Η διαχείριση του χρόνιου πόνου αποτελεί μια πολυδιάστατη πρόκληση τόσο για τους ασθενείς, όσο και για την θεραπευτική ομάδα.

Η παραδοσιακή προσέγγιση που εστιάζει αποκλειστικά στην ανακούφιση του συμπτώματος συχνά αποτυγχάνει να προσφέρει βιώσιμες λύσεις. Αντίθετα, η κατανόηση του πόνου ως ένα σύνθετο φαινόμενο που σχετίζεται με τη νευροβιολογία, τη γνωσιακή επεξεργασία και τις ψυχοκοινωνικές επιδράσεις (βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο) μπορεί να οδηγήσει σε πιο αποτελεσματικές στρατηγικές αντιμετώπισης.

Ο "πονος" ως 'Διαβίβαση Δεδομένων'

Αν τσιμπήσουμε τον εαυτό μας δυνατά, θα νιώσουμε πόνο. Συχνά σκεφτόμαστε τον πόνο ως κάτι που "εισβάλλει" στο σώμα μας, αλλά στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια πολύπλοκη διεργασία. Ο πόνος δεν είναι απλά μια αντίδραση σε ένα ερέθισμα, αλλά μια αλληλεπίδραση μεταξύ τού σώματος και του εγκεφάλου. Οι αλγοϋποδοχείς (nociceptors), εξειδικευμένοι νευρώνες που εντοπίζονται στους ιστούς, ανιχνεύουν πιθανές βλάβες και στέλνουν προειδοποιητικά σήματα μέσω του νωτιαίου μυελού στον εγκέφαλο. Ο εγκέφαλος, λαμβάνοντας υπόψη το περιβάλλον, τις προηγούμενες εμπειρίες και την ψυχολογική κατάσταση του ατόμου, αποφασίζει αν θα μεταφράσει αυτά τα σήματα σε πόνο ή όχι. Πολλοί επαγγελματίες υγείας δεν διαχωρίζουν την αλγαισθησία (nociception) από τον πόνο.

Η αλγαισθησία είναι η αντίδραση του νευρικού συστήματος σε δυνητικά επιβλαβή ερεθίσματα, ενώ ο πόνος είναι η εμπειρία που δημιουργείται όταν ο εγκέφαλος επεξεργάζεται αυτά τα σήματα. Αυτό σημαίνει ότι ο πόνος μπορεί να υπάρξει ακόμα και χωρίς εμφανή τραυματισμό, κάτι που εξηγεί γιατί ο χρόνιος πόνος μπορεί να επιμένει ακόμη και όταν η αρχική αιτία του δεν είναι πλέον παρούσα.

Ο Πόνος λειτουργεί ως μέρος ενός ευρύτερου Συστήματος Διαβίβασης Δεδομένων

Ο εγκέφαλος λειτουργεί σαν ένα προηγμένο κέντρο ελέγχου, που επεξεργάζεται συνεχώς πληροφορίες από το σώμα και το περιβάλλον, ώστε να μας βοηθά να αντιδράσουμε κατάλληλα στις διάφορες καταστάσεις. Όταν αντιμετωπίζουμε απειλές, τραυματισμούς, ή στρεσογόνες καταστάσεις, ενεργοποιούνται διάφορα συστήματα -όπως το ανοσοποιητικό, το συμπαθητικό, το κινητικό και το ενδοκρινολογικό-, προκειμένου να διασφαλιστεί η επιβίωση. Ο πόνος είναι ένας μηχανισμός προειδοποίησης του σώματος που μας βοηθά να αντιληφθούμε πιθανές βλάβες και να προστατευτούμε από τραυματισμούς. Ωστόσο, όταν αυτά τα συστήματα παραμένουν ενεργοποιημένα για μεγάλα χρονικά διαστήματα, μπορεί να προκληθούν παθολογικές αντιδράσεις. Για παράδειγμα, το χρόνιο στρες οδηγεί σε υπερπαραγωγή κορτιζόλης, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά το ανοσοποιητικό σύστημα, να ενισχύσει τη φλεγμονή και να συμβάλει στη διατήρηση του χρόνιου πόνου. Αντίστοιχα, η υπερδιέγερση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος μπορεί να οδηγήσει σε μυϊκό σπασμό και αυξημένη αντίληψη του πόνου.

