ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΟΥ ΠΟΝΟΥ

Ο χρόνιος πόνος είναι σωματικά και ψυχολογικά αγχωγόνος και το συνεχές αίσθημα δυσφορίας που προκαλεί μπορεί να οδηγήσει σε έντονες ψυχολογικές διακυμάνσεις

Ο πόνος, πέρα από δυσάρεστη αισθητική εμπειρία, μπορεί να οριστεί και ως η εμπειρία που επηρεάζει δραματικά την ποιότητα ζωής του ασθενούς. Έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί έδειξαν πως ο χρόνιος πόνος δεν επιτρέπει στον ασθενή να ζήσει μια φυσιολογική ζωή, μειώνει κατά πολύ την ικανότητά του στον εργασιακό χώρο, οδηγεί σε υψηλά επίπεδα άγχους, κατάθλιψης, αίσθησης απώλειας ελέγχου πάνω στην πάθησή του και στον πόνο που του προκαλεί. Επίσης, οδηγεί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, απομόνωση, φόβο για το μέλλον και απώλεια της ευχαρίστησης που απορρέει από διάφορες καθημερινές δραστηριότητες. Όλες αυτές οι επιδράσεις επιτείνουν τον πόνο και μπορούν να εμποδίζουν την ομαλή διεξαγωγή της θεραπείας του ασθενούς.

Συνεπώς, ο χρόνιος πόνος είναι σωματικά και ψυχολογικά αγχωγόνος και το συνεχές αίσθημα δυσφορίας που προκαλεί μπορεί να οδηγήσει σε έντονες ψυχολογικές διακυμάνσεις. Για να αντιληφθούμε καλύτερα τα παραπάνω χρειάζεται να έχουμε υπόψη μας τα εξής:

Ο πόνος είναι πάντα πραγματικός! Μερικές φορές, ο χρόνιος πόνος δεν έχει κάποια συγκεκριμένη - αναγνωρίσιμη αιτία, αλλά αυτό δεν κάνει τον πόνο λιγότερο πραγματικό.
Το αίσθημα του πόνου είναι υποκειμενικό. Ο καθένας βιώνει τον πόνο με διαφορετικό τρόπο και παρά τα εργαλεία μέτρησής του εξακολουθούμε να μην έχουμε ακόμη εύκολη πρόσβαση και αντικειμενικούς τρόπους μέτρησης της έντασης του πόνου ενός άλλου ατόμου. Κατά συνέπεια, το πώς αισθάνονται οι ασθενείς με χρόνιο πόνο δεν μπορεί να γίνει απόλυτα κατανοητό ούτε από τους γιατρούς τους, ούτε από την οικογένεια και τους φίλους τους. Έτσι, συχνά φαίνονται υπερβολικοί και ο πόνος τους αμφισβητείται.
Χρειάζεται μια συστηματική και αντικειμενική προσέγγιση και τεκμηρίωση για να γίνει σαφής και ικανοποιητική αξιολόγηση του πόνου. Η McCaffrey αναφέρει ότι αποτελεσματική ανακούφιση του πόνου επιτυγχάνεται με σωστή και ακριβή αξιολόγησή του. Για να πραγματοποιηθεί αυτό είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ένταση και του πιο μικρού ερεθίσματος στο οποίο ένα άτομο αντιλαμβάνεται τον πόνο, καθώς και το όριο αντοχής του στον πόνο χωρίς να ζητήσει ανακούφιση.
Σύμφωνα με το όριο αντοχής του στον πόνο, κάθε άτομο αντιδρά και εκφράζεται με το δικό του προσωπικό τρόπο. Θεωρείται ότι το όριο αντοχής επηρεάζεται και μεταβάλλεται όταν συνυπάρχουν παράγοντες όπως αϋπνία, κόπωση, άγχος, φόβος, θυμός, λύπη, μελαγχολία, αίσθημα απομόνωσης, εσωστρέφεια κ.ά. Γίνεται φανερό, λοιπόν, πως ο συναισθηματικός πόνος αποτελεί σημαντικό μέρος του χρόνιου πόνου.

