίνδυνο ψυχικών διαταραχών και βλάπτει την απόκτηση αναμνήσεων και μάθησης που είναι γνωστοί παράγοντες κινδύνου για άνοια. Η χρόνια αισθητηριακή υπερδιέγερση (δηλαδή ο υπερβολικός χρόνος οθόνης) κατά την ανάπτυξη του εγκεφάλου αυξάνει τον κίνδυνο επιταχυνόμενου νευροεκφυλισμού στην ενήλικη ζωή (δηλαδή αμνησία, πρώιμη έναρξη άνοιας). Αυτή η σχέση επηρεάζεται από αρκετούς διαμεσολαβητικούς παράγοντες (π.χ. πτώση IQ, μαθησιακές δυσκολίες και ψυχικές ασθένειες). 

Σύμφωνα με μελέτες και διαφορές υποθέσεις που γίνονται,  η υπερβολική έκθεση στην οθόνη κατά τη διάρκεια των κρίσιμων περιόδων ανάπτυξης στη Γενιά Ζ (Generation Z, μια γενιά ελπιδοφόρα µεν, αλλά µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά καθώς πρόκειται για την πρώτη γενιά χωρίς προϊντερνετική ζωή, η οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε µε τα «έξυπνα» τηλέφωνα και δεν γνωρίζει πώς είναι να ζεις χωρίς social media, ονομάστηκε δε και iGen) θα οδηγήσει σε ήπιες γνωστικές βλάβες στην πρώιμη έως τη μέση ενήλικη ζωή της, με αποτέλεσμα σημαντικά αυξημένα ποσοστά πρώιμης έναρξης άνοιας στην μετέπειτα ενήλικη ζωή.

Προβλέπεται ότι από το 2060 έως το 2100 τα ποσοστά τής νόσου τού Αλτσχάιμερ και των σχετικών ανοιών (Alzheimer's disease and related dementias -ADRD) θα αυξηθούν σημαντικά και μάλιστα πολύ υψηλότερα από τις εκτιμήσεις που κάνουν τα Κέντρα Ελέγχου Νοσημάτων (CDC), σημειώνοντας τετραπλάσια έως και εξαπλάσια αύξηση.

Σε σύγκριση με τις προηγούμενες γενιές, ο μέσος 17-19χρονος ξοδεύει περίπου 6 ώρες την ημέρα σε κινητές ψηφιακές συσκευές (MDD) (smartphone, tablet και φορητούς υπολογιστές), ενώ τα άτομα που γεννήθηκαν πριν από το 1950 στην ίδια ηλικία ξόδευαν μηδέν. Οι εκτιμήσεις περιλαμβάνουν τις τεκμηριωμένες επιπτώσεις τού υπερβολικού χρόνου οθόνης σε άτομα που γεννήθηκαν μετά το 1980, «τα παιδιά τής χιλιετίας - Millennials» και της «γενιάς Ζ», τα οποία θα είναι η πλειοψηφία των ατόμων ηλικίας ≥65 ετών.

Μια εκτιμώμενη αύξηση 4 έως 6 φορές στα ποσοστά ADRD μετά το 2060 θα οδηγήσει σε εκτεταμένη κοινωνική και οικονομική δυσπραγία και την πλήρη κατάρρευση των ήδη επιβαρυμένων συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης στις ανεπτυγμένες χώρες. Πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή άμεσα προληπτικά μέτρα, συμπεριλαμβανομένων επενδύσεων και παρεμβάσεων στη δημόσια εκπαίδευση, την κοινωνική πολιτική, τους νόμους και την υγειονομική περίθαλψη.

Στάση του σώματος

Αλλά πως συνδέονται τα παραπάνω με τη στάση του σώματος;

Στη πραγματικότητα η κακή στάση του σώματος είναι περισσότερο σύμπτωμα παρά αιτία. Ουσιαστικά πρόκειται για δυσλειτουργία διαφόρων συστημάτων του σώματος που είτε υπερλειτουργούν, είτε υπόλειτουργούν.  Πιο αναλυτικά:

Ponto-Medullary Reticular Formation / Γέφυρο-Μυελώδης Δικτυωτός Σχηματισμός (PMRF)

Ο δικτυωτός σχηματισμός (reticular formation) είναι ένα σύνολο νευρώνων και νευραξόνων το οποίο βρίσκεται στο στέλεχος και στο θάλαμο. Δέχεται αισθητικές ίνες όλων των συστημάτων, ενώ οι απαγωγές ίνες του δικτυωτού σχηματισμού επικοινωνούν με όλες τις ομάδες νευρώνων. Τα κύτταρά του έχουν μεγάλους δενδρίτες για να δέχονται συνάψεις από πολλά διαφορετικά συστήματα. Επηρεάζει τη λειτουργία των σκελετικών μυών, ρυθμίζει το αυτόνομο νευρικό σύστημα και το σύστημα ενδοκρινών αδένων, ενώ έχει βρεθεί ότι σχετίζεται με το επίπεδο συνείδησης. Μπορεί να διαιρεθεί σε τρεις στήλες οι οποίες είναι ξεκινώντας από τη μέση γραμμή, η μέση, η έσω και η έξω στήλη. Όσο πιο κοντά βρίσκεται στη μέση γραμμή ο νευρώνας, τόσο μεγαλύτερος είναι.

