Μέτρια έως σοβαρά προβλήματα στο σύστοιχο άνω άκρο και στον ώμο παρουσιάζουν οι περισσότερες από τις γυναίκες που έχουν υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση λόγω καρκίνου τού μαστού.

Με θέματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες μετά από χειρουργική επέμβαση για την αντιμετώπιση καρκίνου του μαστού έχουν γίνει πολλές μελέτες και σε πολλά επίπεδα. Μία από αυτές, και συγκεκριμένα μελέτη  που παρουσιάστηκε το 2008 στο American Society of Clinical oncology (ASCO) Breast Cancer symposium έδειξε ότι η πλειοψηφία των γυναικών αυτών, ακόμη και ενάμιση χρόνο μετά το χειρουργείο, εμφάνιζαν περισσότερα από ένα προβλήματα στο σύστυχο άνω άκρο. Τα σημαντικότερα από αυτά ήταν:

• Πόνος
• Αιμωδία
• Αδυναμία
• Δυσκαμψία
• Μειωμένο εύρος κίνησης

Στη μελέτη επισημάνθηκε, επίσης, ότι:

• Έξι μήνες μετά το χειρουργείο, το 85% των γυναικών είχε τουλάχιστον ένα ήπιο σύμπτωμα. Δεκαοκτώ μήνες μετά, το75% των γυναικών συνέχιζε να έχει τουλάχιστον ένα ήπιο σύμπτωμα.
• Έξι μήνες μετά το χειρουργείο, οι μισές γυναίκες εμφάνισαν ένα μέτριο έως σοβαρό πρόβλημα στο σύστοιχο άνω άκρο.
• Δεκαοχτώ μήνες μετά το χειρουργείο, περισσότερες από το 37% των γυναικών συνέχιζαν να έχουν ένα μέτριο έως σοβαρό πρόβλημα.
• Ακόμη και αν δεν εμφανίσουν λεμφοίδημα, εμφανίζουν άλλου τύπου προβλήματα μετά το χειρουργείο. Έξι μήνες μετά το χειρουργείο, σε περισσότερες από το 65% των γυναικών που θα εμφανίσουν λεμφοίδημα συνυπάρχουν και άλλα προβλήματα στο άνω άκρο, ενώ σε εκείνες που δεν εμφανίζουν το 44% θα παρουσιάσει προβλήματα στο σύστοιχο άνω άκρο.
• Ανεξάρτητα από την εμφάνιση ή όχι λεμφοιδήματος δεν επηρεάζεται ο αριθμός, η σοβαρότητα και η διάρκεια των συμπτωμάτων στο άνω άκρο.

Σε μια ανασκόπηση των επιπλοκών που αφορούν στο άνω άκρο και στον ώμο μετά από το συγκεκριμένο χειρουργείο, η οποία δημοσιεύτηκε το 2006 στο περιοδικό Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, αναφέρεται ότι σε αυτές περιλαμβάνονται:

• Αυχενική ριζίτιδα. Βασικά συμπτώματά της είναι πόνος ή μούδιασμα που μπορεί να ακτινοβολεί μέχρι τα δάκτυλά του χεριού, αδυναμία στον ώμο ή σε ολόκληρο το άνω άκρο. Οφείλεται είτε σε τραυματισμό, ή "στρίμωγμα" νευρικής ρίζας στην περιοχή τής αυχενικής μοίρας τής σπονδυλικής στήλης, είτε σε βλάβη τού βραχιονίου πλέγματος, είτε σε νευροπάθεια από την χημειοθεραπεία. Έχει υφέσεις και εξάρσεις, επιδεινώνεται με τις αλλαγές στη θέση τού σώματος, ή με τις δραστηριότητες.
• Περιφερειακή νευροπάθεια. Πόνος, μούδιασμα και αδυναμία περιφερειακά στο άνω άκρο, στον καρπό, στο χέρι και στα δάκτυλα είναι τα κύρια συμπτώματα. Πρόκειται για συνηθισμένη επιπλοκή μετά από χημειοθεραπεία, κυρίως από τις ταξάνες.
• Τενοντοπάθεια στο πέταλο των στροφέων. Σύνδρομο πρόσκρουσης στον ώμο. Περιαρθρίτιδα ώμου.
• Παγωμένος ώμος
• Επικονδυλίτιδα
• Σύνδρομο Μετά-Μαστεκτομής. Πρόκειται για ιδιαίτερα ενοχλητικό και σύνθετο πρόβλημα, που εμφανίζεται μετά από οποιασδήποτε μορφής χειρουργική επέμβαση στο μαστό. Κάνει αισθητή την παρουσία του με υπερευαισθησία και πόνο στο στήθος, στη μασχάλη και στον σύστοιχο ώμο. Μοιάζει με τα συμπτώματα από το "μέλος φάντασμα" μετά από ακρωτηριασμό άκρου. Άλλωστε, δεν προξενεί έκπληξη το γεγονός πως η αφαίρεση του μαστού στην ιατρική ορολογία αναφέρεται ως ακρωτηριασμός.
• Λεμφοίδημα
• Παγίδευση του βραχιονίου πλέγματος. Οτιδήποτε ασκεί πίεση πάνω στο βραχιόνιο πλέγμα μπορεί να προκαλέσει πόνο, αδυναμία και μούδιασμα στο άκρο, ακόμη και στον αυχένα. Πίεση μπορεί να ασκηθεί πάνω στο βραχιόνιο πλέγμα από τον σχηματισμό ουλώδους ιστού μετά από χειρουργείο στον μαστό, ή από την πρόκληση λεμφοιδήματος, ή και από τα δυο. Επίσης, μπορεί να προκληθεί διατομή τού πλέγματος κατά τη διάρκεια της επέμβασης. Κάποιες φορές μπορεί να είναι αποτέλεσμα είτε υποτροπής τής νόσου, είτε μεταστατικού καρκίνου. Εντούτοις μπορεί να προκληθεί και ως όψιμο αποτέλεσμα της ακτινοβολίας μήνες, ή και χρόνια μετά τη θεραπεία.
• Κάταγμα πλευρών. Κατάγματα μπορεί να προκληθούν μετά την ακτινοβολία, ή μετά την τοποθέτηση των διαστολέων σε ιστούς τού μαστού οι οποίοι νωρίτερα είχαν ακτινοβοληθεί.
• Παθολογικά κατάγματα. Αυτά σχετίζονται με οστικές μεταστάσεις.

Βασική προϋπόθεση για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των επιπλοκών που προαναφέρθηκαν είναι η ακριβής διάγνωση. Αρχικά, λοιπόν, ο ασθενής επιβάλλεται να απευθυνθεί στον θεράποντα ογκολόγο ιατρό του, ο οποίος είτε ο ίδιος, είτε παραπέμποντας σε ιατρό άλλης ειδικότητας, θα καθορίσει τα ακριβή αίτια των συμπτωμάτων του ασθενή και θα συστήσει την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή.

Ο ρόλος τής Ογκολογικής Λειτουργικής Αποκατάστασης

Η πρώιμη μετεγχειρητική κινητοποίηση είναι ικανή να βελτιώσει την δυσκαμψία και το εύρος κίνησης στην άρθρωση του ώμου. Συχνά μετά από χειρουργείο για καρκίνο του μαστού οι ασθενείς εμφανίζουν πόνο και δυσκαμψία στην σύστοιχη με το χειρουργείο άρθρωση του ώμου. Αρκετές φορές αυτό το πρόβλημα παραμένει για χρόνια. Το Cochrane Collaboration (ανεξάρτητο παγκόσμιο δίκτυο ερευνητών, επαγγελματιών υγείας, φροντιστών ασθενών και όσων ενδιαφέρονται γενικά για την υγεία) έκανε ανασκόπηση σε 24 ερευνητικές εργασίες για να διαπιστώσει ποιος τύπος ασκήσεων είναι κατάλληλος και ποιος ο χρόνος που επιβάλλεται η έναρξη του προγράμματος αποκατάστασης στην άρθρωση του ώμου μετά το χειρουργείο στο μαστό. Σύμφωνα με την ανασκόπηση, η έναρξη προγράμματος αποκατάστασης από την 1^η έως την 3^η  ημέρα μετά το χειρουργείο συμβάλλει στη διατήρηση της κινητικότητας του ώμου, ενώ ελαχιστοποιεί την πιθανότητα απώλειας της λειτουργικότητας στο άνω άκρο. Το πρόγραμμα αποκατάστασης περιελάμβανε ασκήσεις για τη βελτίωση του εύρους κίνησης και διατάσεις. Εντούτοις η επικεφαλής τής ανασκόπησης Margaret McNeely, βοηθός καθηγητή Φυσικοθεραπείας στο University of Alberta, επισημαίνει ότι υπάρχει σκεπτικισμός για τη δυναμική κινητοποίηση μετά το χειρουργείο, καθώς μπορεί να προκαλέσει διάνοιξη του τραύματος, αύξηση του μετεγχειρητικού πόνου, ενώ μπορεί να καθυστερήσει την επούλωση του τραύματος. Στην περίπτωση που η χειρουργική επέμβαση συνοδεύεται από ακτινοθεραπεία, η άσκηση είναι ακόμη πιο σημαντική για τη διατήρηση της κινητικότητας του άνω άκρου και του ώμου. Η ακτινοθεραπεία από μόνη της μπορεί να επηρεάσει το άκρο και τον ώμο για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά το τέλος τής θεραπείας. Ακριβώς λόγω των προηγουμένων διαπιστώσεων, κρίνεται απαραίτητο ο ασθενής μετά από ακτινοθεραπεία για τον καρκίνο τού μαστού να ασκείται τακτικά, ώστε να διατηρήσει τη κινητικότητα στο άκρο και στον ώμο του.  Το πρόγραμμα των ασκήσεων που θα ακολουθήσει επιβάλλεται να το υποδείξει εκπαιδευμένος φυσικοθεραπευτής.

