Λεμφοίδημα ονομάζεται το οίδημα ενός τμήματος του σώματος, ιδιαίτερα των άκρων, που προκαλείται από την ανώμαλη συσσώρευση του λεμφικού υγρού.

Η λέμφος αποτελεί μέρος του αμυντικού μηχανισμού του σώματος. Καθαρίζει τους ιστούς από διάφορους παθογόνους οργανισμούς, στην συνέχεια περνά και φιλτράρεται μέσα από τους λεμφαδένες, ενώ τέλος ενώνεται με την φλεβική κυκλοφορία στην πορεία προς την καρδιά. Το λεμφοίδημα από τη στιγμή της εμφάνισης του δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στον πάσχοντα, τόσο σωματικά, όσο και ψυχικά, επηρεάζοντας  σημαντικότατα την ποιότητα της ζωής του. Μάλιστα τις περισσότερες φορές ο πάσχον  δεν γνωρίζει από που να αναζητήσει βοήθεια. Το λεμφοίδημα μπορεί να είναι ‘πρωτοπαθές’ ή ‘δευτεροπαθές’.

Πρωτοπαθές λεμφοίδημα

Είναι αποτέλεσμα γενετικής δυσλειτουργίας  λόγω ελλιπών λεμφαγγείων. Οι γυναίκες προσβάλλονται 3 φορές συχνότερα από τους άνδρες. Το οίδημα αφορά κυρίως  τα κάτω άκρα. Συνήθως  προσβάλλεται μόνο το ένα άκρο, ενώ στις περιπτώσεις όπου προσβάλλονται και τα δυο, το ένα είναι πιο οιδηματώδες από το άλλο. Το οίδημα ξεκινά σταδιακά στην εφηβεία και με την πάροδο του χρόνου αυξάνει. Εάν εμφανιστεί πριν την ηλικία των 35 ετών ονομάζεται ‘πρώιμο πρωτοπαθές λεμφοίδημα’ (είναι το συχνότερο), ενώ όταν εμφανιστεί μετά το 35ο έτος ονομάζεται  ‘όψιμο πρωτοπαθές λεμφοίδημα’.

Δευτεροπαθές λεμφοίδημα

Η εμφάνιση του είναι αποτέλεσμα χειρουργικής επέμβασης για την αντιμετώπιση καρκίνου (βλάβη λεμφαγγείων, εκτομή λεμφαδένων), που επιδεινώνεται από την ακτινοθεραπεία. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου είναι το αποτέλεσμα οξείας λοίμωξης από δάγκωμα ερπετού ή  τσίμπημα μολυσμένου εντόμου. Τότε εκδηλώνεται απότομα,  συνοδεύεται από πόνο,  το μέλος  είναι ερυθρό, θερμό,  μπορεί να εμφανίσει ερυθρές γραμμές στο δέρμα (λεμφαγγειίτιδα) και διογκωμένους λεμφαδένες και υψηλό πυρετό. Επίσης σε κάποιες περιοχές δημιουργείτε υπερκεράτωση (δάκτυλα ποδιών/χεριών).
Εάν το λεμφοίδημα δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα γίνεται χρόνιο, προκαλώντας  σημαντικά προβλήματα στον πάσχοντα (παχυδερμία, εμφάνιση φυσαλίδων κα). Μπορεί να καταλήξει σε κακόηθες λεμφαγγειοσάρκωμα (σύνδρομο του Stewart-Treves).
Ακόμη και ένας μικροτραυματισμός μπορεί να προκαλέσει λοίμωξη. Η λοίμωξη από στρεπτόκοκκο του λίπους κάτω από το δέρμα ονομάζεται ‘ερυσίπελας’, συνοδεύεται από ψηλό πυρετό, πόνο και  ερυθρότητα.  Επανειλημμένα επεισόδια ‘ερυσίπελας’ προκαλούν περαιτέρω βλάβη των λεμφαγγείων.

