Τι είναι ο αυτισμός και ποια τα αίτια που τον προκαλούν; Τι πρέπει να ξέρει ο γονιός σχετικά με το θέμα, και πώς να το αντιμετωπίσει;

Ο αυτισμός, ή αλλιώς η διαταραχή του φάσματος του αυτισμού, είναι μια σύνθετη αναπτυξιακή διαταραχή που χαρακτηρίζεται από έντονα διαταραγμένη κοινωνική επικοινωνία και στερεότυπες δραστηριότητες. Ως όρος προέρχεται από την λέξη «εαυτισμός», καθώς εκείνο που κάνει στην ουσία το αυτιστικό άτομο είναι να κλείνεται στον εαυτό του, διότι οι απρόοπτες γι’ αυτό συμπεριφορές των γύρω του το φοβίζουν και το αγχώνουν.

Τα άτομα με αυτιστική διαταραχή διαφέρουν μεταξύ τους και ως προς τα συμπτώματα και ως προς την σοβαρότητά τους. Τα περισσότερα άτομα που θα λάβουν διάγνωση αυτισμού είναι αγόρια, με αναλογία 4 προς 1, σε σχέση με τα κορίτσια. Στην πραγματικότητα, τα αίτια της διαταραχής του αυτισμού είναι άγνωστα, αλλά η άποψη που επικρατεί είναι ότι ο αυτισμός οφείλεται σε κάποιο είδος εγκεφαλικής ανεπάρκειας. Σύγχρονες μελέτες, μάλιστα, κάνουν λόγο για γονίδια που προδιαθέτουν στην εμφάνιση της αυτιστικής διαταραχής. Μπορούμε με σιγουριά να πούμε, όμως, πως ο αυτισμός δεν οφείλεται σε κάποια συναισθηματική επιβάρυνση, ή παράλειψη από μέρους του γονέα.

Ποια είναι τα πρώιμα στάδια του αυτισμού;

Καταρχήν πρέπει να πούμε ότι τα σημάδια του αυτισμού μπορεί να υπάρχουν από τη γέννηση του παιδιού, ή διαφορετικά παρότι το παιδί επιτυγχάνει κάποια αναπτυξιακά ορόσημα, ξαφνικά -γύρω στους 18 - 24 μήνες της ζωής του- σταματά να κατακτά δεξιότητες, ή παλινδρομεί χάνοντας τις ικανότητές του.

Συνήθως, οι γονείς είναι εκείνοι που αντιλαμβάνονται πρώτοι ότι το παιδί τους συμπεριφέρεται παράξενα. Αυτό που θα παρατηρήσει ο γονιός είναι ότι το παιδί αδυνατεί να φθάσει σε ορισμένα αναπτυξιακά στάδια ορόσημα, τα οποία αναλογούν στην ηλικία του.

Επειδή η πρώιμη παρέμβαση, όπως θα δούμε και στη συνέχεια, είναι πολύ σημαντική για τα αυτιστικά παιδιά, καλό είναι οι γονείς να είναι σε επιφυλακή και να γνωρίζουν κάποια από τα σημάδια που προειδοποιούν πως κάτι δεν πάει καλά σε σχέση με την αναπτυξιακή πορεία του παιδιού.

Τα στάδια ορόσημα στην αναπτυξιακή πορεία των παιδιών είναι:                                                   

1- Στην ηλικία των περίπου 5 μηνών τα παιδιά αρχίζουν και παράγουν ήχους. Είναι, δηλαδή, η περίοδος που αρχίζει το φωνητικό παιχνίδι.
2- Γύρω στους 6-9 μήνες της ζωής τους ξεκινά η βλεμματική επαφή. Τα μωρά με αυτισμό τείνουν να αποφεύγουν να κοιτάξουν τους γονείς τους.
3- Στους περίπου10 μήνες τα παιδιά αρχίζουν να ανταποκρίνονται όταν φωνάζουμε το όνομά τους. Τα μωρά με αυτισμό, όμως, τείνουν να αγνοούν τους ανθρώπους που προσπαθούν να τραβήξουν την προσοχή τους.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Αν το παιδί δεν ανταποκρίνεται όταν φωνάζουμε το όνομά του, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε είναι ένα τεστ ακοής, προκειμένου για να βεβαιωθούμε ότι το παιδί ακούει κανονικά και άρα δεν είναι αυτός ο λόγος που δεν ανταποκρίνεται στο κάλεσμά μας.

4- Γύρω στους 12 μήνες τα παιδιά αρχίζουν να δείχνουν, να χαιρετούν, να πιάνουν αντικείμενα, ή να προσπαθούν να μιλήσουν.
5- Και τέλος, στην ηλικία των περίπου 18 μηνών τα παιδιά αρχίζουν να φτιάχνουν προτάσεις 2 λέξεων.

Ποια είναι τα βασικά γνωρίσματα του αυτισμού:

Ακόμη, οι γονείς μπορούν να δοκιμάσουν να παίξουν με τους ήχους που κάνει το παιδί τους. Δηλαδή όταν αυτό παράγει έναν ήχο να τον μιμηθούν για να δουν αν το παιδί θα ανταποκριθεί ή όχι –τα μωρά με αυτισμό δεν ανταποκρίνονται συνήθως σε τέτοιου είδους λεκτικές εναλλαγές.

