Σε περιπτώσεις χρόνιας οσφυαλγίας, δηλαδή σε πόνο της μέσης που διαρκεί περισσότερο από τρεις μήνες, η πλειονότητα των θεραπευτικών προσεγγίσεων επικεντρώνεται στις μορφολογικές αλλαγές της σπονδυλικής στήλης (εκφυλιστικές αλλοιώσεις, στένωση, προβολή μεσοσπονδυλίου δίσκου, κ.α), που διαπιστώνονται μέσω των διαφόρων διαγνωστικών μεθόδων. Παραβλέποντας έτσι τις μεταβολές που γίνονται στον εγκέφαλο.

Σε περιπτώσεις χρόνιας οσφυαλγίας, δηλαδή σε πόνο της μέσης που διαρκεί περισσότερο από τρεις μήνες, η πλειονότητα των θεραπευτικών προσεγγίσεων επικεντρώνεται στις μορφολογικές αλλαγές της σπονδυλικής στήλης (εκφυλιστικές αλλοιώσεις, στένωση, προβολή μεσοσπονδυλίου δίσκου, κ.α), που διαπιστώνονται μέσω των διαφόρων διαγνωστικών μεθόδων. Παραβλέποντας έτσι τις μεταβολές που γίνονται στον εγκέφαλο.

Είναι γνωστό στη νευροφυσιολογία ότι ο εγκέφαλος διατηρεί αντίγραφα όλου του σώματος. Τέτοιο αντίγραφο υπάρχει στη παρεγκεφαλίδα, στο εγκεφαλικό στέλεχος, στον θάλαμο και στον φλοιό του εγκεφάλου. Τα αντίγραφα αυτά -στα διάφορα τμήματα του εγκεφάλου- δεν είναι ίδια μεταξύ τους και τα ονομάζουμε "ανθρωπάρια" (Homunculus). Πρόκειται, δηλαδή, για ομάδα με νευρικά κύτταρα σε σχήμα τμημάτων του σώματος, όπως για παράδειγμα του χεριού ή του ποδιού ή της μέσης.

Ας μη θεωρούμε ότι το 'ανθρωπάριο' είναι σταθερό και δεν μεταβάλλεται. Το αντίγραφο αλλάζει συνεχώς, καθώς πρόκειται για ένα σύστημα με πλαστικότητα. Πειράματα έδειξαν ότι αν ερεθίσουμε με ηλεκτρικό ρεύμα τα ακροδάχτυλα των χεριών, η αντανάκλασή τους στο ανθρωπάριο "εκρήγνυται-διογκώνεται". Αυτό μπορεί να συμβαίνει ακόμη σε περιπτώσεις εκπαίδευσης. Αν για παράδειγμα γυμνάσουμε τους δικεφάλους μύες, αυτοί στην αντανάκλασή τους στο ανθρωπάριο "θα εκραγούν". Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση βλάβης ιστών. Αποδεδειγμένα σε όλες τις νευροπάθειες, βρίσκουμε τέτοιες 'εκρήξεις' στα σημεία που αντιστοιχούν με τα σημεία του σώματος που πάσχουν. Οι εκρήξεις σε σχέση με τον νευροπαθητικό πόνο έχουν να κάνουν με τους C αισθητικούς νευρώνες, γεγονός που δηλώνει ότι στον χρόνιο πόνο το αντίγραφο του σώματος στον εγκέφαλο εκρήγνυται – διογκώνεται.

Δεν πρέπει να αντιλαμβανόμαστε το ανθρωπάριο ως εικόνα, αλλά ως νευρικά κύτταρα που συνδέονται μεταξύ τους. Όταν, για παράδειγμα, διεγείρουμε ένα τμήμα του 'ανθρωπάριου' στον θάλαμο, μπορούμε να εντοπίσουμε αντιδράσεις στο τμήμα του σώματος στο οποίο αντιστοιχεί το συγκεκριμένο τμήμα (π.χ. στην μέση), αλλά να εντοπίσουμε αντιδράσεις και στο αντίστοιχο σημείο στο πόδι.