Διάφορες ιατρικές θεραπείες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανακούφιση του χρόνιου πόνου, όπως φαρμακευτική αγωγή, φυσικοθεραπεία κ.ά. Ωστόσο, εξίσου σημαντικές για την αντιμετώπισή του είναι η ψυχική και η συναισθηματική ευεξία.

Η Ένωση Αμερικανών Ψυχολόγων (APA) προτείνει πέντε σημεία αντιμετώπισης του χρόνιου πόνου:

Διαχειριστείτε το άγχος σας. Ο συναισθηματικός και ο σωματικός πόνος είναι στενά συνδεδεμένοι, ενώ ο επίμονος πόνος μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα στρες.
Συζητήστε με τον εαυτό σας εποικοδομητικά. Εστιάστε στις βελτιώσεις που παρατηρείτε, π.χ. "Αυτή την εβδομάδα πονάω λιγότερο από την προηγούμενη" κτλ. Η θετική σκέψη είναι ένα ισχυρό εργαλείο.
Γίνετε ενεργοί και δραστήριοι. Σκεφτείτε την εύρεση ενός χόμπι που σας κάνει να αισθάνεστε καλά και σας βοηθά να συνδεθείτε με την οικογένεια και τους φίλους σας, αφήνοντας στην άκρη την ενασχόλησή σας με τον πόνο. Όσο δεν τον σκέφτεστε, τόσο λιγότερο πονάτε!
Βρείτε υποστήριξη. Το να αντιμετωπίζουμε μόνοι μας τις δυσκολίες είναι πολύ δύσκολο. Απευθυνθείτε σε άλλους ανθρώπους που είναι στην ίδια κατάσταση με σας και οι οποίοι μπορούν να μοιραστούν και να κατανοήσουν τα σκαμπανεβάσματά σας. Στον πόνο δεν είστε μόνοι!
Συμβουλευτείτε έναν επαγγελματία. Η υποστήριξη από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας, όπως ο ψυχολόγος, μπορεί να σας βοηθήσει να χειριστείτε τις φυσικές και ψυχολογικές συνέπειες της κατάστασής σας.

Σε κάθε περίπτωση, οι θέσεις μας, οι προσδοκίες, αλλά και η στάση μας γύρω από ένα ζήτημα επηρεάζουν την έκβασή του. Στην περίπτωση του χρόνιου πόνου μπορούμε να αξιοποιήσουμε τη δύναμη της επικοινωνίας και της διαχείρισης των συναισθημάτων μας, ώστε να πετύχουμε μείωση του πόνου και βελτίωση της διάθεσης και της λειτουργικότητάς μας. Η ψυχολογική επίδραση του πόνου είναι ένα σύνηθες φαινόμενο που παρατηρείται εμπειρικά στα λεγόμενα των ασθενών όταν περιγράφουν το πώς ο πόνος έχει καταβάλει την ζωή τους:

Δεν είχα διάθεση να δω κόσμο, να μιλήσω στο τηλέφωνο, ούτε καν να ντυθώ.
Νόμιζα ότι θα μείνω ανάπηρη και πως έτσι θα ζω για πάντα.
Πριν την ιατρική και ψυχολογική υποστήριξη δεν μπορούσα ούτε να χτενιστώ μόνη μου.
Δεν μπορούσα να πιάσω το πιρούνι να φάω, να λούσω τα μαλλιά μου... Ήταν απελπιστική η κατάσταση.
Εξαιτίας του πόνου έχασα τη δουλειά μου, κλονίστηκε η σχέση μου, σταμάτησε όλη η προσωπική μου ζωή.
Απομονώθηκα, κλείστηκα στον εαυτό μου, είχα πιστέψει πως δεν αξίζει πια να ζω.

