Οι ορμόνες, η ομοιόσταση, η χειροθεραπεία και η νευροεπιστήμη εμπλέκονται αρμονικά για την αντιμετώπιση του πόνου.

Το σώμα μας περιλαμβάνει ένα περίπλοκο ορμονικό σύστημα που εργάζεται για την επιβίωση μας. Ανταμείβει τις ευεργετικές δράσεις απελευθερώνοντας καλές χημικές ουσίες στο σώμα, ενισχύοντας επιπλέον την επιθυμία για περισσότερες. Η ομοιόσταση αναφέρεται στην ικανότητα του σώματος να διατηρεί ένα σταθερό εσωτερικό περιβάλλον μέσω της ρύθμισης των ορμονών. Οι Χειροθεραπευτές έχουν το προνόμιο να είναι σε θέση να βοηθήσουν τους ανθρώπους μέσω της αφής. Τα τελευταία χρόνια, λόγω των αυξανόμενων ενδείξεων για την αποτελεσματικότητα της στη μείωση του πόνου, της αναπηρίας, την αποφυγή της φοβίας και της καταστροφολογίας (αντίληψης ότι θα συμβεί το χειρότερο εξαιτίας του πόνου), υπάρχει αυξημένο ενδιαφέρον για την εκπαίδευση στη Νευροεπιστήμη του Πόνου (Pain Neuroscience Education - PNE). Διδάσκει τους ασθενείς, ιδιαίτερα εκείνους με χρόνιο πόνο, την βιολογία και τη φυσιολογία της εμπειρίας του πόνου, συμπεριλαμβανομένων διεργασιών όπως η κεντρική ευαισθητοποίηση, η περιφερική ευαισθητοποίηση, η αλλοδυνία και η νευροπλαστικότητα.

Με πρώτη ματιά, αυτό το νευροβιολογικό μοντέλο δεν συμβαδίζει με το παραδοσιακό Βιοϊατρικό μοντέλο που χρησιμοποιούμε στην Χειροθεραπεία (Manual Therapy). Παραδοσιακά το Βιοϊατρικό μοντέλο εστιάζει στην ανατομία, την παθολογοανατομία και την εμβιομηχανική. Η αποτελεσματικότητα του όμως είναι περιορισμένη, κυρίως λόγω της αδυναμίας του να βοηθήσει τους ασθενείς να αντιληφθούν τι τους συμβαίνει, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις χρόνιου πόνου, ώστε να αποφύγουν τη φοβία και την καταστροφολογία.

Αυτή η αντίθεση μεταξύ της Χειροθεραπείας και της Νευροεπιστήμης του Πόνου, έχει φαινομενικά πολώσει τους οπαδούς τής καθεμιάς προσέγγισης, έτσι ώστε η μία να γίνεται αντιληπτή  ως προσέγγιση με χειρισμούς - “hands-on” και η άλλη ως προσέγγιση χωρίς χειρισμούς - “hands-off’. Αυτή η άποψη, όμως, είναι τελείως λανθασμένη. Η ενδεδειγμένη αντίληψη περιλαμβάνει τη σύνθεση των δυο.  

Δεν είναι όλα τα αγγίγματα το ίδιο

Ο πρωταρχικός τρόπος για να αντιληφθούμε το σώμα μας στο περιβάλλον είναι μέσω της αίσθησης της αφής, αρχής γενομένης από το άγγιγμα της μαμάς και του μωρού. Οι Χειροθεραπευτές έχουν το προνόμιο να είναι σε θέση να βοηθήσουν τους ανθρώπους μέσω της αφής. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Boehme και τους συναδέλφους του, ορισμένες μορφές αφής μπορεί να έχουν πιο ισχυρό αντίκτυπο από άλλες (1). Σύμφωνα με αυτή τη μελέτη, επειδή ο εγκέφαλος προσπαθεί να προβλέψει τις αισθητηριακές συνέπειες κάθε πράξης, αποδίδει λιγότερη σημασία στο αυτό-άγγιγμα αφού τα ερεθίσματα αυτά είναι αναμενόμενα. Δηλαδή, ο εγκέφαλος δίνει μεγαλύτερη προσοχή στο άγγιγμα από κάποιον άλλο (πρωτότυπο ερέθισμα – novel stimuli) αφού δεν είναι σε θέση να προβλέψει το αποτέλεσμα. Αν προχωρήσουμε ένα βήμα παραπέρα, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το νέο άγγιγμα κατά τη διάρκεια μιας θεραπευτικής συνεδρίας, με τον ασθενή ενεργά εμπλεκόμενο, ενισχύει την αισθητική επιρροή, που οδηγεί σε αυξημένη διέγερση του νευρικού συστήματος και μεγαλύτερο θεραπευτικό αντίκτυπο.