Ερευνητές ενεργοποίησαν στο 'ανθρωπάριο' πιθήκων τα νευρικά κύτταρα που αντιστοιχούσαν στην ουροδόχο κύστη και διαπιστώθηκε ότι συγκεκριμένοι νευρώνες στο πόδι άρχισαν να αντιδρούν μαζί με την ουροδόχο κύστη. Άλλες έρευνες έδειξαν ότι κάθε 'σημείο' μπορεί να γνωρίζει τι συμβαίνει σε άλλο 'σημείο'. Επομένως, δυσλειτουργίες σε συγκεκριμένες περιοχές του σώματος, αντανακλούν με λεπτομέρειες σε συγκεκριμένες περιοχές του ποδιού. Αν ο μεταβολισμός στο στομάχι αλλάξει, αλλάζει και στο αντίγραφό του στο 'ανθρωπάριο', αλλά αλλάζει και ο μεταβολισμός στα κύτταρα τουποδιού. Αυτό το αντιλαμβανόμαστε όταν ψηλαφούμε το πέλμα μας και διαπιστώνουμε αλλαγή στην υφή του δέρματος στα σημεία που αντιστοιχούν στις περιοχές που δυσλειτουργούν.

Λειτουργική μαγνητική τομογραφία

Σε πολλές μελέτες χρησιμοποιείται η Λειτουργική Μαγνητική Τομογραφία (fMRI) για την παρατήρηση ασθενών με χρόνιο πόνο στη μέση. Τα στοιχεία που έχουν βρεθεί μέχρι τώρα επιβεβαιώνουν τη παραπάνω θεωρία. Οι ερευνητές είναι σε θέση να εντοπίσουν, να ακολουθήσουν αλλά και να υπολογίσουν το μέγεθος των αλλαγών που συνδέονται με την ένταση του πόνου.

 Αλλαγές που επιδεινώνουν τον πόνο

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο πόνος είναι μια υποκειμενική εμπειρία. Είναι γνωστό ότι όταν ένας πόνος έχει μεγάλη διάρκεια, τότε το σύστημα αντίληψης πόνου (αλγαισθησία) γίνεται πιο ευαίσθητο. Αυτό σημαίνει ότι ο νωτιαίος μυελός στέλνει σήματα κινδύνου στον εγκέφαλο σε μια συχνότητα που υπερεκτιμά το πραγματικό επίπεδο του κινδύνου. Πρόκειται για μια φυσιολογική προσαρμογή στον συνεχή βομβαρδισμό με ερεθίσματα. Επιπλέον, επειδή ο πόνος ερμηνεύεται -λανθασμένα- ως μέτρο της βλάβης του ιστού, ο εγκέφαλος δεν έχει άλλη επιλογή παρά να υποθέσει ότι οι ιστοί έχουν υποστεί μεγαλύτερο τραυματισμό. Οπότε, όταν ο πόνος επιμένει, αυτόματα υποθέτουμε την ύπαρξη μεγαλύτερης βλάβης ιστών.

Ο πλαγιοπίσθιος προμετωπιαίος φλοιός του εγκεφάλου (dorsolateral prefrontal cortex - DLPFC), είναι η περιοχή του φλοιού του εγκεφάλου που ρυθμίζει την ανταπόκριση στον πόνο. O προμετωπιαίος φλοιός βρίσκεται στο συνειδητό τμήμα του εγκεφάλου, σχετίζεται με την διανόηση, την εξυπνάδα, τη συναισθηματική νοημοσύνη, αλλά και με τον έλεγχο των συναισθημάτων. Μελέτες με την χρήση της Λειτουργικής Μαγνητικής Τομογραφίας έδειξαν σε ασθενείς με χρόνιο πόνο νευροεκφυλιστικές αλλαγές στον πλαγιοπίσθιο προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου, δηλαδή μείωση στον όγκο και την δραστηριότητα του, που σημαίνει αυξημένη ευαισθητοποίηση στην ανταπόκριση του πόνου.

Αλλαγές που επηρεάζουν τη ψυχολογική και νοητική λειτουργία

Καθώς ο προμετωπιαίος φλοιός ανήκει στο συνειδητό τμήμα του εγκεφάλου, υπάρχουν επιπρόσθετες αλλαγές που επηρεάζουν τη σκέψη και τα συναισθήματα. Για παράδειγμα στη περίπτωση του χρόνιου πόνου στη μέση, όπου η αντίληψη της αίσθησης του πόνου είναι ενισχυμένη, οι ασθενείς χάνουν την ικανότητα να ρυθμίζουν τα συναισθήματα τους, ενώ παρουσιάζουν εξασθενημένη μνήμη, ως αποτέλεσμα υπερδιέγερσης της αμυγδαλής του εγκεφάλου και ταυτόχρονα μειωμένης δράσης του ιππόκαμπου και του προμετωπιαίου φλοιού του εγκεφάλου.

