Η πλειοψηφία των γυναικών που υποβλήθηκαν σε χειρουργείο λόγω καρκίνου του μαστού, εμφάνισαν μέτρια έως σοβαρά προβλήματα στο σύστοιχο άνω άκρο και τον ώμο.

Μελέτη που παρουσιάστηκε το 2008 στο American Society of Clinical oncology (ASCO) Breast Cancer symposium, έδειξε ότι ακόμη και ενάμιση χρόνο μετά το χειρουργείο, η πλειοψηφία των γυναικών εμφάνιζε περισσότερα από ένα συμπτώματα, τα σημαντικότερα ήταν:

• Πόνος
• Αιμωδία
• Αδυναμία
• Δυσκαμψία
• Μειωμένο εύρος κίνησης

Στη μελέτη επισημάνθηκε επίσης:

• Έξη μήνες μετά το χειρουργείο, το 85% των γυναικών είχε τουλάχιστον ένα ή πιο σύμπτωμα. Δεκαοκτώ μήνες μετά, το75% των γυναικών συνέχιζε να έχει τουλάχιστον ένα ήπιο σύμπτωμα.
• Έξη μήνες μετά το χειρουργείο, οι μισές γυναίκες εμφάνισαν ένα μέτριο έως σοβαρό πρόβλημα στο σύστοιχο άνω άκρο.
• Δεκαοχτώ μήνες μετά το χειρουργείο, περισσότερες από το 37% των γυναικών συνέχιζαν να έχουν ένα μέτριο έως σοβαρό πρόβλημα.
• Ακόμη και αν δεν εμφανίσουν λεμφοίδημα, εμφανίζουν άλλου τύπου προβλήματα μετά το χειρουργείο. Έξη μήνες μετά το χειρουργείο, σε περισσότερες από το 65% από των γυναικών που θα εμφανίσουν λεμφοίδημα συνυπάρχουν και άλλα προβλήματα στο άνω άκρο, ενώ σε εκείνες που δεν εμφανίζουν το 44% θα παρουσιάσει προβλήματα στο σύστοιχο άνω άκρο.
• Ανεξάρτητα από την εμφάνιση ή όχι λεμφοιδήματος δεν επηρεάζεται ο αριθμός, η σοβαρότητα και η διάρκεια των συμπτωμάτων στο άνω άκρο.

Το 2006 δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Archives of Physical Medicine and Rehabilitation μια ανασκόπηση των επιπλοκών που αφορούν το άνω άκρο και τον ώμο μετά από χειρουργείο για καρκίνο του μαστού. Περιλαμβάνονται:

• Αυχενική ριζίτιδα: Βασικά συμπτώματα- πόνος, μούδιασμα, που μπορεί να ακτινοβολεί μέχρι τα δάκτυλά του χεριού, αδυναμία στον ώμο ή σε ολόκληρο το άνω άκρο. Οφείλεται είτε σε τραυματισμό ή "στρίμωγμα" νευρικής ρίζας στη περιοχή της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης, είτε σε βλάβη του βραχιονίου πλέγματος, είτε σε νευροπάθεια από την χημειοθεραπεία. Έχει υφέσεις και εξάρσεις, επιδεινώνεται με τις αλλαγές στη θέση του σώματος ή με τις δραστηριότητες.
• Περιφερειακή νευροπάθεια: Βασικά συμπτώματα- πόνος, μούδιασμα και αδυναμία περιφερειακά στο άνω άκρο, τον καρπό, το χέρι και τα δάκτυλά. Συνηθισμένη επιπλοκή μετά από χημειοθεραπεία, κυρίως από τις ταξάνες.
• Τενοντοπάθεια στο πέταλο των στροφέων: Σύνδρομο πρόσκρουσης στον ώμο, Περιαρθρίτιδα ώμου.
• Παγωμένος ώμος
• Επικονδυλίτιδα
• Σύνδρομο Μετά- Μαστεκτομής: ιδιαίτερα ενοχλητικό και σύνθετο πρόβλημα, που εμφανίζεται μετά από οποιαδήποτε μορφής χειρουργική επέμβαση στο μαστό. Κάνει αισθητή τη παρουσία του με υπερευαισθησία και πόνο στο στήθος, τη μασχάλη και τον σύστοιχο ώμο. Ομοιάζει με τα συμπτώματα από το "μέλος φάντασμα" μετά από ακρωτηριασμό άκρου. Δεν προξενεί έκπληξη το γεγονός πως η αφαίρεση του μαστού στην ιατρική ορολογία αναφέρεται ως ακρωτηριασμός.
• Λεμφοίδημα
• Παγίδευση του βραχιονίου πλέγματος: Οτιδήποτε ασκεί πίεση πάνω στο βραχιόνιο πλέγμα μπορεί να προκαλέσει πόνο, αδυναμία και μούδιασμα στο άκρο, ακόμη και στον αυχένα. Πίεση μπορεί να ασκηθεί πάνω στο βραχιόνιο πλέγμα από τον σχηματισμό ουλώδους ιστού μετά από χειρουργείο στον μαστό ή από την πρόκληση λεμφοιδήματος ή και από τα δυο. Επίσης μπορεί να προκληθεί διατομή του πλέγματος κατά τη διάρκεια της επέμβασης. Κάποιες φόρες μπορεί να είναι αποτέλεσμα υποτροπής της νόσου είτε μεταστατικού καρκίνου. Εντούτοις μπορεί να προκληθεί και ως όψιμο αποτέλεσμα της ακτινοβολίας μήνες ή χρόνια μετά τη θεραπεία.
• Κάταγμα πλευρών: Μπορεί να προκληθούν μετά την ακτινοβολία ή μετά τη τοποθέτηση των διαστολέων σε ιστούς του μαστού οι οποίοι προηγούμενα είχαν ακτινοβοληθεί.
• Παθολογικά κατάγματα: Σχετίζονται με οστικές μεταστάσεις.