Στάδια του λεμφοιδήματος

ΣΤΑΔΙΟ Ι ή ΑΝΑΣΤΡΕΨΙΜΟ ΣΤΑΔΙΟ:
Η πίεση προκαλεί αποτύπωμα στο μέλος, ενώ το οίδημα υποχωρεί προσωρινά αν τοποθετηθεί το άκρο σε ανάρροπη θέση.
ΣΤΑΔΙΟ ΙΙ ή ΜΗ ΑΥΤΟΝΟΜΑ ΑΝΑΣΤΡΕΨΙΜΟ ΣΤΑΔΙΟ:
Αν το λεμφοίδημα δεν αντιμετωπισθεί έγκαιρα και εξακολουθήσει να υφίσταται θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα σε προοδευτική σκλήρυνση της περιοχής. Η δυνατότητα δημιουργίας αποτυπώματος μειώνεται διαρκώς, ενώ στο τέλος δεν είναι πλέον εφικτή. Η ανάρροπη θέση δεν οδηγεί στην υποχώρηση του οιδήματος.

ΣΤΑΔΙΟ ΙΙΙ ή ΛΕΜΦΟΣΤΑΤΙΚΗ ΕΛΕΦΑΝΤΙΑΣΗ:

Χαρακτηρίζεται από:
• Μεγάλη αύξηση του οιδήματος, σε τέτοιο βαθμό που το άκρο να θυμίζει το άκρο ενός ελέφαντα.
• Σκλήρυνση του δέρματος με την μορφή χόνδρων (παχυδερμία).
• Ανάπτυξη Σαρκωμάτων

ΔΙΑΓΝΩΣΗ

 Στο 90% των περιπτώσεων η διάγνωση στηρίζεται στην λήψη του ιστορικού, την κλινική εξέταση και την ψηλάφηση. Η κλινική αξιολόγηση και το ιστορικό του ασθενή είναι ικανά να μας δώσουν μια αρκετά σαφή διάγνωση. Όταν η κλινική αξιολόγηση  δεν είναι επαρκής τότε επιλέγεται η Λεμφαγγειογραφία με ραδιοϊσότοπα ή σπινθηρογράφημα των λεμφαγγείων. Γίνεται έγχυση του ραδιενεργού υλικού ώστε να εισχωρήσει στο λεμφικό σύστημα. Λαμβάνονται επαναλαμβανόμενες εικόνες των  μελών με ‘ γ-κάμερα’. Η τεχνική αυτή μετρά την ταχύτητα με την οποία μεταφέρεται το λεμφικό υγρό και προσδιορίζεται η καθυστέρηση. Η εξέταση αυτή έχει μεγάλη ακρίβεια αλλά δημιουργεί  τραύμα στην περιοχή, το οποίο μπορεί να επιδεινώσει το οίδημα. Αν δεν υπάρχει σαφήνεια σχετικά με την γένεση του οιδήματος, τότε πρέπει να ερευνηθεί η περίπτωση ενός δευτεροπαθούς λεμφοιδήματος λόγω νεοπλασίας.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Χάος επικρατεί στον τρόπο αντιμετώπισης αυτού του προβλήματος. Υπάρχουν εκείνοι που θεωρούν ότι τίποτα δεν μπορεί να γίνει, ενώ υπάρχουν και εκείνοι που προτείνουν ακόμα και χειρουργική αντιμετώπιση. Η αλήθεια είναι ότι ανάλογα με το στάδιο του λεμφοιδήματος και την ταχύτητα της θεραπευτικής αντιμετώπισης προκύπτουν τα αποτελέσματα. Το λεμφοίδημα ακόμα όταν δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί ολοκληρωτικά, υπάρχουν πολλοί θεραπευτικοί τρόποι που μπορούν να το ελέγξουν και να το περιορίσουν επιτυγχάνοντας ένα καλό αισθητικό και λειτουργικό αποτέλεσμα, ενώ απαλλάσσουν τον ασθενή από πιθανούς μελλοντικούς κινδύνους.