Ενίσχυση της Ομοιόστασης

Η ομοιόσταση αναφέρεται στην ικανότητα του σώματος να διατηρεί ένα σταθερό εσωτερικό περιβάλλον μέσω της ρύθμισης των ορμονών, της θερμοκρασίας του σώματος, της οξύτητας-αλκαλικότητας (pH), της αρτηριακής πίεσης και των επιπέδων ορισμένων θρεπτικών συστατικών, με στόχο να διατηρούνται οι ιστοί μας οξυγονωμένοι και τα κύτταρα μας με καλή θρέψη. Για να διατηρήσουμε αυτή τη σταθερή κατάσταση, το σώμα μας εκκρίνει ορμόνες όπως η αδρεναλίνη και η κορτιζόλη. Η αδρεναλίνη αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό, την αρτηριακή πίεση και τα αποθέματα ενέργειας. Η κορτιζόλη αυξάνει τη γλυκόζη στην κυκλοφορία του αίματος και έχει πολλές ευεργετικές επιδράσεις στο ανοσοποιητικό σύστημα και μεταξύ άλλων οργάνων στον εγκέφαλο. Η κορτιζόλη δεν έχει καλή φήμη, αλλά σε καταστάσεις «μάχης-φυγής», η κορτιζόλη μετριάζει τις αντιδράσεις του ανοσοποιητικού συστήματος, καταστέλλει το πεπτικό σύστημα, ενώ ταυτόχρονα επικοινωνεί με περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν τη γνωστική λειτουργία, τη διάθεση, τα κίνητρα και τον φόβο.

Οι βιοχημικοί μεσολαβητές όπως η κορτιζόλη και η αδρεναλίνη μας βοηθούν να προσαρμοστούμε, αρκεί να είναι ενεργοποιημένοι, όταν τους χρειαζόμαστε, με ισορροπημένο τρόπο και μετά να απενεργοποιούνται όταν τελειώσει η πρόκληση. Όταν αυτό δεν συμβαίνει, αυτές οι «ορμόνες του στρες» μπορούν να προκαλέσουν δυσμενείς αλλαγές στον εγκέφαλο και το σώμα, π.χ. υψηλή ή χαμηλή αρτηριακή πίεση, συσσώρευση κοιλιακού λίπους κ.λπ. Όταν υπάρχει ανισορροπία στους βιοχημικούς μεσολαβητές,  τότε χρησιμοποιούμε τον όρο αλλοστατικό φορτίο. Αν αυτό συνεχιστεί τότε έχουμε αλλοστατική υπερφόρτωση, όπως συμβαίνει στο τοξικό στρες.

Πως η Χειροθεραπεία μειώνει την αλλοστατική υπερφόρτωση μέσω των ορμονών;