Ένα πρώιμο σημάδι του αυτισμού θα μπορούσε να είναι και η ευαισθησία του παιδιού στους ήχους και την αφή –τα αυτιστικά παιδιά είναι ασυνήθιστα ευαίσθητα στους δυνατούς θορύβους, μισούν τα χάδια και τις αγκαλιές κι έχουν αντοχή στον πόνο. Τα αυτιστικά άτομα έχουν, επίσης, την τάση να εστιάζουν την προσοχή τους σε συγκεκριμένα αντικείμενα ή τμήματα αντικειμένων, αποκλείοντας τους υπόλοιπους ανθρώπους. Επαναλαμβανόμενες κινήσεις που μπορεί να κάνει το παιδί, και σχετίζονται με τον αυτισμό, είναι η κίνηση του κορμού μπροστά -πίσω, η γρήγορη κίνηση των χεριών πάνω -  κάτω, ή τα στροβιλίσματα. Τέλος, χαρακτηριστικό είναι ότι τα παιδιά με αυτισμό αντιδρούν έντονα στις αλλαγές των συνηθειών τους. Φυσικά, το γεγονός ότι ένα παιδί παρουσιάζει συμπεριφορές οι οποίες συνδέονται με τον αυτισμό, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχει και την διαταραχή.

Πολύ σύντομα θα λέγαμε ότι τα βασικά χαρακτηριστικά του αυτισμού είναι :

• η παρουσία ελλειμμάτων στις κοινωνικές δεξιότητες (λεκτικής και μη-λεκτικής επικοινωνίας)
• απουσία βλεμματικής επαφής και κοινωνικού χαμόγελου
• αδυναμία κατανόησης των συναισθημάτων
• ιδιόμορφη γλωσσική ανάπτυξη, πολλές φορές ο λόγος απουσιάζει ή είναι περιορισμένος, ηχολαλία, μονοτονία στο λόγο
• στερεοτυπία κινήσεων

Διάγνωση

Όπως αναφέραμε και προηγουμένως, οι γονείς είναι αυτοί που θα παρατηρήσουν πρώτοι τα συμπτώματα και θα απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό. Η διάγνωση του αυτισμού είναι κλινική, γίνεται από εξειδικευμένους επαγγελματίες και βασίζεται στο ιστορικό της ανάπτυξης του παιδιού και στην εκτίμηση των συμπτωμάτων του. Είναι πολύ πιθανό το παιδί να χρειαστεί να αξιολογηθεί από μια ομάδα ειδικών, προκειμένου να διαπιστωθεί η αυτιστική διαταραχή. Αυτή η ομάδα συνήθως αποτελείται από ψυχολόγο, ψυχίατρο, ειδικό παιδαγωγό, λογοθεραπευτή, εργοθεραπευτή κι άλλες ειδικότητες γνωστές για την διάγνωση και την αντιμετώπιση του αυτισμού.

Υπάρχει θεραπεία για τον αυτισμό;

Πρώτα από όλα, να ξεκαθαρίσουμε ότι ένα αυτιστικό άτομο δεν παύει να είναι ποτέ αυτιστικό. Τα αυτιστικά άτομα εκείνο που χρειάζονται είναι εκπαίδευση, μέσω της παρακολούθησης ειδικών προγραμμάτων, ούτως ώστε να αποκτήσουν ορισμένες δεξιότητες και να μπορούν να αυτοεξυπηρετούνται. Να γίνουν, δηλαδή, όσο το δυνατόν πιο λειτουργικά. Οι θεραπείες που ακολουθούνται είναι στοχευμένες και εξατομικευμένες ανάλογα με τα συμπτώματα και τις δυσκολίες του παιδιού. Άλλωστε ποτέ δυο άτομα με διάγνωση αυτισμού δεν παρουσιάζουν τις ίδιες δυσκολίες και συμπεριφορές. Συνεπώς δεν είναι και ένας ο τρόπος αντιμετώπισής τους. Όπως και η διάγνωση, έτσι και η αντιμετώπιση της αυτιστικής διαταραχής γίνεται με την συμβολή διεπιστημονικής ομάδας, με προγράμματα που εφαρμόζονται μέσα στην οικογένεια, στον χώρο της θεραπείας, αλλά και στο εκπαιδευτικό πλαίσιο. Σε κάθε περίπτωση, η συμβουλευτική υποστήριξη των γονέων και η συνεργασία με το σχολείο κρίνεται απαραίτητη.

Πόσο σημαντική είναι, τελικά, η πρώιμη παρέμβαση;

Ολοκληρώνοντας, να τονίσουμε ότι η πρώιμη παρέμβαση είναι και η μόνη θεραπευτική προσέγγιση του αυτισμού. Χάρη σε αυτήν τα άτομα που πάσχουν από αυτισμό παρουσιάζουν θεαματικά αποτελέσματα που τα βοηθούν τόσο στην επικοινωνία τους (λεκτική και μη) και στην ομαλή ένταξή τους στο σχολικό και κοινωνικό σύνολο, όσο και στο να καθίστανται λειτουργικά στην καθημερινότητά τους.