Η διαδερμική χορήγηση φαρμάκου, δηλαδή η ιοντοφόρεση, χρησιμοποιείται από τους φυσικοθεραπευτές για την αντιμετώπιση οξείας φλεγμονής, τραυματισμών, αρθρίτιδας και συνδρόμων καταπόνησης.

Ιοντοφόρεσης λέγεται η μέθοδος της ενεργητικής διαδερμικής χορήγησης ενός επιλεγμένου φάρμακου με την βοήθεια ηλεκτρικού ρεύματος. Απαραίτητη προϋπόθεση το φάρμακο να είναι υδατό-διαλυτό και να περιλαμβάνει θετικά ή αρνητικά ιόντα.

Ιστορική Αναδρομή

Η ιδέα της ιοντοφόρεσης δεν είναι καινούργια. Από τις αρχές του 18ου αιώνα οι επιστήμονες πειραματιζόντουσαν με συσκευές ιοντοφόρεσης. Το 1929 χρησιμοποιήθηκε για την εισαγωγή ιόντων ψευδαργύρου σε έλκος του κερατοειδή χιτώνα, το 1932 για την εισαγωγή ιόντων ασβεστίου σε παθήσεις του ματιού, το 1940 επινεφρίνη χορηγήθηκε σε ασθματικούς ασθενείς, παρατηρήθηκε ότι όταν το φάρμακό χορηγούνταν με αυτόν τον τρόπο είχε καλύτερη σταδιακή απορρόφηση, το 1944 ιόντα ισταμίνης χορηγήθηκαν για την αντιμετώπιση θυλακίτιδας του ώμου.

Το 1970 η ιοντοφόρεσης σαν μέθοδος έγινε αποδεκτή από του Αμερικάνικο FDA. Η χρήση αυτής της τεχνικής αυξάνεται καθημερινά από τους Φυσικοθεραπευτές για την αντιμετώπιση της οξείας φλεγμονής, τραυματισμών, αρθρίτιδας και συνδρόμων υπέρχρησης. Κάθε χρόνο χρησιμοποιείται περίπου σε τέσσερα εκατομμύρια ασθενείς.

Θεωρητική βάση της ιοντοφόρεσης

Τα "ιόντα" είναι άτομα που έχουν θετική ή αρνητική φόρτιση σαν αποτέλεσμα απώλειας ή κέρδους ενός ή περισσότέρων ηλεκτρονίων, ενώ "φόρεση" σημαίνει μεταφορά. Άρα ιοντοφόρεσης χαρακτηρίζεται η μεταφορά ιόντων.

Το Γαλβανικό ηλεκτρικό ρεύμα δίνει την κινητήρια δύναμη στα ιονισμένα τμήματα του φάρμακου να εισχωρήσουν μέσω του δέρματος στους ιστούς που βρίσκονται βαθύτερα. Τα θετικά ιόντα κινούνται από τον θετικό πόλο προς τον αρνητικό, ενώ το αντίθετο συμβαίνει με τα αρνητικά.
 Καθώς η ένταση του γαλβανικού ρεύματος που χρησιμοποιείται είναι χαμηλή, οι ενδείξεις και αντενδείξεις της μεθόδους αφορούν την επιλογή του καταλληλότερου φάρμακου και την δράση του πάνω στους ιστούς. Ο δρόμος εισόδου είναι οι πόροι του δέρματος, οι ιδρωτοποιοί αδένες, και οι ρίζες από τις τρίχες. Επιπρόσθετα η συνολική αντίσταση του δέρματος θα αντιμετωπισθεί από την επίδραση του ηλεκτρικού ρεύματος, επιτρέποντας περαιτέρω είσοδο των ιόντων σε βαθύτερα στρώματα. 
Το δέρμα λειτουργεί σαν δεξαμενή του φάρμακου, παρατείνοντας την απελευθέρωση του ακόμα και μετά την απομάκρυνση της συσκευής ιοντοφόρεσης.

Εφαρμογή της τεχνικής.
 