Πολυδυαμικά Προγράμματα

Έρευνες έχουν αποδείξει πως τα πολυδυναμικά προγράμματα για την αντιμετώπιση του πόνου είναι αποτελεσματικά και πως παρατηρείται βελτίωση σε φυσιολογικές και ψυχολογικές παραμέτρους. Συγκεκριμένα, παρατηρείται βελτίωση στις τιμές της κατάθλιψης και της αυτοεκτίμησης κατά 30% και ακόμα μεγαλύτερη βελτίωση παρατηρείται στις μετρήσεις για την ποιότητα ζωής του ασθενούς (Williams et al, 1993). Η φυσική άσκηση με απλές καθημερινές κινήσεις -όπως περπάτημα, το ανέβασμα της σκάλας κλπ- σχεδόν διπλασιάζεται. Γενικότερα, το αποτέλεσμα των πολυδυναμικών προγραμμάτων για την αντιμετώπιση του πόνου εξετάσθηκε από μια μετά-ανάλυση, η οποία κατέληξε στο συμπέρασμα πως τα προγράμματα αυτά είναι πιο αποτελεσματικά από οποιαδήποτε θεραπεία χρησιμοποιηθεί μεμονωμένα (Flor et al., 1992). Τέτοια πολυδυναμικά προγράμματα έχουν σχεδιαστεί σε εξειδικευμένα κέντρα, τα οποία αποτελούνται από ομάδες ειδικευμένων επαγγελματιών υγείας (Γιατρός, Ψυχολόγος, Φυσιοθεραπευτής, Νοσηλευτικό Προσωπικό). Η συνεργασία τους για την σφαιρική αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου έχει ως κύριους στόχους:

Να μειώσει τον πόνου που νιώθει ο ασθενής με σύγχρονα φαρμακολογικά σχήματα και ιατρικές παρεμβάσεις.
Να αυξήσει τις καθημερινές ασχολίες και δραστηριότητες του ασθενούς και να τον βοηθήσει να επιστρέψει στην εργασία και τα ενδιαφέροντά του.
Να μειώσει την αγωνία, τον φόβο, τις αρνητικές σκέψεις και τα συναισθήματα που προκαλεί ο πόνος, ή που αυξάνουν τον πόνο.
Να βελτιώσει την ποιότητα ζωής τού ασθενή, την γενική διάθεσή του, τις σχέσεις του με την οικογένεια και τον κοινωνικό του περίγυρο.
Να στηρίξει τους κοντινούς ανθρώπους του ασθενή, οι οποίοι βιώνουν έμμεσα τις επιπτώσεις του χρόνιου πόνου.

Η απόγνωση που νιώθουν οι άνθρωποι πιστεύοντας ότι δεν υπάρχει τρόπος ανακούφισης από τον χρόνιο πόνο, οφείλεται στην ανύπαρκτη ή στην μη επαρκή ενημέρωσή τους για την λήψη αναλγητικών φαρμάκων, στην κακή επικοινωνία μεταξύ οικογένειας - γιατρού και ασθενή, στην καθυστερημένη παραπομπή σε εξειδικευμένα πολυδυναμικά κέντρα, ή στην προσφυγή σε ιατρικές μεν ειδικότητες που, όμως, δεν έχουν γνώση της σωστής εφαρμογής των ιατρικών παρεμβατικών μεθόδων, ή δεν έχουν την γνώση για την απαιτούμενη ψυχοκοινωνική υποστήριξη του ασθενή με πόνο.

Συμπέρασμα

O πόνος μπορεί να ανακουφιστεί και να σταματήσει να ελέγχει τις ζωές των ανθρώπων, αρκεί ο άνθρωπος που πονά να υποστηριχθεί σφαιρικά: ιατρικά και ψυχολογικά, σαν δύο παράγοντες που αλληλοεπιδρούν. Η αντιμετώπιση μιας χρόνιας ασθένειας, λοιπόν, απαιτεί σημαντική προσπάθεια, υπομονή και συνεργατικότητα εκ μέρους του ασθενή, προκειμένου να προσαρμοστεί στις νέες και συνεχώς εναλλασσόμενες καταστάσεις που θα συναντήσει. Έρευνες έδειξαν ότι η διατήρηση της συναισθηματικής ισορροπίας, των κοινωνικών σχέσεων, της αυτοεκτίμησης και η υπακοή στη φαρμακευτική αγωγή είναι παράγοντες που οι ασθενείς διάφορων χρόνιων παθήσεων θα πρέπει να εξασφαλίσουν, προκειμένου να βιώσουν όσο το δυνατόν πιο ανώδυνα την δυσάρεστη κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει.