Η θεραπευτική προσέγγιση του καρκίνου κάποιες φορές είναι επιθετική  και επηρεάζει τη φυσική κατάσταση των ασθενών. Αυτό, όμως, έχει  ως συνέπεια τον περιορισμό όχι μόνο του βαθμού ανεξαρτησία τους, αλλά και του βαθμού αυτοεξυπηρέτησής τους.

Τα στοιχεία, αλλά και η εμπειρία έχουν δείξει ότι περισσότεροι από τους μισούς ασθενείς με καρκίνο θα εμφανίσουν δευτεροπαθείς εστίες στα οστά, δηλαδή θα παρουσιάσουν Μεταστατική Οστική Νόσο. Επιπλέον, οι χειρουργικές επεμβάσεις, οι ακτινοβολίες και οι άλλες μορφές θεραπείας τού καρκίνου στις οποίες ενδέχεται να υποβληθούν μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα την αφαίρεση, ή την καταστροφή οστών και συνδετικού ιστού. Οι παραπάνω διαπιστώσεις οδήγησαν στην ανάγκη μιας εξειδικευμένης προσπάθειας, η οποία στόχο έχει να προσφέρει τόσο στους ίδιους τους ασθενείς, όσο και στο περιβάλλον τους υποστήριξη, αλλά και ποιότητα ζωής. Η προσπάθεια αυτή έγκειται στην αποκατάσταση ή βελτίωση της μυϊκής δύναμης των συγκεκριμένων ασθενών, οι οποίοι με τον τρόπο αυτό επανακτούν την κινητικότητα και την λειτουργική τους ανεξαρτησία. Τα θετικά αυτά αποτελέσματα θα  πρέπει να συμπληρώνονται, αν κριθεί απαραίτητο,  ακόμη και με την αλλαγή του επαγγελματικού προσανατολισμού των ασθενών, και, φυσικά, την επανένταξή τους στο κοινωνικό σύνολο. Η προσπάθεια αυτή χαρακτηρίζει αυτό που ονομάζουμε την Ογκολογική Αποκατάσταση, η οποία είναι ζωτικής σημασίας για τους ασθενείς που πάσχουν από καρκίνο και μετά από μια επιθετική θεραπευτική προσέγγιση επιβιώσουν από τη νόσο. Η Ογκολογική Αποκατάσταση στοχεύει στον να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος μακροχρόνιας ανικανότητάς τους, ενώ παράλληλα τους δίνει  την δυνατότητα να διευρύνουν την λειτουργική τους ανεξαρτησία. Για τον σκοπό αυτό ο ασθενής πρέπει να βρίσκεται στο κέντρο μιας θεραπευτικής ομάδας που την συναποτελούν: θεράπων ιατρός, νοσηλεύτρια, φυσικοθεραπευτής, εργασιοθεραπευτής, ψυχολόγος, φαρμακοποιός, διαιτολόγος, και κοινωνικός λειτουργός. Η ομαδική αυτή εργασία για να είναι επιτυχής απαιτεί τη συνεργασία σε κλίμα αμοιβαίου σεβασμού και εκτίμησης του έργου που προσφέρει η κάθε ειδικότητα, παράλληλα με τη κατανόηση του σκοπού και του τρόπου εργασίας της. Η Ογκολογική Αποκατάσταση αποτελεί ένα νέο πεδίο ενδιαφέροντος για όλους όσους ασχολούνται με τη φροντίδα ασθενών με καρκίνο και απαιτεί συντονισμένη και σκληρή δουλειά.

Ο ρόλος του Φυσικοθεραπευτή

Η Φυσικοθεραπεία κατέχει ρόλο κλειδί στο θεραπευτικό ταξίδι του ασθενή με καρκίνο από τη στιγμή της διάγνωσης, μέχρι το τελικό στάδιο της νόσου. Ο σκοπός της Φυσικοθεραπείας σε ασθενείς με καρκίνο είναι να ελαχιστοποιήσει μερικές από τις δυσάρεστες επιπτώσεις τής νόσου, ή και της θεραπείας τους. Συχνά η φυσικοθεραπεία είναι πιθανόν να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής των ασθενών, ανεξάρτητα από τη πρόγνωση, βοηθώντας τους να επιτύχουν τη μέγιστη δυνατή λειτουργική ικανότητα και ανεξαρτησία, ή να κερδίσουν ανακούφιση από δυσάρεστα συμπτώματα (Association of Chartered Physiotherapist in Oncology and Palliative Care -1993-).