Βασική προϋπόθεση για την επιτυχή εφαρμογή της τεχνικής είναι το επιλεγμένο φάρμακο να τοποθετηθεί στο κατάλληλο ηλεκτρόδιο. Το φάρμακο με αρνητικά ιόντα πρέπει να τοποθετείται στο αρνητικό ηλεκτρόδιο, ενώ εκείνο με τα θετικά ιόντα στο θετικό ηλεκτρόδιο, σε διαφορετική περίπτωση δεν πρόκειται να συμβεί η μετακίνηση των ιόντων. Πριν τοποθετηθούν τα ηλεκτρόδια επιθεωρούμε το δέρμα για εκδορές, πληγές, ουλές, ή φλεγμονή. Το τραυματισμένο δέρμα είναι περισσότερο ευαίσθητο κάνοντας την εφαρμογή δυσάρεστή ή μπορεί να προκαλέσει ακόμα μεγαλύτερη ευαισθησία. Καθαρίζουμε καλά την περιοχή με οινόπνευμα για να απομακρύνουμε την λιπαρότητα του δέρματος, ιδρώτα ή άλλα φάρμακα. Στο παρελθόν υπήρχε ο κίνδυνος εγκαυμάτων ή αίσθηση καψίματος κάτω από τα χρησιμοποιούμενα ηλεκτρόδια. Σήμερα με την βελτίωση των συσκευών αλλά και της ποιότητας των ηλεκτροδίων αυτά τα δυσάρεστα αποτελέσματα έχουν ελαχιστοποιηθεί. Η χρησιμοποιούμενη ποσότητα του φάρμακου πρέπει να είναι περίπου 3 ml. Η ένταση του ρεύματος πρέπει να είναι χαμηλή, ώστε να μην ενοχλεί τον ασθενή, με μέγιστη τα 3mA. O χρόνος εφαρμογής εξαρτάται από την περιοχή που πάσχει αλλά και από την ποσότητα του φάρμακου που θέλουμε να μεταφέρουμε, συνήθως το επιθυμητό αποτέλεσμα επιτυγχάνεται σε χρονικό διάστημα από 10 έως 30 λεπτά της ώρας.

Συνδυασμός της ιοντοφόρεσης με άλλα θεραπευτικά μέσα
 

Η συνήθης φυσιοθεραπευτική πρακτική είναι ο συνδυασμός διάφορων θεραπευτικών μέσων για να επιτευχθεί το τελικό αποτέλεσμα της επιτυχής αντιμετώπισης των προβλημάτων των ασθενών. Δεν υπάρχουν όμως επαρκείς επιστημονικές μελέτες που να αποδεικνύουν αν αυτή είναι η καλύτερη πρακτική. Πολύ περισσότερο στην τεχνική της ιοντοφόρεσης που δεν είναι στην καθημερινή πρακτική των φυσιοθεραπευτών. Μόνο υποθέσεις μπορεί να γίνουν, όπως ότι η χρήση υπερήχων αμέσως μετά την ιοντοφόρεση, επειδή αυξάνει την αιματική κυκλοφορία της περιοχής βοηθάει την διείσδυση του φάρμακου σε βαθύτερα ευρισκόμενους ιστούς. Ο αντίλογος είναι ότι η υπερβολική αύξηση της αιματικής κυκλοφορίας μπορεί να απομακρύνει το φάρμακο από την πάσχουσα περιοχή.
Απαιτούνται επιπλέον επιστημονικές μελέτες για να έχουμε σαφή απάντηση σε αυτό το ερώτημα.

Αποδοτικότητα και κόστος

Το ιδανικό θα ήταν να έχουμε το καλύτερο δυνατόν αποτέλεσμα στο μικρότερο χρονικό διάστημα και φυσικά με το λιγότερο κόστος. Μπορεί η ιοντοφόρεση να μας βοηθήσει προς αυτήν την κατεύθυνση;

Μπορεί να βοηθήσει αν σκεφτούμε ότι μας δίνει την δυνατότητα να επιτύχουμε αντιφλεγμονώδη δράση μέσα σε έξη με οκτώ συνεδρίες. Δεν μπορούμε όμως να αγνοήσουμε το γεγονός του υψηλού κόστους στην αγορά των ηλεκτροδίων μίας χρήσης που απαιτούνται, ανεξάρτητα από το κόστος του χρησιμοποιούμενου φάρμακου. Πάντως σε κάθε περίπτωση η επιλογή της συγκεκριμένης τεχνικής, αλλά και οποιαδήποτε άλλης πρέπει να γίνεται με γνώμονα τις ατομικές ανάγκες του κάθε ασθενή και να στηρίζεται στην σωστή διάγνωση.

Παραδείγματα εφαρμογών

1. Lidocaine(4% lidocaine με ή χωρίς epinephrine), τοποθετείται στον θετικό πόλο, χρησιμοποιείται για τοπική αναισθησία αλλά και για την αντιμετώπιση νευραλγίας, όπως είναι η νευραλγία του τριδύμου νεύρου ή σε σύνδρομο του καρπιαίου σωλήνα.
2. Methyl prednisilone sodium succinate, τοποθετείται στον αρνητικό πόλο, για την αντιμετώπιση της φλεγμονής λόγω αρθρίτιδας ή φλεγμονή νευρικής ρίζας σαν αποτέλεσμα κήλης μεσοσπονδυλίου δίσκου κ.α.. 
3. Dexamethasone plus lidocaine (4mg/cc dexamethasone Na-P and 4% lidocaine HCI), τοποθετείται στο θετικό πόλο, για την αντιμετώπιση τενοντίτιδας, θυλακίτιδας, τενοντοθυλακίτιδας κ.α..