Γενικές Οδηγίες

Για τις πρώτες 3 έως7 ημέρες μετά το χειρουργείο:

• Χρησιμοποιείτε το σύστοιχο με την επέμβαση άνω άκρο φυσιολογικά στις καθημερινές σας δραστηριότητες, χωρίς να σηκώνεται βάρος.
• Ξαπλωμένοι σε ύπτια θέση ανυψώστε το χέρι για 45 λεπτά πάνω από το επίπεδο της καρδιάς. Εφαρμόστε το 2 έως 3 φορές την ημέρα. Δηλαδή, τοποθετήστε το χέρι πάνω σε μαξιλάρια έτσι ώστε τα δάκτυλα να είναι ψηλότερα από τον καρπό και ο αγκώνας ψηλότερα από τον ώμο. Με τον τρόπο αυτό μειώνεται το οίδημα μετά το χειρουργείο.
• Ενώ το άκρο είναι τοποθετημένο όπως αναφέρεται προηγούμενα, κλείνετε και ανοίγετε τα δάκτυλα 15 έως 25 φορές. Στη συνέχεια κάνετε κάμψη και έκταση του αγκώνα. Επαναλάβετε τις ασκήσεις 3 έως4 φορές την ημέρα. Οι συγκριμένες ασκήσεις διευκολύνουν την κίνηση του λεμφικού υγρού.
• Εξασκηθείτε σε βαθειά διαφραγματική αναπνοή τουλάχιστον 6 φορές ημερησίως. Από ύπτια θέση πάρτε αργά βαθειά εισπνοή. Εισπνεύστε όσο περισσότερο μπορείτε, ώστε να διευρύνεται τον θώρακα και την κοιλιά σας. Χαλαρώστε και εκπνεύστε. Επαναλάβετε την αναπνοή αυτή 4 έως 5 φορές. Η αναπνοή αυτή θα διευκολύνει την διατήρηση φυσιολογικής κίνησης στον θώρακα, βοηθώντας τους πνεύμονες.
• Μην ξαπλώνετε πάνω στο σύστοιχο με την επέμβαση άκρο.

Έναρξη προγράμματος ασκήσεων μια εβδομάδα ή περισσότερο μετά το χειρουργείο:

• Θα αισθανθείτε σφίξιμο στο θώρακα και τη μασχάλη μετά το χειρουργείο. Αυτό είναι φυσιολογικό και θα υποχωρήσει με τις ασκήσεις.
• Πολλές γυναίκες νοιώθουν αίσθηση καψίματος, μουδιάσματος, αιμωδία, ή κακουχία στο άνω άκρο και στον θώρακα. Αυτό οφείλεται στην τομή αισθητήρων νευρών κατά τη διάρκεια του χειρουργείου. Αυτές οι αισθητικές διαταραχές μπορεί να αυξηθούν μερικές εβδομάδες μετά το χειρουργείο. Συνεχίστε, παρόλα αυτά, τις ασκήσεις, εκτός αν παρατηρήσετε ασυνήθιστο οίδημα ή ένταση (επιβάλλεται τότε να επικοινωνήσετε με τον θεράποντα ιατρό). Κάποιες φορές είναι χρήσιμο να τρίβετε ελαφρά την περιοχή με το χέρι σας, ή ένα μαλακό ύφασμα ώστε να μειωθεί η ευαισθησία στην περιοχή.
• Να φοράτε άνετα και χαλαρά ρούχα στη καθημερινότητα σας και όταν ασκείστε.
• Εφαρμόστε τις ασκήσεις αργά μέχρι να νιώσετε μια ελαφρά τάση. Διατηρήστε αυτή την τάση για 5 δευτερόλεπτα. Προσοχή! Δεν θα πρέπει να νιώθετε πόνο, αλλά μια μικρή διάταση. Επαναλάβετε τις ασκήσεις 10 φορές.
• Εκτελείτε το πρόγραμμα των ασκήσεων τουλάχιστον δυο φορές την ημέρα.
• Προσοχή στην αναπνοή σας κατά τη διάρκεια των ασκήσεων.
• Για οποιαδήποτε απορία ή αμφιβολία επικοινωνήστε με τον φυσικοθεραπευτή σας.

Πηγές

• http://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/type/breast-cancer/treatment/surgery/after-your-breast-cancer-operation
• http://www.thebreastcaresite.com/breast-cancer-news/early-exercise-post-surgery-can-improve-stiffness-range-motion-shoulders/
• http://www.breastcancer.org/research-news/20080909 
•  Am J Clin Oncol. 2001 Apr;24(2):172-6. / Shoulder and arm problems after radiotherapy for primary breast cancer., Deutsch M1, Flickinger JC.