Σύμφωνα με τους Fulton & Else (1997) ο σκοπός της φυσικοθεραπείας είναι να βελτιστοποιεί το επίπεδο της φυσικής κατάστασης του ασθενή και να λαμβάνει υπόψη του την αλληλεπίδραση μεταξύ της φυσικής, ψυχολογικής, κοινωνικής, και επαγγελματικής ανάγκης τής λειτουργικότητας. Ο Φυσικοθεραπευτής αντιλαμβάνεται την υπάρχουσα παθολογική κατάσταση του ασθενή, αλλά δεν εστιάζει στη θεραπεία. Επικεντρώνει τη προσοχή του στο δευτερογενές αποτέλεσμα της νόσου που σχετίζεται με τη φυσική κατάσταση και τη λειτουργικότητα του ασθενή, καθώς οι ασθενείς με καρκίνο έχουν ένα ευρύ φάσμα αναγκών, στο οποίο περιλαμβάνονται αναπνευστικά προβλήματα, νευρολογικά προβλήματα, προβλήματα του λεμφικού συστήματος, ορθοπεδικά, μυοσκελετικά, αλλά και ο πόνος.

Οι McDonnell & Shea (1993) υποστήριζαν ότι ο ρόλος τού Φυσικοθεραπευτή στην Ογκολογική Αποκατάσταση περιλαμβάνει την βελτίωση της λειτουργικότητας, την ελάττωση του πόνου, την ελάττωση της ανικανότητας, την βελτίωση της κινητικότητας, και τελικά την βελτίωση της ποιότητας ζωής. Ο Rashleigh (1996) ισχυρίζεται ότι ο Φυσικοθεραπευτής έχει έναν προληπτικό, εκπαιδευτικό και υποστηρικτικό ρόλο να παίξει στην αντιμετώπιση ασθενών με καρκίνο, καθώς και να παρέχει ανεξάρτητες και συμπληρωματικές θεραπείες που αφορούν στην φυσική αποδυνάμωση και στον πόνο. Το Regional PAMs Forum on Cancer Services in Northern Ireland (1998) καθόριζε ότι η φυσικοθεραπευτική μεσολάβηση σε ασθενείς με καρκίνο θα πρέπει να περιλαμβάνει:

• Θέσεις, κινήσεις, μηχανοθεραπείες, εναλλακτικές θεραπείες για ανακούφιση και έλεγχο του πόνου.
• Αναπνευστική φροντίδα: αντιμετώπιση δύσπνοιας, απομάκρυνση εκκρίσεων, ύγρανση και οξυγονοθεραπεία.
• Ειδικές τεχνικές νευρολογικής αποκατάστασης.
• Θεραπεία Λεμφοιδήματος.
• Εκπαίδευση του ασθενή να προσαρμοσθεί στις νέες ανάγκες.
• Εκπαίδευση των ανθρώπων του περιβάλλοντος στον κατάλληλο χειρισμό των ασθενών.
• Κινησιοθεραπεία για βελτίωση της ελαστικότητας, της δύναμης, και λειτουργικότητας.
• Τεχνικές χαλάρωσης για ελάττωση του επιπέδου άγχους και στρες.

Αναφέρθηκε στην αρχή ότι ο ρόλος της Φυσικοθεραπείας ξεκινά από τη στιγμή της διάγνωσης, τότε που η ενημέρωση και η υποστήριξη του ασθενή είναι ζωτικής σημασίας. Το γεγονός ότι οι συγκεκριμένοι ασθενείς αντιμετωπίζουν μακροχρόνιες θεραπείες με χημειοθεραπεία, ακτινοβολίες, και ίσως μεγάλα χειρουργεία, καθώς και τα αποτελέσματα της ακινητοποίησης εξαιτίας του πόνου σημαίνει απώλεια μυϊκής μάζας, μυϊκή ατροφία, δυσκαμψία αρθρώσεων, απώλεια της φυσικής κατάστασης και κακουχία. Αυτά τα προβλήματα μπορούν να ελαχιστοποιηθούν με την αναγκαία ενημέρωση σχετικά με τη θεραπευτική προσέγγιση, καθώς και με προληπτικό πρόγραμμα ασκήσεων για το αρχικό στάδιο.