Πλεονεκτήματα της τεχνικής

Η ιοντοφόρεσης έχει το μεγάλο πλεονέκτημα να είναι μια τελείως ανώδυνη μη παρεμβατική τεχνική. Επιπρόσθετα δεν υπάρχει ο κίνδυνος λοίμωξης ή τραυματισμού όπως συμβαίνει με την χρήση βελόνων. Η τοπική συγκέντρωση του φάρμακου είναι υψηλή, ενώ συνολικά σε ολόκληρο το σώμα ελάχιστη έως ασήμαντη. Ελάχιστη ποσότητα του φάρμακου εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος, μειώνοντας τις όποιες επιπλοκές μπορεί να προκαλέσει. Υπάρχει απόλυτος έλεγχος της χορηγούμενης ποσότητας από το φάρμακο, ελέγχοντας την ένταση του ρεύματος και τον χρόνο εφαρμογής. Δεν πρέπει να αγνοούμε ο επιπλέον θεραπευτικό αποτέλεσμα που προσφέρει στην περιοχή εφαρμογής αυτή καθεαυτή η δράση του γαλβανικού ρεύματος.

Βιβλιογραφία

1. Sens, D.A, Simmons, M.A., and Spicer, S.S., The analysis of human sweat proteins by isoelectric focusing. I. sweat collection utilizing the Macroduct system demonstrates the presence of previously unrecognized sex-related proteins, Pediatr Res., 19, 8, 873-878, 1985. 
2. J. Micheal Maloney, MD, J.L. Bezzant, MD, R.L. Stephen, MD, T. Petelenz, MD, Iontophoretic Administration of Local Anesthesia in Office Practice, J Dermatol Surg Oncol, 18, 937-940, 1992. 
3. L.P. Gangarosa, Defining a practical solution for iontophoretic local anesthesia of skin, Clinical Pharmacology, 3, (2), 83, 1981. 
4. Data compiled by Empi, Inc., St Paul, MN. 1996. 
5. Phipps, JB, Padmanabhn, RV, Lattin, GA. Iontophoretic delivery of model inorganic and drug ions. J Pharm Sci. 78:365-369.1989. 
6. O'Malley, E, Oester, Y: Influence of some physical chemical factors on iontophoresis using radio-isotopes. Arch Phys Med Rehabil. 36:310. 1955. 
7. Murray, W, Levine, LS, and Seifter, E: The iontophoresis of C2, esterified glucocorticoids: Preliminary report. Phys Ther. 43:579. 1963. 
8. Tannenbaum, M. Iodine iontophoresis in reducing scar tissue. Phys Ther 60:792. 1980. 
9. Costello, CT, Jeske, AH. Iontophoresis: Application in Transdermal Medication Delivery. Phys Ther. 75:104-112. 1995. 
10. Delacerda, F. A Comparative Study of Three Methods of Treatment for Shoulder Girdle Myofascial Syndrome. J Orthopaed Sports Phys Ther.4:51-54. 1982. 
11. Harris, PR. Iontophoresis: Clinical Research in Musculoskeletal Inflammatory Conditions. J Orthopaed Sports Phys Ther. 4:109-112. 1980. 
12. Kahn, J. A Case Report: Lithium Iontophoresis for Gouty Arthritis. J Orthopaed Sports Phys Ther. 4:113-114. 1980. 
13. Kahn, J. Acetic Acid Iontophoresis. Phys Ther Forum. Dec 3. p.9-10. 1990. 
14. Paski, C, Carol, J. Acetic acid ionization: A study to determine the absorptive effects upon calcified iondinitis of the shoulder. Phys Ther Rev. 35:84.1955. 
15. Dorian, R. Clinical Investigation of Iontophoresis of Betamethasone in the Horse Hock Joint. unpublished study. Edna Valley Veterinary Clinic/The Equine Center. San Luis Obispo, CA. 1996. 
16. Lillich, JD, et al. Plasma, urine, and synovial fluid disposition of methylprednisolone acetate and isoflupredone acetate after Intra-articular administration in horses. AJVR. 57:187-192. 1996. 
17. Haggard, HW, Strauss, MJ, and Greenberg, LA. Fungous infections of hand and feet treated by copper iontophoresis. JAMA. 112:1229. 1939. 
    Επιπλέον Βιβλιογραφία
18. Cummings, J. Iontophoresis. in Clinical Electrotherapy. Roger Nelson & Dean Currier, eds. Appleton & Lang. p231-241. 1987. 
19. Li, LC, Scudds, RA. Iontophoresis: An Overview of the Mechanisms and Clinical Application. Arth Care Res. 8:51-61. 1995. 
20. Li, LC, et al. The Efficacy of Dexamethasone Iontophoresis for the Treatment of Rheumatoid Arthritic Knees: A Pilot Study. Arth Care and Res. 9:126-132. 1996. 
21. Wearly, L, Liu, JC, and Chien, YW. Iontophoresis-Facilitated Transdermal Delivery of Verapamil.I. in vitro Evaluation and Mechanistic Studies. J Controlled Rel. 8:237-250. 1989.