Η θεραπευτική προσέγγιση περιλαμβάνει:

ΠΑΛΜΙΚΑ ΜΑΓΝΗΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ:

Το παλμικό μαγνητικό πεδίο διεισδύει στο σώμα ομοιόμορφα, ανεπηρέαστο και επιδρά στην ενδοκυτταρική κίνηση των ιόντων, αυξάνει δηλαδή την διαπερατότητα της κυτταρικής μεμβράνης. Αποτέλεσμα αυτού είναι η ελάττωση του οιδήματος και του πόνου, η γρήγορη απομάκρυνση των προϊόντων του μεταβολισμού, η αύξηση της παροχής οξυγόνου στην περιοχή, ενώ και τα περιφερειακά κινητικά νεύρα επανακτούν την λειτουργικότητα τους.

AUTOMATIC COMPRESSION SYSTEM:

Ελαττώνει το οίδημα προωθώντας την φλεβική και λεμφική κυκλοφορία.

Η ΕΙΔΙΚΗ ΑΠΟΙΔΗΜΑΤΙΚΗ ΜΑΛΑΞΗ ΚΑΤΑ Dr. Vodder (MANUAL LYMPHATIC DRAINAGE – MLD):

Η μάλαξη αποτελεί βασικό τμήμα της θεραπείας, αν όχι το σπουδαιότερο. Σημαντικό σε αυτήν την περίπτωση είναι η επιλογή της κατάλληλης τεχνικής. Ο σκοπός της είναι να ενεργοποιήσει και να κινητοποιήσει το λεμφικό υγρό ώστε να απομακρυνθεί από την πάσχουσα περιοχή. Η τεχνική με ήπιους χειρισμούς (MLD), που παρουσίασε το 1930 ο Dr. Emile Vodder, αποτελεί ακόμα και σήμερα την περισσότερο αξιόπιστη επιλογή. Αντενδείκνυται όταν υπάρχει φλεγμονή σε εξέλιξη, σε περιπτώσεις οιδήματος λόγω καρδιακής ανεπάρκειας και σε θρόμβωση.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΣΚΗΣΕΩΝ:

Γίνεται πάντα ενώ ο ασθενής φορά το ειδικό ελαστικό υλικό. Ο σκοπός των ασκήσεων είναι:
1.    Κινητοποίηση του λεμφικού υγρού
2.    Διατήρηση ή βελτίωση της κινητικότητας των αρθρώσεων
3.    Βελτίωση της στάσης του σώματος

 Οι ασκήσεις δεν πρέπει να γίνονται με ένταση, αλλά με ήπιο και άνετο τρόπο, ακολουθώντας τις οδηγίες του Φυσικοθεραπευτή.

ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ:

Η καλή υγιεινή του δέρματος παίζει καθοριστικό ρόλο στην αποφυγή επιπλοκών του λεμφοιδήματος. Ακόμα και ο πιο μικρός τραυματισμός του δέρματος μπορεί να αποτελέσει την πύλη εισόδου μικροβίων. Το πλούσιο σε πρωτεΐνες λεμφικό υγρό αποτελεί ιδανικό περιβάλλον για την ανάπτυξη των μικροβίων. Σε περίπτωση φλεγμονής το μέλος γίνεται ερυθρό και ζεστό ενώ προκαλείται κακουχία. Απαιτείται άμεση αντιμετώπιση με αντιβίωση, και διακοπή οποιασδήποτε άλλης θεραπείας.

ΠΙΕΣΤΙΚΗ ΕΠΙΔΕΣΗ ΜΕΛΟΥΣ ΚΑΙ ΥΛΙΚΟ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΜΕΝΣΗΣ ΣΥΜΠΙΕΣΗΣ:

Η συμπίεση απαιτείται για να απομακρύνει το οίδημα από την πάσχουσα περιοχή. Αρχικά θα απαιτηθούν ειδικοί ελαστικοί επίδεσμοι χαμηλής διάτασης για να απομακρύνουν  το οίδημα, πριν χρησιμοποιηθούν τα υλικά διαβαθμισμένης συμπίεσης (γάντια ή κάλτσες). Εάν ο ασθενής φορέσει ένα υλικό χωρίς να έχει μειωθεί το οίδημα στη πάσχουσα περιοχή, το υλικό δεν θα εφαρμόσει σωστά, θα συμπιέσει τα φορτωμένα με το λεμφικό υγρό αγγεία, με αποτέλεσμα δυσφορία και πόνο στον ασθενή. Τα υλικά πρέπει να  είναι ελαστικά, χαμηλής διάτασης, επίπεδης πλέξης, Κλάσης 2 (25-35mmHg) ή Κλάσης 3 (35-45mmHg).

ΠΡΟΛΗΨΗ – ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ

• Αποφεύγετε τις ακραίες θερμοκρασίες, τα καυτά μπάνια, τη σάουνα, ενώ μεγάλη προσοχή πρέπει να δίνετε στην αποφυγή εγκαυμάτων.
• Προσοχή στις λοιμώξεις. Αν συμβούν απαιτείται άμεση αντιμετώπιση με αντιβίωση.
• Μην σηκώνετε ή μεταφέρετε βαριά αντικείμενα.
• Μην φοράτε σφικτά ρούχα, δακτυλίδια βραχιόλια, στενά παπούτσια κ.α..
• Προσοχή στη διατροφή. Ελάχιστο αλάτι, ελάχιστα τηγανιτά, αρκετά φρούτα και λαχανικά. Δίνετε σημασία στην διατήρηση κανονικού σωματικού βάρους. Η παχυσαρκία ευνοεί την εμφάνιση λεμφοιδήματος.
• Όχι αλκοόλ και κάπνισμα.
• Σχολαστική φροντίδα της επιδερμίδας και των νυχιών.
• Να κοιμάστε με το πάσχον μέλος σε ανάρροπη θέση.
• Ασκηθείτε με δραστηριότητες μικρής έντασης αλλά μεγάλης αποτελεσματικότητας, όπως είναι το κολύμπι, το περπάτημα, κ.α., ενώ δεν θα πρέπει να αμελείτε το θεραπευτικό πρόγραμμα ασκήσεων που σας έχει δώσει ο Φυσικοθεραπευτής.
• Ακόμα και για το ελάχιστο λεμφοίδημα ακολουθήστε το ειδικό θεραπευτικό πρόγραμμα αποκατάστασης.
• Ταξιδεύετε φορώντας το ειδικό ελαστικό υλικό με το μέλος σε ανάρροπη θέση.
• Μην επιτρέπετε να σας παίρνουν αίμα ή να σας μετρούν την αρτηριακή πίεση από το πάσχον μέλος.
• Ενυδατώνεται την επιδερμίδα σας  με καλλυντικά που έχουν χαμηλό ή ουδέτερο ph.
• Χρησιμοποιείτε γάντια στις δουλειές του σπιτιού ή στην φροντίδα κατοικίδιων ζώων.
• Αποφεύγετε να περπατάτε ξυπόλυτοι.

 ΕΠΑΝΕΚΤΙΜΗΣΗ:

Η επανεκτίμηση της κατάστασης σε τακτά χρονικά διαστήματα βοηθάει στον αποτελεσματικό έλεγχο του λεμφοιδήματος. Θα πρέπει να αναφέρονται όλες οι αλλαγές που αισθάνεστε, τόσο κατά την διάρκεια της θεραπείας, όσο και στις καθημερινές δραστηριότητες σας. Αυτές οι πληροφορίες αποτελούν σημαντική βοήθεια για την θεραπευτική ομάδα, ώστε να λαμβάνει πάντοτε τις καλύτερες αποφάσεις για την μελλοντική σας φροντίδα.