Στη διασταύρωση όπου η Γέφυρα του εγκεφάλου συναντά τον Μυελό βρίσκεται ένας δυναμικός σταθμός αναμετάδοσης, το επίκεντρο για τον ορθοστατικό έλεγχο. Στεγάζει οκτώ κρανιακά νεύρα που είναι υπεύθυνα για ζωτικές κινητικές και αισθητηριακές λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένου του συντονισμού ματιού-αυτιού που βοηθά στα αντανακλαστικά διόρθωσης της κεφαλής και στο ισορροπημένο βάδισμα. Όταν ο ορθοστατικός έλεγχος λειτουργεί σωστά συγκρατεί/αποτρέπει στο άτομο την κάμψη στον αυχένα και τον θώρακα, η οποία με τη σειρά της, αντιστέκεται αποτελεσματικά στην έκθεση στη δύναμη της βαρύτητας (το Κέντρο Βάρους του σώματος ανάμεσα στα πέλματα). Τα άτομα με διαταραχή αυτής της λειτουργίας ενδεχομένως θα εμφανίσουν το Άνω Διαγώνιο Σύνδρομο (Upper Cross Syndrome), δηλαδή πρόσθια ολίσθηση της κεφαλής, έσω στροφή στα άνω άκρα, προβολή προς τα εμπρός της ωμικής ζώνης και θωρακική κύφωση – το Κέντρο Βάρους εκτός της επιφάνειας στήριξης του σώματος-. Όπως γίνεται αντιληπτό κάθε μέρα αυτά τα άτομα μάχονται/αντιστέκονται τη δύναμη της βαρύτητας με τις γνωστές συνέπειες.

Πολλές ώρες μπροστά από μια οθόνη, έλλειψη άσκησης και κακή εμβιομηχανική του σώματος, συμβάλλουν στην αλλαγή της ευθυγράμμισης του σκελετού, αποτέλεσμα της προσαρμοστικής ικανότητας του σώματος, με αποτέλεσμα την εδραίωση της κακής στάσης, που μπορεί να οδηγήσει σε άλλες καταστάσεις όπως έλλειψη εστίασης, οπτικές διαταραχές, κατάθλιψη, κακή ισορροπία, προστατευτικό μυϊκό σπασμό κ.α.

Όταν τα άτομα περνούν υπερβολικό χρόνο στις ψηφιακές συσκευές τους παράλληλα με κακή στάση, εμφανίζεται μια αισθητηριακή διάσπαση όπου το πίσω μέρος του εγκεφάλου είναι υπερδραστήριο ενώ το μπροστινό λιγότερο ενεργό. Πιο αναλυτικά ο ινιακός λοβός, στο πίσω μέρος του εγκεφάλου, είναι υπερδραστήριος καθώς επεξεργάζεται οπτικά ερεθίσματα -από βιντεοπαιχνίδι, κοινωνικά μέσα, τηλεοπτικό πρόγραμμα, κ.α.- ενώ οι μετωπιαίοι και βρεγματικοί λοβοί που βρίσκονται στο μπροστινό και κεντρικό τμήμα του εγκεφάλου είναι λιγότερο ενεργοί. Αυτές οι περιοχές του εγκεφάλου όμως είναι υπεύθυνες για την ανώτερη σκέψη, καλή συμπεριφορά όπως τα κίνητρα, ο καθορισμός στόχων, η μνήμη και οι κοινωνικά κατάλληλες συμπεριφορές. Είναι επίσης υπεύθυνες για την κίνηση και την αίσθηση της θέσης του σώματος.

Αντιμετώπιση

Ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα Χειροθεραπείας (Manual Therapy) συνδυαζόμενο με ασκήσεις ιδιοδεκτικότητας είναι σε θέση να αναστρέψει αυτή τη κατάσταση. Καθώς η αισθητηριακή ολοκλήρωση λαμβάνει χώρα μέσω της αποτελεσματικής Χειροθεραπείας και διορθωτικών ιδιοδεκτικών ασκήσεων, το εγκεφαλικό στέλεχος μεταδίδει ερεθίσματα στους μύες που ελέγχουν τη κίνηση των ματιών, της κεφαλής, του αυχένα, του κορμού και των κάτω άκρων, επιτρέποντας στο άτομο να διατηρεί την ισορροπία του και να έχει ταυτόχρονα καθαρή εικόνα καθώς κινείται. Φυσικά, πολλαπλά νευρολογικά συστήματα συμβάλλουν στην βέλτιστη στάση του σώματος. Στόχος μας είναι η συνεργατική ολοκλήρωση αυτών των συστημάτων για την ομαλοποίηση και την αποκατάσταση της συνεργασίας μεταξύ των καμπτήρων και των εκτεινόντων μυών, καθώς της σταθεροποίησης της στάσης κατά τη διάρκεια της δυναμικής κίνησης.