Οι McDonell & Shea (1993) ισχυρίζονται ότι οι ασθενείς με καρκίνο, αντιμετωπίζουν την φυσικοθεραπεία ως ένα ελπιδοφόρο γεγονός, που θα τους οδηγήσει σε καλύτερη φυσική κατάσταση, με καλύτερη αίσθηση ευεξίας, ενώ τους προσφέρει την δυνατότητα να επιτύχουν καλύτερο επίπεδο αυτοεξυπηρέτησης. Ο καθορισμός ρεαλιστικών στόχων, ενισχύει την αυτοπεποίθηση τους σε στιγμές απελπισίας και μειωμένης ανεξαρτησίας.

Οι Kuchler & Wood-Dauphinee (1991) προτείνουν στους Φυσικοθεραπευτές να σκέπτονται πέρα από την φυσική αποκατάσταση του ασθενή και να ενσωματώνουν στοιχεία ψυχολογικής υποστήριξης, ώστε να μειώνουν τα προβλήματα και να διευκολύνουν την αποκατάσταση. Αυτός ο ισχυρισμός ενισχύεται από μια πολύ καλή μελέτη των Mackey & Sparking (2000), οι οποίοι φέρνουν στην προσοχή των φυσικοθεραπευτών τις ατομικές μη σωματικές παραμέτρους τής φροντίδας των ασθενών. Οι ερευνητές αυτοί υποστηρίζουν ότι είναι αναγκαίο οι φυσικοθεραπευτές να μπορούν να αναγνωρίσουν τις   ψυχοκοινωνικές ανάγκες των ασθενών και να τους παρέχουν την αναγκαία ψυχολογική στήριξη, ενώ έχουν την υποχρέωση να αναπτύξουν αυτή την ικανότητα σε μια προσπάθεια να μεγιστοποιήσουν τα πλεονεκτήματα της αποκατάστασης. Στο Ηνωμένο Βασίλειο (NHS Cancer Plan [DoH 2000]) έχουν ορίσει ότι το προσωπικό που εργάζεται με ογκολογικούς ασθενείς θα λαμβάνει επιπλέον εκπαίδευση που θα αφορά την ικανότητα επικοινωνίας και παροχής ψυχολογικής στήριξης.

Κινητική Αποκατάσταση (κινησιοθεραπεια)

Τα πλεονεκτήματα της κινησιοθεραπείας σε ασθενείς με καρκίνο που έχουν υποβληθεί σε ιδιαίτερα επιβαρυντικό για τον οργανισμό τους θεραπευτικό σχήμα είναι:

• Να προτρέψει το σώμα να παράγει περισσότερα ερυθρά αιμοσφαίρια, ενισχύοντας την ικανότητα μεταφοράς οξυγόνου από το αίμα.
• Βελτίωση καρδιαγγειακού συστήματος.
• Βελτίωση του μυϊκού τόνου, και μυϊκή ενδυνάμωση.
• Βελτίωση της αντοχής.
• Μείωση της ναυτίας και του εμετού, που σχετίζεται με τη χημειοθεραπεία.
• Να αυξήσει την όρεξη.
• Να ενθαρρύνει τον βαθύτερο και αναζωογονητικό ύπνο.
• Μείωση του πόνου – η άσκηση ενεργοποιεί την απελευθέρωση ενδορφινών.
• Βελτίωση της διάθεσης.
• Μείωση φαρμακευτικής αγωγής σχετική με τον πόνο και της αντιμετώπισης της κατάθλιψης.

Μερικές μελέτες επίσης έδειξαν ότι η άσκηση μπορεί:

• Να ενθαρρύνει το σώμα να παράγει περισσότερα λευκά αιμοσφαίρια.
• Να βελτιώσει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος.
• Σε μερικές περιπτώσεις να μειώσει τον χρόνο νοσηλείας.
• Σε μερικές περιπτώσεις να αυξήσει το προσδόκιμο επιβίωσης.

Η κινησιοθεραπεία μπορεί να αυξήσει την αυτοπεποίθηση των ασθενών, βελτιώνοντας την ποιότητα της ζωής τους. Το κατάλληλο πρόγραμμα κινησιοθεραπείας - αποκατάστασης επιλέγεται από τον Φυσικοθεραπευτή, λαμβάνοντας υπόψη:

1. ΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ: Ενημέρωση από το ιατρικό προσωπικό για την διάγνωση, τις δυνατότητες θεραπευτικής αντιμετώπισης, προοπτική, αλλά και οριοθέτηση στόχων.
2. ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ: Η κλινική αξιολόγηση από τον Φυσικοθεραπευτή περιλαμβάνει: επισκόπηση, ψηλάφηση, έλεγχο εύρους κίνησης των αρθρώσεων (όπου αυτό είναι δυνατόν), έλεγχο μυϊκής ισχύος, εκτίμηση του πόνου και της ανάγκης εξάρτησης από το περιβάλλον του.
3. ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΣΤΟΧΩΝ – ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ: Από τα προηγούμενα βήματα ο φυσικοθεραπευτής θα έχει αποκτήσει σαφή εικόνα για την κατάσταση του ασθενή, η οποία και θα τον οδηγήσει στον καθορισμό των άμεσων, αλλά των μακροπρόθεσμων στόχων. Αυτά τα συμπεράσματα πρέπει αρχικά να τα συζητήσει με την θεραπευτική ομάδα, ώστε να υπάρχει ταύτιση απόψεων και εν συνεχεία να αναλυθούν στον ίδιο τον ασθενή -καθώς θεωρείται αναγκαία η δική του συμμετοχή-, αλλά και στο περιβάλλον του εφόσον έχει την δυνατότητα να τον επηρεάσει θετικά.

Στην μετεγχειρητική φάση

Στην μετεγχειρητική φάση η προσέγγιση του Φυσικοθεραπευτή για τους ασθενείς με καρκίνο αποσκοπεί σε:

1.  Έλεγχο ρυθμού και τύπου αναπνοής.
2. Διατήρηση ή βελτίωση κινητικότητας των αρθρώσεων. Επιτυγχάνεται με παθητικές ή ενεργητικές ασκήσεις, αλλά και με την χρήση ειδικών θεραπευτικών μέσων όπως είναι το CPM (Φωτογραφία) του άνω ή κάτω άκρου.
3. Διατήρηση ή Βελτίωση της μυϊκής ισχύος. Επιτυγχάνεται με πρόγραμμα ασκήσεων ισχυροποίησης. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε φαραδικό ρεύμα ή Biofeedback.
4. Προοδευτική έγερση. Ο χρόνος και ο τρόπος εξαρτάται από τον τύπο της επέμβασης. Απαιτείτε η συνεννόηση και έγκριση από τον θεράποντα ιατρό. Πολλές φορές είναι χρήσιμη η έγερση με την βοήθεια του Tilt table ή Eva Walker.
5. Λειτουργικότητα – επανένταξη. Τελικό στάδιο της αποκατάστασης είναι ο ασθενής να αποκτήσει λειτουργικότητα και αυτονομία από το περιβάλλον του. Χρησιμοποιούμε ασκήσεις βάδισης , ισορροπίας, κ.α.. Σε αυτή την φάση μπορεί να χρειασθεί βοηθητικά μέσα, όπως βακτηρίες ή περπατούρα.
6. Οδηγίες στον ασθενή. Αφορούν την χρήση βοηθητικών μέσων, πρόγραμμα ασκήσεων για το σπίτι, τον έλεγχο του βάρους, συμβουλές για τις καθημερινές δραστηριότητες – ύπνος, μπάνιο, ντύσιμο, κάθισμα, οδήγηση κ.α.- . Ο καθορισμός του πλάνου της θεραπείας πρέπει να είναι εξατομικευμένο, ώστε να συναντά τις μοναδικές και συγκεκριμένες ανάγκες του κάθε ασθενή.

Ο Φυσικοθεραπευτής έχει τον ρόλο του σε αυτήν την διαδικασία και πρέπει να τον διεκδικήσει μέσα από την συμμετοχή και την συνεχιζόμενη εκπαίδευση.

Πηγές

• G. Barassi, R. Bellomo, M. Supplizi, D. Mariani, Matteo Crudeli, Laura Gallo, R. Saggini. The oncologic rehabilitation. BIOPHILIA 2018.
• Hernandez-Rivera, M. Moreno-Capacho. Functional assessment at oncologic rehabilitation scenario: A comprehensive approach for know functional risks and prevention of disability related to cancer and its treatments. Annals of Physical and Rehabilitation Medicine 2018.
• K. Kotenko, L. Kruglova, N. B. Korchazhkina, E. A. Shatokhina, V. E. Marionov. Physical therapy methods for treatment and rehabilitation of oncologic patients (review of literature). Published in Meditsina truda i… 2016. Medicine
• Izabella Gomez, É. Szekanecz, Z. Szekanecz, T. Bender. Physiotherapy of cancer patients. Published in Orvosi Hetilap 2016. Medicine
• Α.Ο.Ν.Α. "ο ΑΓΙΟΣ ΣΑΒΒΑΣ" ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ, 8η ΗΜΕΡΙΔΑ "ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑ & ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ". ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ. ΑΘΗΝΑ 2008