Καθώς η νευροχημική ισορροπία που έχει εξελιχθεί εδώ και χιλιετίες διαταράσσεται από τη σημερινή σύγχρονη ζωή, οι άνθρωποι γίνονται πιο επιρρεπείς στην κατάθλιψη, το άγχος και τον πόνο. Το ακρωνύμιο DOSE (Ντοπαμίνη, Οκυτωκίνη, Σεροτονίνη και Ενδορφίνες) χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ορμονική τετράδα που είναι υπεύθυνη για να νιώθουμε καλά, και παρόλο που υπάρχουν πολλοί τρόποι για να διεγείρουμε την έκκρισή τους, θα επικεντρωθούμε σε αυτούς που μπορούμε να πετύχουμε με τα χέρια μας. Στους ασθενείς αρέσει να θέτουν και να επιτυγχάνουν θεραπευτικούς στόχους, όπως την ελευθερία στη κίνηση, στη βελτίωση της στάσης και την ενίσχυση της απόδοσης με λιγότερο πόνο. Μπορούμε να εκμεταλλευτούμε την κατανόηση μας όσο αφορά τη δράση της ντοπαμίνης -την ορμόνη της ευτυχίας- για να τους ενισχύσουμε αυτή την επιθυμία. Αρχικά βάζουμε μικρούς ρεαλιστικούς θεραπευτικούς στόχους, ώστε ο εγκέφαλος του ασθενή να «γιορτάζει» κάθε φορά που επιτυγχάνει τον στόχο του και στη συνέχεια προχωράμε στον επόμενο. Η ορμόνη της ανταμοιβής και της ευχαρίστησης θα του δώσει ώθηση πριν καν ξεκινήσει η συνεδρία της Χειροθεραπείας. Το φιλικό, ασφαλές και ταυτιζόμενο συναισθηματικά περιβάλλον, ενισχύει τη δημιουργία κοινωνικών δεσμών που ενεργοποιεί τη ροή της ωκυτοκίνης στον ασθενή. Οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι η διαπροσωπική αφή όχι μόνο διεγείρει την απελευθέρωση της οκυτωκίνης, αλλά μειώνει επίσης το καρδιαγγειακό στρες και ενισχύει την ανοσολογική λειτουργία (2). Ο πιο αποτελεσματικός και φυσικός τρόπος για την ενίσχυση της έκκρισης σεροτονίνης είναι μέσω της άσκησης, της βιοκοινωνικής σύνδεσης και της αποτελεσματικής Χειροθεραπείας. Μην εκπλαγείτε αν ο ασθενής σας κοιμηθεί στο εξεταστικό τραπέζι κατά τη διάρκεια των χειρισμών, καθώς η έκκριση σεροτονίνης είναι ένα βασικό συστατικό του ύπνου. Παράλληλα με την Χειροθεραπεία, για την έκκριση σεροτονίνης ρόλο παίζει ο σεβασμός και προσοχή που δίνεται στον ασθενή από την πρώτη επαφή. Οι ενδορφίνες απελευθερώνονται από το νευρικό σύστημα ως απάντηση σε αγχωτικές καταστάσεις, απειλή ή πόνο. Προσωρινά αντιμετωπίζουν τον πόνο με τον ίδιο τρόπο όπως η φαρμακευτική αγωγή (π.χ. μορφίνη, κωδεΐνη). Σε συνδυασμό με τη σεροτονίνη βοηθούν την ανακούφιση του άγχους και της κατάθλιψης. Σύμφωνα με τους ερευνητές η αργή, παρατεταμένη εν τω βάθει εργασία στους ιστούς διεγείρει την απελευθέρωση ενδορφινών ανακουφίζοντας τον πόνο. Σε βάθος χρόνου, με την πρόοδο των συνεδριών αυξάνεται η εμπιστοσύνη στη θεραπευτική παρέμβαση.   

Συμπεράσματα

Το σώμα μας περιλαμβάνει ένα περίπλοκο ορμονικό σύστημα που εργάζεται για την επιβίωση μας. Ανταμείβει τις ευεργετικές δράσεις απελευθερώνοντας καλές χημικές ουσίες στο σώμα, ενισχύοντας επιπλέον την επιθυμία για περισσότερες. Καθώς ο θεραπευτικός στόχος μας είναι η ισορροπία, η χαλάρωση και η επούλωση μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις τεχνικές μας για να δώσουμε ώθηση σε αυτές τις βασικές ορμόνες της ευτυχίας, ενισχύοντας παράλληλα την εκπαίδευση των ασθενών στη νευροεπιστήμη του πόνου.

Πηγές

1. Boehme R, Hauser S, Gerling G, Heilig M, and Olausson H, Distinction of self produced touch and social touch at cortical and spinal cord levels PNAS (2019) 116 (6) 2290-2299; published ahead of print.
2. Gutkowska, J., Jankowski, M., & Antunes-Rodrigues, J. (2014). The role of oxytocin in cardiovascular regulation. Brazilian Journal of Medical and Biological Research.
3. Vigotsky, A., & Bruhns, R. (2015) The role of descending modulation in manual therapy and its analgesic implications: a narrative review. Pain Research and Treatment.