Πρόληψη

Δεν είναι ρεαλιστικό να πούμε να εγκαταλείψετε την ενασχόληση σας με την τεχνολογία, είναι όμως ρεαλιστικό να μειώσετε τον χρόνο μπροστά από την οθόνη. Δεν χρειάζεται να πετάξετε το smartphone. Μπορείτε να δουλέψετε τη στάση σας ενώ αλληλεπιδράτε με τη τεχνολογία. Πιο αναλυτικά:

• Φέρτε το τηλέφωνο στο ύψος των ματιών
• Όταν κάθεστε μπροστά από την οθόνη του υπολογιστή, τραβήξτε τους ώμους και το κεφάλι προς τα πίσω. Το αυτί πρέπει να είναι πάνω από τον ώμο, οι ώμοι πάνω από τους γοφούς, τα δυο πόδια στο έδαφος και η σπονδυλική στήλη ίσια
• Μην χρησιμοποιείται τον φορητό υπολογιστή σε θέσεις που θέτουν σε κίνδυνο το σώμα σας, πλησιάστε το στο ύψος των ματιών
• Συνιστούμε επίσης στους χρήστες να απομνημονεύουν προσωπικά στοιχεία αντί να εξαρτώνται από τα κινητά τηλέφωνα
• Αλλάζετε τακτικά στάση του σώματος

Συμπεράσματα

Είναι αναμφισβήτητο ότι η τεχνολογία είναι ζωτικής σημασίας για την ανθρώπινη ανάπτυξη, αλλά οι επιπτώσεις της πρέπει να τεκμηριωθούν και να διαδοθούν. Συνιστούμε στα σχολεία να εκπαιδεύουν τους μαθητές σχετικά με τις συνέπειες της κατάχρησης του διαδικτύου και να περιορίζουν τη χρήση κινητών τηλεφώνων στους σχολικούς χώρους. Οι γονείς θα πρέπει να προσπαθήσουν να διατηρήσουν ένα καλό περιβάλλον στο σπίτι και να περιορίσουν τον χρόνο που περνάει το παιδί τους στο διαδίκτυο. Η τεχνολογική ανάπτυξη είναι μέρος της κοινωνίας μας, αυτό δεν αμφισβητείται. Ο τρόπος εμπλοκής όμως με την τεχνολογία μπορεί να αλλάξει τη ζωή του ατόμου. 

Επίσης, δεν θα πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι η σπονδυλική στήλη είναι υπεύθυνη για την μεταφορά στον εγκέφαλο των ερεθισμάτων από την περιφέρεια αλλά και τη μεταφορά των απαντητικών εντολών του εγκεφάλου προς τη περιφέρεια.  Οπότε μην αμελείται να την φροντίζεται. Ο εκπαιδευμένος θεραπευτής στη Χειροθεραπεία (Manual Therapy) μπορεί να σας προσφέρει σημαντική βοήθεια.  

Πηγές

• Baek IH., Park EJ. ‘Digital dementia' is on the rise. Korea JoongAng Daily. June 24, 2013. http://koreajoongangdaily.joins.com/news/article/article.aspx?aid=2973527. Accessed June 12, 2017.
• Kaspersky Lab. The rise and impact of digital amnesia. 2015. https://cdn.press.kaspersky.com/files/2017/04/Digital-Amnesia-Report.pdf. Accessed June 12, 2017.
• Sparrow B., Liu J., Wegner DM. Google effects on memory: cognitive consequences of having information at our fingertips. Science. 2011. August 5; 333 6043: 776- 778. 10.1126/science.1207745. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
• Loh KK., Kanai R. How has the Internet reshaped human cognition? Neuroscientist. 2016. October; 22 5: 506- 520. 10.1177/1073858415595005. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
• Hasher L., Lusitg C., Zacks RT. Inhibitory mechanisms and the control of attention. : Conway A., Jarrold C., Kane M., Miyake A., Towse J. Variation in Working Memory. New York, NY: Oxford University Press; 2007: 227- 249. [Google Scholar]
• Mauri M., Cipresso P., Balgera A., Villamira M., Riva G. Why is Facebook so successful? Psychophysiological measures describe a core flow state while using Facebook. Cyberpsychol Behav Soc Netw. 2011. December 1; 14 12: 723- 731. 10.1089/cyber.2010.0377. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
• Carrier LM., Cheever NA., Rosen LD., Benitez S., Chang J. Multitasking across generations: multitasking choices and difficulty ratings in three generations of Americans. Comput Human Behav. 2009. March 31; 25 2: 483- 489. 10.1016/j.chb.2008.10.012. [CrossRef] [Google Scholar]
• https://www.sycamorevalleychiropractic.com/digital-dementia-a-modern-day-health-epidemic/
• Digital dementia in the internet generation: excessive screen time during brain development will increase the risk of Alzheimer's disease and related dementias in adulthood, Laurie A Manwell, Merelle Tadros, Tiana M Ciccarelli, Roelof Eikelboom