Βασική προϋπόθεση για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των προηγούμενων είναι η ακριβής διάγνωση. Αρχικά λοιπόν ο ασθενής επιβάλλεται να απευθυνθεί στον θεράποντα ογκολόγο ιατρό του, ο οποίος είτε ο ίδιος, είτε παραπέμποντας σε ιατρό άλλης ειδικότητας, θα καθορίσει τα ακριβή αίτια των συμπτωμάτων του ασθενή και θα συστήσει την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή.

Σημαντικό ρόλο στην θεραπεία του ασθενή έχει η Ογκολογική Λειτουργική Αποκατάσταση.

Η πρώιμη μετεγχειρητική κινητοποίηση, είναι ικανή να βελτιώσει την δυσκαμψία και το εύρος κίνησης στην άρθρωση του ώμου. Συχνά μετά από χειρουργείο για καρκίνο του μαστού, οι ασθενείς εμφανίζουν πόνο και δυσκαμψία στην σύστοιχη με το χειρουργείο άρθρωση του ώμου. Αρκετές φορές αυτό το πρόβλημα παραμένει για χρόνια. ΤοCochrane Collaboration (ανεξάρτητο παγκόσμιο δίκτυο ερευνητών, επαγγελματιών υγείας, φροντιστών ασθενών και όσων ενδιαφέρονται γενικά για την υγεία) έκανε ανασκόπηση σε 24 ερευνητικές εργασίες για να διαπιστώσει ποιος τύπος ασκήσεων είναι κατάλληλος και πότε επιβάλλεται να ξεκινήσει πρόγραμμα αποκατάστασης στην άρθρωση του ώμου μετά το χειρουργείο στο μαστό. Σύμφωνα με την ανασκόπηση, έναρξη προγράμματος αποκατάστασης από τη πρώτη έως την τρίτη ημέρα μετά το χειρουργείο συμβάλλει στη διατήρηση της κινητικότητας του ώμου, ενώ ελαχιστοποιεί την πιθανότητα απώλειας της λειτουργικότητας στο άνω άκρο. Το πρόγραμμα αποκατάστασης περιελάμβανε ασκήσεις για τη βελτίωση του εύρους κίνησης και διατάσεις. Εντούτοις η επικεφαλής της ανασκόπησης Margaret McNeely, βοηθός καθηγητή Φυσικοθεραπείας στο University of Alberta, επισημαίνει ότι υπάρχει σκεπτικισμός για τη δυναμική κινητοποίηση μετά το χειρουργείο. Καθώς μπορεί να προκαλέσει διάνοιξη του τραύματος, αύξηση του μετεγχειρητικού πόνου, ενώ μπορεί να καθυστερήσει την επούλωση του τραύματος. Στη περίπτωση που η χειρουργική επέμβαση συνοδεύεται από ακτινοθεραπεία, η άσκηση είναι ακόμη πιο σημαντική για τη διατήρηση της κινητικότητας του άνω άκρου και του ώμου. Η ακτινοθεραπεία από μόνη της μπορεί να επηρεάσει το άκρο και τον ώμο για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά το τέλος της θεραπειάς. Ακριβώς λόγω των προηγουμένων διαπιστώσεων κρίνεται απαραίτητο ο ασθενής, μετά από ακτινοθεραπεία για τον καρκίνο του μαστού, να ασκείται τακτικά, ώστε να διατηρήσει τη κινητικότητα στο άκρο του και τον ώμο.  Το πρόγραμμα των ασκήσεων που θα ακολουθήσει επιβάλλεται να το υποδείξει εκπαιδευμένος φυσικοθεραπευτής.