Ελευθερία απο το σύστημα της "Διαβίβασης Δεδομένων του Εγκεφάλου"

Όταν ο εγκέφαλος διατηρεί πολλά συστήματα σε συνεχή εγρήγορση, ο οργανισμός καταναλώνει περισσότερη ενέργεια, γεγονός που επηρεάζει τη συνολική υγεία και ευεξία. Ένα άτομο με χρόνιο πόνο μπορεί να έχει διαταραχές στις ορμόνες τού στρες, μυϊκό σπασμό, υπερευαισθησία στο νευρικό του σύστημα, αδύναμο ανοσοποιητικό, ή χρόνια φλεγμονή, με αποτέλεσμα αυτό να επιδεινώνει τα συμπτώματα και την ποιότητα ζωής του. Όλα τα παραπάνω μειώνουν την ενέργεια που απαιτείται για τις καθημερινές δραστηριότητες, καθιστώντας ακόμα πιο δύσκολη την ανάκαμψη και την ευεξία τού πάσχοντα.

Για να ξεπεραστεί ο χρόνιος πόνος είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος και το νευρικό σύστημα. Αντί να προσπαθούμε να "ελέγξουμε" τον πόνο, είναι πιο αποτελεσματικό να στοχεύουμε στην "ελευθερία" από αυτόν, καθώς ο εγκέφαλος προσαρμόζεται και αναπτύσσεται μέσω δημιουργικότητας, περιέργειας και μάθησης. Η θεραπευτική προσέγγιση θα πρέπει να επικεντρώνεται στην επανεκπαίδευση του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος ώστε να μειωθεί η υπερευαισθησία στα ερεθίσματα και να αποκατασταθεί η φυσιολογική λειτουργία τού οργανισμού, βοηθώντας τον ασθενή να ανακτήσει την ποιότητα ζωής του.

Η στρατηγική αυτή περιλαμβάνει παρεμβάσεις όπως:

• Εκπαίδευση του ασθενή σχετικά με τη νευροβιολογία τού πόνου.
• Τεχνικές γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας (CBT).
• Σωματική άσκηση και φυσιοθεραπεία με χρήση τεχνικών χειροθεραπείας (manual therapy).
• Διαχείριση του στρες μέσω διαλογισμού και αναπνευστικών τεχνικών.
• Βελτίωση της ποιότητας ύπνου και διατροφής.

Η προσέγγιση του χρόνιου πόνου απαιτεί μια ολοκληρωμένη και πολυδιάστατη στρατηγική που βασίζεται στην επιστημονική γνώση και στην εξατομικευμένη διαχείριση του ασθενή. Κατανοώντας τη λειτουργία τού εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος, μπορούμε να προσφέρουμε πραγματικές λύσεις και όχι απλώς προσωρινή ανακούφιση.

Πηγές

• Χαρ. Τιγγινάγκας (2015). "Χρόνιος Πόνος - Η παραφωνία του εγκεφάλου". ISBN: 978-960-99167-1-4 
• Butler DS & Moseley GL, Explain Pain, Adelaide, Noigroup Publications, 2003
• Melzack, R., & Wall, P. D. (1965). "Pain mechanisms: a new theory." Science, 150(3699), 971-979.
• Moseley, G. L. (2007). "Reconceptualizing Pain According to Modern Pain Science." Physical Therapy, 87(4), 482-491.
• Apkarian, A. V., Hashmi, J. A., & Baliki, M. N. (2011). "Pain and the brain: specificity and plasticity of the brain in chronic pain." Pain, 152(3), S49-S64.
• Tracey, I., & Mantyh, P. W. (2007). "The cerebral signature for pain perception and its modulation." Neuron, 55(3), 377-391.
• Vlaeyen, J. W., & Linton, S. J. (2000). "Fear-avoidance and its consequences in chronic musculoskeletal pain: a state of the art." Pain, 85(3), 317-332.