Στην αμυγδαλή γίνεται η σύζευξη όλων των προσλαμβανουσών πληροφοριών που συνδέονται με τα συναισθήματα. Είναι δηλαδή «υπεύθυνη» για το πώς αντιλαμβανόμαστε τις πληροφορίες που γεννούν τον φόβο, την απειλή, και το άγχος. Οτιδήποτε, δηλαδή, προέρχεται από το εξωτερικό περιβάλλον και κρίνεται ως απειλή (Fight or flight / Μάχη ή Φυγή). Απειλές που επιδρούν στηπροσωπικότητα «μεταφέρονται» στην αμυγδαλή. Υπάρχουν, επίσης, και άλλα πολλά συναισθήματα που εμπλέκονται με τη λειτουργία της αμυγδαλής, όπως είναι η μνήμη παλαιότερων γεγονότων με συναισθηματική φόρτισηάγχους. Η αμυγδαλή, εφόσον συνδέεται με τις αντιδράσεις "μάχης ή φυγής", πρέπει να έχει σημαντικές συνδέσεις με το συμπαθητικό νευρικό σύστημα. Εκτός από τα επινεφρίδια και την υπόφυση, η αμυγδαλή ρυθμίζει τα επίπεδα αδρεναλίνης και κορτιζόλης στο αίμα, ενώ εμπλέκεται και με τις ορμόνες του sex (προγεστερόνη).

Αμυγδαλή και ιππόκαμπος έχουν μια αντιστρόφως ανάλογη δράση

Αναπτυγμένη αμυγδαλή σημαίνει διέγερση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, περισσότερη αδρεναλίνη και κορτιζόλη στο αίμα, αυξημένη λειτουργία του ήπατος, των επινεφριδίων και του παγκρέατος. Αντίθετα, μείωση της δράσης του ιππόκαμπου σημαίνει μειωμένη σύντομη μνήμη, μείωση του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος -με ό,τι αυτό συνοδεύεται-, μειωμένη διέγερση του εγκεφαλικού φλοιού (νησιδιακό φλοιό, έλικα του προσαγωγίου), οπότε το άτομο «ζει» σε υποσυνείδητη κατάσταση "μάχης ή φυγής".

Συμπέρασμα

Σε χρόνιο πόνο στη μέση ή άλλου στο σώμα, πρέπει να σκεφτόμαστε πέρα από τη φυσική θέση του πόνου. Οι αλλαγές που συντελούνται στο εγκέφαλο είναι σε θέση να επηρεάζουν συνολικά τη λειτουργία του οργανισμού. Στη πραγματικότητα πρόκειται για δυσλειτουργία του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ) και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται. Μην αναζητείται τον θαυματοποιό γιατρό ή τα θαυματουργά φάρμακά. Οποιαδήποτε θεραπευτική προσέγγιση προς αυτή τη κατεύθυνση, δηλαδή στη βελτίωση της λειτουργικότητας του ΚΝΣ, μπορεί να ανακουφίσει σημαντικά τον ασθενή. Θεραπείες όπως η Κρανιοϊερή Θεραπεία, η Νευροθεραπεία διά χειρισμών, κ.α. είναι σε θέση να δώσουν λύση για τον ασθενή με χρόνιο πόνο.

ΠΗΓΕΣ

"ΧΡΟΝΙΟΣ ΠΟΝΟΣ - η παραφωνία του εγκεφάλου - μια εναλλακτική πρόταση", Χαρ. Τιγγινάγκας, Αθήνα 2015, ISBN: 978-960-99167-1-4

1. Robinson JP, Apkarian AV. Low back pain. In: Mayer EA, Bushnell MC, editors. Functional pain syndromes: presentation and pathophysiology. Seattle: IASP Press; 2009. p. 23-53.
2. Zubieta J-K, Bueller JA, Jackson LR, Scott DJ, Xu Y, Koeppe RA, et al. Placebo effects mediated by endogenous opioid activity on mu-opioid receptors. The Journal of Neuroscience 2005;25(34):7754-62.
3. Ole Kudsk J, Claus Vinther N , Kristian S-P. Low back pain may be caused by disturbed pain regulation: a cross-sectional study in low back pain patients using tender point examination. European journal of pain. (London England) 2009;14(5):514-22.
4. Apkarian AV, Sosa Y, Krauss BR, Thomas PS, Fredrickson BE, Levy RE, et al. Chronic pain patients are impaired on an emotional decision-making task. Pain 2004a;108(1/2):129.
5. Weiner DK, Rudy TE, Morrow L, Slaboda J, Lieber S. The relationship between pain, neuropsychological performance, and physical function in community-dwelling older adults with chronic low back pain. Pain Medicine 2006;7(1):60-70.
6. Lourenco Jorge L, Gerard C, Revel M. Evidences of memory dysfunction and mal-adaptive coping in chronic low back pain and rheumatoid arthritis patients: challenges for rehabilitation. European Journal of Physical and Rehabilitation Medicine 2009;45(4):469-77.