Γενικές Οδηγίες

Για τις πρώτες 3 έως7 ημέρες μετά το χειρουργείο:

• Χρησιμοποιείται το σύστοιχο με την επέμβαση άνω άκρο φυσιολογικά στις καθημερινές σας δραστηριότητες, χώρις να σηκώνεται βάρος.
• Ξαπλωμένοι σε ύπτια θέση ανυψώστε το χέρι για 45 λεπτά πάνω από το επίπεδο της καρδιάς. Εφαρμόστε το 2 έως3 φορές την ημέρα. Δηλαδή τοποθετήστε το χέρι πάνω σε μαξιλάρια έτσι ώστε τα δάκτυλα να είναι ψηλότερα από τον καρπό και ο αγκώνας ψηλότερα από τον ώμο. Με τον τρόπο αυτόν μειώνεται το οίδημα μετά το χειρουργείο.
• Ενώ το άκρο είναι τοποθετημένο όπως αναφέρεται προηγούμενα, κλείνετε και ανοίγεται τα δάκτυλα15 έως 25 φορές, στη συνέχεια κάμψη και έκταση του αγκώνα. Επαναλάβετε τις ασκήσεις αυτές 3 έως4 φορές την ημέρα. Οι ασκήσεις αυτές διευκολύνουν την κίνηση του λεμφικού υγρού.
• Εξασκηθείτε σε βαθειά διαφραγματική αναπνοή τουλάχιστον 6 φορές ημερησίως. Από ύπτια θέση πάρτε αργά βαθειά εισπνοή. Εισπνεύστε όσο περισσότερο μπορείτε, ώστε να διευρύνεται τον θώρακα και την κοιλιά σας. Χαλαρώστε και εκπνεύστε. Επαναλάβετε την αναπνοή αυτή 4 έως 5 φορές. Η αναπνοή αυτή θα διευκολύνει την διατήρηση φυσιολογικής κίνησης στον θώρακα, βοηθώντας τους πνεύμονες.
• Μην ξαπλώνετε πάνω στο σύστοιχο με την επέμβαση άκρο.

Έναρξη προγράμματος ασκήσεων μια εβδομάδα ή περισσότερο μετά το χειρουργείο:

• Θα αισθανθείτε σφίξιμο στο θώρακα και τη μασχάλη μετά το χειρουργείο. Αυτό είναι φυσιολογικό και θα υποχωρήσει με τις ασκήσεις.
• Πολλές γυναίκες νοιώθουν αίσθηση καψίματος, μουδιάσματος, αιμωδία ή κακουχία στο άνω άκρο και στον θώρακα. Αυτό οφείλεται στη τομή αισθητήρων νευρών κατά τη διάρκεια του χειρουργείου. Αυτές οι αισθητικές διαταραχές μπορεί να αυξηθούν μερικές εβδομάδες μετά το χειρουργείο, συνεχίστε παρόλα αυτά τις ασκήσεις, εκτός αν παρατηρήσετε ασυνήθιστο οίδημα ή ένταση (επιβάλλεται τότε να επικοινωνήσετε με τον θεράποντα ιατρό). Κάποιες φορές είναι χρήσιμο να τρίβετε ελαφρά την περιοχή με το χέρι σας ή ένα μαλακό ύφασμα, ώστε να μειωθεί η ευαισθησία στη περιοχή.
• Να φοράτε άνετα και χαλαρά ρούχα στη καθημερινότητα σας και όταν ασκείστε.
• Εφαρμόστε τις ασκήσεις αργά μέχρι να νιώσετε μια ελαφρά τάση. Διατηρήστε αυτή τη τάση για 5 δευτερόλεπτα. Προσοχή δεν θα πρέπει να νιώθετε πόνο αλλά μια μικρή διάταση. Επαναλάβετε τις ασκήσεις10 φορές.
• Εκτελέσετε το πρόγραμμα των ασκήσεων τουλάχιστον δυο φορές την ημέρα.
• Προσοχή στην αναπνοή σας κατά τη διάρκεια των ασκήσεων.
• Για οποιαδήποτε απορία ή αμφιβολία επικοινωνήσετε με τον φυσικοθεραπευτή σας.

ΠΗΓΕΣ

• http://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/type/breast-cancer/treatment/surgery/after-your-breast-cancer-operation
• http://www.thebreastcaresite.com/breast-cancer-news/early-exercise-post-surgery-can-improve-stiffness-range-motion-shoulders/
• http://www.breastcancer.org/research-news/20080909 
•  Am J Clin Oncol. 2001 Apr;24(2):172-6. / Shoulder and arm problems after radiotherapy for primary breast cancer., Deutsch M1, Flickinger JC.